صنایع دستی ایران از اوج تا رفتن به حاشیه

هرچند اکنون ۳۵۶ رشته فعال صنایع دستی در کشور وجود دارد و بیش از دو میلیون نفر نیز در این بخش به فعالیت مشغولند ولی میزان اشتغال و کسب در آمد در این صنعت با ایده آل ها فاصله دارد. در سال های نه چندان دور حدود ۳ میلیون نفر در این هنر صنعت مشغول فعالیت بودند اما اکنون به دلایل مختلف این رقم با کاهش روبرو شده است.

وضعیت صنایع دستی کشور به حال و روزی افتاد که دیگر کمتر فرزندی است که ادامه دهنده شغل پدر و نیاکان خود باشد.

در سال های اخیر تعطیلی پی در پی کارگاه های صنایع دستی، مشکلات تهیه مواد اولیه و ورود کالاهای نامرغوب خارجی از جمله چینی این هنر صنعت بومی را به حاشیه رانده است. با این حال کاهش صادرات و فقدان نوآوری و بسته بندی مناسب از جمله چالش های این هنر صنعت در کشور است.

صنایع دستی و هنرهای سنتی هویت و تاریخ یک کشور را بازگو می کند از این رو شناخت تمدن و آداب و رسوم ملت ها تا حد زیادی مرهون صنایع و اشیای بجای مانده از گذشتگان است.

توجه به صنایع دستی عامل بازتولید هویت فرهنگی و رونق فضای کسب وکار است اما به نظر می رسد هنوز از ظرفیت های پربار این بخش به طور کامل در حوزه اشتغال کشور استفاده نشده است.

ایران در کنار کشورهای چین و هند دارای متنوع ترین صنایع دستی است اما به مانند این کشورها از نظر اشتغال و درآمدزایی از رشد مناسبی برخوردار نشده است.

رشته های صنایع دستی از جمله گلیم، فرش، گبه، قلمزنی، شیشه گری، منبت کاری، مینا کاری، سفال، چوب بطور نسبی در کشور فعال است و اگر بی توجهی ها همچنان ادامه یابد شاید این شرایط نسبی نیز از بین برود.

** ویرانه ای بنام صنایع دستی

خانه ویران شده اما پای بست آن برقرار است این سخنی بود که بهمن نامور مطلق معاون صنایع دستی کشور زمستان سال گذشته پس از روی کارآمدن دولت تدبیر و امید در خصوص صنایع دستی ایران بیان کرد.

او افزود: وضعیت صنایع دستی بحرانی است و باید برنامه هایی برای خروج از این وضعیت تدوین و اجرا شود. هنرمندان جایگاه اقتصادی خود را از دست داده اند و با مشکلات مختلف از جمله بیمه روبرو هستند.

اما همه سخن ها در باره صنایع دستی این نیست. صنایع دستی بازار خود را از دست داده و آن طرف مرزها نشانی از این هنر صنعت ایران دیده نمی شود.

براساس آمار ۳۵ درصد کارگاه های صنایع دستی در پاییز گذشته با تعطیلی روبرو شده اند و آنهایی که فعالیت می کنند با مشکلات مختلف ازجمله تهیه مواد اولیه روبرو هستند.

** بازار صنایع دستی

مدیرکل صادرات معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور گفت: در سال های اخیر ۱۰ هزار کارگاه صنایع دستی به دلیل بی توجهی تعطیل شدند که تعطیلی این کارگاه ها و همچنین محدود شدن تولیدات کارگاه های در حال فعالیت باعث شد که ۴۰ درصد از تولیدات کل کشور کاسته شود.

سید مصطفی قاسمی روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا افزود: اکنون ضرورت دارد به بازار فروش داخلی و خارجی صنایع دستی کشور توجه ویژه ای داشته باشیم چون صنایع دستی بخشی از هویت ملی ما است و باید برای فروش صنایع دستی در داخل و خارج کشور عزم ملی بوجود آید.

وی افزود: هم اکنون ۱۵ گروه صنایع دستی در این معاونت فعال است که ۳۵۶ رشته صنایع دستی زیر گروه آن است.

قاسمی به تنوع رشته های صنایع دستی در کشور اشاره کرد و گفت: ایران اکنون دارنده متنوع ترین رشته های صنایع دستی در جهان است به طوریکه از ۴۸۰ رشته در جهان ۳۵۶ رشته آن در ایران فعال است.

وی به صادرات صنایع دستی به خارج از کشور اشاره کرد و گفت: صادرات صنایع دستی در سال های اخیر به شدت کاهش یافته به طوریکه در سال گذشته سهم ایران از صادرات صنایع دستی به جز زیورآلات و طلا ۸۰ میلیون دلار بوده است.

** نابودی برخی هنرها

صنایع دستی یک رویداد تاریخی محسوب می شود، بخش بزرگی از این رویداد فرهنگی در ایران را اشیاء بجا مانده از روزگاران پیش از تاریخ تشکیل می دهد. بنابر این صنایع دستی همواره دلیلی روشن و متقن از میراث فرهنگی سابقه دار در این مرز و بوم است.

این اشیا براساس کاربرد ویژه ای که در جامعه دارد، تعریف؛ فرم و جنسیت آن تعیین و تحت تاثیر فرهنگ معنوی رایج هویت فرهنگی آن اجتماع، تزیین می شود.

اکنون فناوری برخی از همین هنرهای بومی نابود شده و یا در حال نابود شدن است و برای احیاء آن باید این فناوری ها را به داخل وارد کرد.

** ۱٫۵ میلیارد دلار صادرات صنایع دستی

محمد حسن صالحی مرام از کارشناسان صنایع دستی کشور در گفت وگو با ایرنا اظهار کرد: میزان صادرات محصولات صنایع دستی کشور در سال گذشته ۵۰۰ میلیون دلار بود که این میزان در سه ماهه نخست سالجاری۳۰۰ درصد افزایش یافت.

وی با بیان اینکه بیش از دومیلیون صنعتگر و هنرمند صنایع دستی از تولید و فروش صنایع دستی امرار معاش می کنند، گفت: کاهش واسطه گری در این بخش ، بازار فروش و درآمد فعالان عرصه صنایع دستی را رونق می دهد.

صالحی مرام، راه اندازی بازارچه های فروش صنایع دستی را از راهکارهای افزایش فروش و کاهش قیمت محصولات این صنایع عنوان کرد.

وی گفت: برپایی نمایشگاه های سراسری در داخل و خارج کشور نیز از دیگر راه های معرفی و شناساندن صنایع دستی ایران است.

صالحی مرام گفت: با کاهش قیمت صنایع دستی می توان این کالا را در سبد خرید همه اقشار قرار داد.

** صنعتی با اشتغال بالا

معاون صنایع دستی کشور گفت: عرصه صنایع دستی دارای ظرفیت های کم نظیری در امر اشتغال زایی است و کمتر حوزه ای را می توان یافت که با هزینه پایین بتواند زمینه های اشتغال بالایی مثل صنایع دستی ایجاد کند.

نامور مطلق افزود: این معاونت در مسیر استفاده بهینه از این قابلیت ها با آموزش اصولی و فراگیر بخوبی خواهد توانست این ظرفیت بالای اشتغال زایی را تحقق بخشد.

وی همچنین افزود: امروز بازارهای صنایع دستی دنیا، بازارهای رو به رشدی و در حال توسعه ای هستند که با این روند موجود درآینده سهم قابل توجهی از مبادلات اقتصادی را به خود اختصاص خواهند داد و چنانچه ما بخواهیم سهم قابل اعتنایی از این بازارها داشته باشیم بی شک آموزش و توسعه آن گامی مهم در این جهت است.

** مشکلات صنایع دستی

بالا بودن قیمت مواد اولیه، اجاره بها، دستمزد کارگر و مالیات از جمله مشکلات هنرمندان صنایع دستی کشور است.

در کنار این مشکلات حمایت نکردن مالی و جذب گردشگری داخلی و خارجی صنایع دستی کشور را با شرایط دشواری روبرو کرده است.

نبود تبلیغ مناسب و بازاریابی درست صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور را با چالش روبرو کرده و بسیاری از این صنایع مجال حضور در مجامع بین المللی و جشنواره ها را پیدا نمی کنند.

اما در این بازار علاوه بر فروشنده ها، هنرمندان نیز از شرایط کار خود ناراضی هستند.

یک هنرمند صنایع دستی می گوید هنرمندان صنایع دستی تحت پوشش هیچ بیمه ای نیستند و در این شرایط زندگی برای آنان سخت است.

وی به وام اعطایی به این قشر از جامعه اشاره کرد و گفت: وام ۵ تا ۲۰ میلیون تومانی کفاف هزینه های یک کارگاه تولیدی را نمی دهد و باید حمایت های بیشتری از هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی به عمل آید.

این هنرمند یکی از مشکلات صنایع دستی کشور را اتخاذ سیاست های اشتباه دانست و گفت: ایجاد محدودیت های فراوان برای صادرات صنایع دستی بازارهای جهانی را از دستیابی به صنایع دستی ایران محروم کرده و این یعنی ضربه به صنایع دستی کشور.

حسین یاوری از فعالان عرضه صنایع دستی جلوگیری از تعطیلی کارگاه ها را خواستار شد و گفت: بسیاری از کارگاه های رشته های مختلف صنایع دستی به دلیل مشکلات مالی و نبود حمایت تعطیل شده و یا در حال تعطیل شدن هستند.

این هنرمند گفت: بسیاری از کارگاه ها با مشکلات مختلف از جمله تهیه مواد اولیه، آب، گاز و برق مواجه هستند و به همین دلیل تعطیل و یا در معرض تعطیل شدن قرار دارند و لازم است در برنامه کوتاه مدت این مسایل رفع شود.

وی افزود: اکنون آمار و تصویر دقیقی از وضع هنرهای سنتی و صنایع دستی در دست نیست و مردم بسیاری از هنرمندان به نام کشور را نمی شناسند.

یاوری رشد تولید، توسعه صادرات، کاهش عوارض اجتماعی و مهاجرت و همچنین ایجاد اشتغال را از جمله نقش های صنایع دستی دانست و گفت: هنر زبان گویایی برای شناسایی فرهنگ و تمدن به جهانیان است.

وی به اهمیت پژوهش در میراث فرهنگی اشاره کرد و افزود: پژوهش یک اصل در میراث فرهنگی است و هنرهای سنتی کشور ظرفیت ارزش آفرینی و کار آفرینی را دارند.

صنایع دستی کشور برای رونق و ماندگاری نیاز به توجه بیشتری دارد. حمایت مالی در کنار توجه به هنرمندان به حفظ صنایع دستی به عنوان میراث گذشتگان کمک می کند.

در زمان حاضر برخی رشته های صنایع دستی به دلیل بی توجهی در حال منسوخ شدن و شماری نیز فاقد نوآوری بوده که ادامه این وضعیت می تواند این هنر صنعت را با چالش های جدیدی مواجه کند.

در کنار نوآوری باید گوشه چشمی هم به بازارهای جهانی داشت. بازاریابی صنایع دستی حلقه مفقوده این هنر صنعت در کشور محسوب می شود و هنوز راه درازی برای معرفی رشته های مختلف صنایع دستی در نقاط مختلف جهان وجود دارد.

از : علی حبیبی