قیام دلیران تنگستان

رئیس علی دلواری در ۱۸۸۱ میلادی در روستای «دلوار» از توابع تنگستان دیده به جهان گشود. وی دوران کودکی را در زادگاهش با فراگرفتن فنون رزمی، اسب‌سواری، تیراندازی و آموختن قرآن و ادبیات فارسی سپری کرد. از همان کودکی و نوجوانی توانست به ویژه در تیراندازی مهارت خاصی کسب کند. با شروع انقلاب مشروطه در سال ۱۹۰۶ رئیس‌علی در حالی که بیش از ۲۵ سال نداشت، ‌از جمله پیشگامان مشروطه در جنوب ایران بود. به همین دلیل در دوران دیکتاتوری محمد‌علیشاه قاجار علیه حکومت وی در جنوب دست به اسلحه برد و در ۱۹۰۹ توانست به کمک تفنگچی‌های خود، بوشهر را از سلطه عمال محمد‌علیشاه آزاد سازد. با تصرف گمرک بوشهر که در اجازه انگلیسی‌ها بود، نیروهای آن کشور به دخالت نظامی در منطقه پرداختند و جنگ و گریزی را آغاز کردند که تا سالهای جنگ اول جهانی ادامه یافت. در کشاکش جنگ، وقتی انگلیسی‌ها با وقوع انقلاب بلشویکی و خروج نظامیان روسی از ایران به سمت شمال تعرضات خود را گسترش دادند، تنگستانیها به حملات خود علیه انگلیسی‌ها شدت بخشیدند. در یکی از این شبیخونها که در ۱۲ ژوئیه ۱۹۱۵ رخ داد، دو ژنرال بلندپایه انگلیسی همراه با دهها سرباز انگلیس و هند، جان خود را از دست دادند. با وقوع این حادثه نیروهای انگلیسی در هشتم اوت ۱۹۱۵ (۱۷ مرداد ۱۲۹۴ ـ ۲۶ رمضان ۱۳۳۳) شبانه بوشهر را اشغال کردند.
رئیس‌علی و شیخ حسین چاه‌کوتاهی و زایر خضرخان اهرمی سه نفر از معتمدین دلیر تنگستان تصمیم گرفتند که علیه دشمن قیام نموده و در مقام مدافعه از وطن برآیند.

دو ماه قبل از آن که قوای انگلیس بوشهر را اشغال کنند، ژنرال کاکس کنسول انگلیس در خلیج فارس، نامه‌ای به مرحوم شیخ‌ محمد‌حسین برازجانی روحانی متنفذ و مجتهد معروف دشتستان نوشت که جواب آن نامه انگیزه‌ی قیام رئیس‌علی دلواری شد.
کنسول انگلیس در این نامه از شیخ محمد حسین برازجانی خواسته بود که از نفوذ خود استفاده نموده و از هرگونه آشوب و قیام علیه اشغالگران جلوگیری نماید و این که از دشمنی با دولت انگلیس نه تنها سودی عادی ملت ایران نخواهد شد، بلکه در صورتی که ایرانیان وارد جنگ شوند، انگلیس یک سوم خاک ایران را تصرف خواهد کرد.
شیخ، در پاسخ به این نامه تمام مصیبتها را از طرف دولت انگلیس دانسته و اعلام کرده بود که چنانچه عملیات انتقام‌جویانه علیه اشغالگران صورت پذیرد مسئولیت آن بر عهده‌ی انگلیسی‌ها خواهد بود.
رئیس‌علی، در نامه‌های متعدد به شیخ محمد‌حسین برازجانی از او برای جهاد و قیام علیه قوای انگلیس کسب تکلیف می‌کند که سرانجام مرحوم شیخ صورتی از حکم جهادی که مراجع شیعه از نجف اشرف ارسال داشته بودند به ضمیمه‌ی حکم خود مبنی بر وجوب جهاد با کفار انگلیسی و جلوگیری از رخنه‌‌ی آنها به بنادر جنوب و دشتی و تنگستان و لزوم همکاری خوانین این مناطق و بسیج مردم مسلمان برای رفتن به میدان جنگ صادر می‌کند و برای همه‌ی خوانین می‌فرستد.
رئیس‌علی همین که از حکم جهاد مرحوم شیخ برازجانی و دیگر مراجع دینی آگاهی می‌یابد، آماده‌ی نبرد با قدرت امپراتوری انگلیس می‌شود و مقدمات کار را در خانه‌ی سید‌محمد‌رضا کازرونی فراهم می‌سازد. رئیس‌علی همراه دوستش خالو حسین دشتی در اوایل ما ه رمضان ۱۳۳۳ ه‍‍. ق در عمارت حاج سید‌محمد‌رضا کازرونی، پس از مذاکراتی با وی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام می‌دارد. رئیس‌علی پس از اظهار تشکر، قرآن مجید را می‌طلبد و همین که خادم، قرآن می‌آورد بر می‌خیزد و تعظیم می‌کند و با احترام تمام آن را روی میز جلو خود می‌گذارد، آن‌گاه رو به حاضرین کرده و می‌گوید: «ای کلام‌‌الله! گفتار مرا شاهد باش. من به تو سوگند یاد می‌کنم که اگر انگلیسی‌ها بخواهند بوشهر را تصرف کنند و به خاک وطن من تجاوز نمایند در مقام مدافعه برآیم، و تا آخرین قطره خون من بر زمین نریخته است، دست از جنگ و ستیز با آنان نکشم، و اگر غیر از این رفتار کنم در شمار منکرین و کافرین به تو باشم، و خدا و رسول از من بیزار شوند.»
بعد از اشغال بوشهر نیروهای انگلیسی قصد تصرف دلوار را کردند محلی که پیش از آن چند بار سربازان انگلیسی بدانجا یورش برده اما هر بار طعم تلخ شکست را چشیده بودند.
رئیس‌علی و شیخ حسین و زایرخضرخان با قیام دلیران تنگستان علیه اشغالگران انگلیسی وارد نبرد شدند و نیروهای متجاوز که قریب پنج‌هزار نفر بودند در دام دلیرمردان تنگستانی گرفتار آمدند و عده‌ی زیادی از بین رفتند.
نظامیان انگلیسی در حمله خود، با مقاومت زیادی روبرو نشدند زیرا روستا خالی از سکنه شده بود و لذا نیروهای انگلیسی به ویران ساختن خانه‌های مردم، ترورهای کور و بی‌هدف مردم غیر‌نظامی، و قطع نخل‌ها و آتش زدن آنها پرداختند. تنگستانیها پس از این رویداد، غالباً روزها آرامش خودرا حفظ می‌کردند و شبها به نیروهای انگلیسی شبیخون می‌زدند و با هر شبیخون تلفات سنگین انسانی به این نیروها وارد می‌آوردند. در جریان یکی از این حملات رئیس‌علی دلواری در سوم سپتامبر ۱۹۱۵ از پشت سر هدف گلوله یکی از همراهان خائنش قرار گرفت و به شهادت رسید. اما نهضتی که او درجنوب ایران به راه انداخت تا سالها مایه وحشت انگلیسی‌‌ها بود.

منبع:موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی