کشاورزی ارگانیک و مهندسی ژنتیک

چکیده

برای بیان مسائل و مشکلات استفاده از مهندسی ژنتیک و اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی در کشاورزی ارگانیک که که استفاده از آنها علاوه بر مزایایی که دارد خسارت هایی را به دنبال دارد ابتدا تعاریفی از بیوتکنولوژی و انواع آن و مخاطراتی که بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک به وجود می آورد بررسی خواهیم کرد همینطور به بیان دیدگاههای مختلف درباره مهندسی ژنتیک و وضعیت محصولات قرار ریخته در جهان و مخاطرات مهندسی ژنتیک و مخاطرات احتمالی بیوتکنولوژی را بیان خواهیم کرد و در انتها مبحث پروتکل جهانی ایمنی زیستی کارتاهینا و چرا ژن ها نیاز به ثبت اختراع و مالکیت دارند را بیان خواهیم کرد.

مقدمه

امروزه نیاز به حفظ عملکرد کشاورزی و وجود نگرانی در رابطه با موضوعاتی مانند فرسایش خاک، تولید مواد غذایی سالم و عاری از بقایای مواد شیمیایی برای حفظ سلامت انسان و دام، حفظ و نگهداری از محیط زیست، آلودگی منابع آبی به پسماندهای شیمیایی به ویژه نیترات ها و آفتکش ها، اثرات گازهای گلخانه ای مصرف انرژی بسیار بالا و هزینه های بسیار بالای سیستم کشاورزی رایج، باعث افزایش علاقه به اتخاذ سیاست های مناسب تر و روش های مدیریتی بهتر برای پاسخ به تغییرات محیطی و دستیابی به کشاورزی پایدار از جمله کشاورزی ارگانیک شده است کشاورزی ارگانیک رویکردی سیستمیک است و براساس تعریف وزارت کشاورزی امریکا، کشاورزی ارگانیک به سیستم هایی گفته می شود که از کودهای شیمیایی، حشره کش ها و تنظیم کننده های رشد شیمیایی استفاده نمی کنند مدیریت در کشاورزی ارگانیک به ایجاد تناوب کشت، استفاده از بقایای گیاهی،کودهای دامی، گیاهان خانواده حبوبات، کودسبز، بقایای ارگانیک، مواد معدنی موجود در سنگ هایی که می توانند برخی عناصر مورد نیاز گیاهان و خاک را تامین نمایند کنترل علف های هرز، آفات و بیمارهیا توسط روش های مکانیکی بیولوژی و زیست منطقی مربوط می شود.

تعریف جدید کشاورزی ارگانیک: توسط کمیه ملی استانداردهای ارگانیک بدین صورت بیان شده که تولید ارگانیک معمولا به روش های مدیریتی گفته می شود که پراکنش زیستی، چرخه های بیولوژیکی و فعالیت بیولوژیکی خاک را بهبود می بخشد رویکرد کلی در تولید ارگانیک بر فرآیندهای طبیعی و چگونگی مدیریت آنها تاکید دارد تولید ارگانیک نیاز به زمان دارد و مرحله صورت می پذیرد برای مثال در ابتدا باید از خاک ارگانیک یا افزودنی های ارگانیک برای بهبود شرایط خاک استفاده نموئ و سپس به کنترل بیولوژیکی آفات، بیماریها، علف های هرز و … پرداخت در نهایت پس از گذشت چند سال، کل سیستم به سیستم تولید ارگانیک مبدول خواهدشد.

بررسی های اقتصادی و بازاریابی محصولات ارگانیک

کشاورزان روش تولید ارگانیک را به دلایل مختلفی بر می گزینند یک یاز جاذبه های تولید ارگانیک قیمت ۳۰%-۱۰% بالاتر این محصولات نسبت به تولید به روش های عادی است نتایج تحقیقات نشان داده است که درخواست و ترجیح مصرف کنندگان به استفاده از محصولات غذایی ارگانیک روبه افزایش است از میان کلیه محصولات ارگانیک سبزی ها و میوه ها پرفروش ترین گروه ها را تشکیل می دهند فروش سبزیجات و میوه های ارگانیک در سال ۲۰۰ به بیش از ۲۲۰۰ میلیون دلار رسیده به نحوی که با پرفروش ترین محصول ارگانیک بعدی یعنی نوشیدنی های ارگانیک غیر لبنی بیش از ۱۲۰۰ میلیون دلار اختلاف داشته است از سال ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۰۰ در آمریکا فروش سبزیجات و محصولات ارگانیک ۱۱ برابر شده است در یک بررسی مشخص شد که در سال ۲۰۰۱،۶۳% از کل خریداران دست کم چندبار محصولات غذایی ارگانیک خریده اند. پژوهشی در سال ۲۰۰۲ نشان داده است که ۶۸% از مصرف کنندگان قیمت بالای محصولات ارگانیک را دلیل اصلی عدم خرید می دانند و در این میان مصرف کنندگان با سطح درآمد و تحصیلات بالاتر هستند که بیشتر سبزیجات ارگانیک را خریداری می نمایند.

معمولا محصولات ارگانیک را جهت سودآوری بیشتر از جدای از محصولات تولیدی به روش های مرسومبه فروش می رسانند دلیل آن هم مدیریت و زمان بیشتری است که جهت توسعه این سیستم صرف می شود به همین دلیل قیمت بالاتری را هم نسبت به سیستم های رایج تولید برای آن انتظار داشت از این رو باید حتما قبل از اقدام به تولید ارگانیک سبزی ها از نظر مقدار و نوع محصول تولیدی نیز از بازار مصرف آن هم اطلاع کسب نمود در این راستا طی تحقیقی که در شیراز در مورد بازار مصرف سبزی های ارگانیک انجام شد. نتایج نشان داد که مصرف کنندگان پس از اطلاع از فواید مصرف تولیدات ارگانیک تنها حاضرند حداکثر ۲۵% قیمت بالاتری را نسبت به محصولات غیر ارگانیک بپردازند نتایج نشان می دهند که اطلاع رسانی و فرهنگ سازی محصولات ارگانیک از ضروری ترین قدم های اولیه در این راه به شمار می روند.

آب، خاک مالچ و کمپوست

مدیریت آب و نحوه آبیاری در سیستم ارگانیک :

اطلاع اولیه از ظرفیت سیستم آبیاری نکته قابل توجهی است که بر اساس آن می توان بدون اثرات منفی بر عملکرد گیاه، راهکار مناسب تری را برای کنترل آبیاری و حفاظت از ذخایر آب در پیش گرفت اولین نکته اطلاع از میزان آبیاری خالص سیستم است که بر اساس اینچ در ساعت یا اینچ در هر آبیاری اندازه گیری می شود برای مدیریت خوب آبیاری باید مقدار آبی را معلوم نمود که توسط سیستم آبیاری در یک دوره زمانی خاص در اختیار ریشه گیاه قرار می گیرد.

برای تعیین میزان کارایی سیستم آبیاری باید در نظر گرفت به دلایل مختلف مقداری آب هدر می رود و در اختیار گیاه قرار نمی گیرد برای مثال مقداری آب به اعماق خاک نفوذ می کند، مقداری هرز می رود و مقداری هم تبخیر می شود مقدار آب خالص به مقدار آبی گفته می شود که توسط سیستم آبیاری در اختیار ناحیه ریشه قرار می گیرد.

کارایی انواع سیستم های مختلف آبیاری عبارتند از :

آبیاری سطحی آبیاری بارانی

کرتی %۸۰-۶۰ ارابه ای %۷۰-۶۰

جویچه ای%۸۰-۶۰ عقربه ای با فشار بالا %۸۰-۶۵

نواری با حرکت خطی %۹۰-۷۵

شیاری%۵۵-۴۰ آبپاش ثابت %۸۵-۷۰

غرقابی %۴۰-۲۵

خاک و کیفیت آن

خاک در معنای سنتی خود به محیط طبیعی رشد گیاهان گفته می شود که ممکن است به نواحی قابل تشخیص تقسیم بندی شده باشد و ضخامت آن توسط عمقی تعیین می شود که ریشه های گیاه در آن ناحیه قرار می گیرند اما تعریف علمی خاک عبارتست از لایه نرم مواد معدنی روی سطح زمین که به عنوان محیط رشد طبیعی گیاهان به شمار می رود آنچه که در کشاورزی مدنظر است که بتواند نیازهای گیاه را جهت تولید بهینه تأمین نماید یک خاک خوب از نظر کشاورزان دارای خصوصیات زیر است :

– نرم باشد و به راحتی خرد شود

– زهکش خوب داشته باشد و در بهار خود گرم شود

– آب بارندگی های شدید را به خوبی در خود جذب کند و رواناب کمی در آن تشکیل دهد

– رطوبت را برای دوره های خسک در خود نگه دارد

 

مالچ ها و استفاده از آنها در کشاورزی ارگانیک

مالچ یا خاکپوش به هر ماده ای جهت پوشاندن سطح خاک اطراف گیاه گفته می شود و مزایای استفاده آنها عبارتست از :

– تولید محصول تمیزتر و با پوسیدگی کمتر

– افزایش یا تنظیم دمای خاک

– کاهش فشردگی خاک

– کاهش آبشویی کودها

– کاهش حالت غرقابی برای گیاه

و معایب مالچ ها :

– پهن کردن و برداشتن آنها هزینه بر است

– هزینه اولیه زیادی دارد

– مدیریت بالایی نیاز دارد

– نیاز به تجهیزات خاصی برای پهن کردن دارد

انواع مالچ

۱- مالچ های آلی : از مواد آلی گیاهی مانند پیت، تراشه های چوب، پوست درخت، کاه، کلش، برگ، کمپوست، خاک، اره و… تشکیل می شوند و مزایای استفاده از آنها در فصل تابستان باعث می شود خاک در طول روز خنک تر و در شب گرم تر باشد مزیت کاربرد مالچ آلی در فصل زمستان گرم نگه داشتن خاک نسبت به زمین پوشیده نشده است.

۲- مالچ های مصنوعی : شامل مالچ های پلاستیکی سیاه یا شفاف، ورقه های آلمینیوم فویل، صفحات پلی پروپیلنی و… است استفاده از مالچ های مصنوعی در تولید ارگانیک مجاز است بر خلاف مالچ های آلی، مالچ های مصنوعی خاک را در تابستان گرم تر نگه می دارند (پلاستیک شفاف حدود ، پلاستیک سیاه و ضخامت پروپیلنی حدود دما را بالاتر از خاک های بدون پوشش نگه می دارند.

کمپوست : از پوسیدن مواد آلی مانند بریده چمن، برگ، کاه، خاک اره، زباله خانگی و زواید گیاهی حاصل می شود. کمپوست باید قبل از استفاده کاملاً پوسیده شده باشد. کمپوست رسیده به رنگ قهوه ای تیره، ترد و با بوی مطبوع است. فرآیند طبیعی تهیه کمپوست ۱۸-۱۲ ماه طول می کشد که برای تسریع آن می توان ذرت دانه درشت را به اندازه کوچکتر از ۵/۱ سانتی متر خرد کرده مقداری آهک و کود به آن افزود.

 

انواع کمپوست :

۱- زه آب کمپوست

۲- عصاره کمپوست

۳- چای کمپوست

مدیریت آفات، و علف های هرز در کشت ارگانیک

انواع مدیریت آفات

۱- کنترل بیولوژیکی : در سیستم های ارگانیک کنترل حشرات معمولاً توسط دشمنان طبیعی انجام این دشمنان به ۲ گروه تقسیم می شوند شکارگرها و پارازیتوئیدها

۲- میانه کاری با سایر گیاهان : در قدیم در مزارع همیشه تنوع زیادی از گیاهان دیده می شد اما امروزه در مزارع کشت بیشتر به صورت تک محصولی است برای کشت توأم باید گیاهانی را انتخاب نمود که ۱- مشکلی از نظر رشد برای همدیگر ایجاد نکنند ۲- از گروه های متفاوتی باشند تا آفات نتوانند از هر دو نوع استفاده نماید برای مثال کک های نباتی از تعداد زیادی از گیاهان خانواده سیب زمینی سانان استفاده بنابراین فلفل و گوجه فرنگی گیاهان مناسبی نیستند (برای کاشت توأم) سبزی های معطر در این مورد بسیار مناسبند چون حشرات مزه آنها را دوست ندارند لوبیا سبز و لوبیا خشک گیاه توأم مناسبی برای کاشت همزمان با بادمجان هستند.

۳- رها کردن قسمتی از مزرعه : قسمتی از مزرعه را می توان به طور طبیعی رها نمود تا گیاهان مختلف در زمان های مختلف سال با عادات رشد متفاوت و نیازهای نوری متفاوت گلد می کنند.

۴- زمان بندی کاشت : چرخه ی زندگی برخی حشرات به صورت دوره ای بوده و در زمان خاصی از سال ظاهر تنظیم زمان کاشت برای جلوگیری از همزمانی رشد گیاه با حضور آفات از اهمیت زیادی برخوردار است.

۵- گیاهان تله : این گیاهان به عنوان طعمه به کار آنها را از گیاه پر اهمیت تر و مورد نظر ما دور نگه می دارند و در صورت آلودگی شدید گیاهان تله آنها را به کلی از بین می برند.

۶- کنترل مکانیکی : شامل ایجاد مانع و کنترل های مکانیکی است- مهمترین موانع شامل لایه های پلی استری و یا پارچه های تنظیف است.

۷- کنترل زراعی : این روش شامل استفاده از گیاهان تله، میانه کاری، استفاده از مالچ های ارگانیک و غیرارگانیک، کوددهی و آبیاری مناسب است.

۸- حشره کش های ارگانیک : موادی هستند که منشاء گیاهی داشته و برای کنترل حشرات از طریق کشتن، دور کردن یا ایجاد اختلال در چرخه زندگی آنها بکار می روند.

۸-۱- باکتری Bacillus thuringiensis Bt : زمانی که این باکتری خاکزی در دستگاه گوارش حشراتی مثل لارو پروانه ها، سوسک کلرادوی سیب زمینی نابالغ و… قرار گیرد بافت معده آنها را تخریب می کند و تنها بر لاروهای کوچک حشرات جونده موثرند و بر حشرات مکنده مثل شته ها و سن ها بی تأثیر است.

۸-۲- پیرتروم : از گل های داوودی گرفته می شود این ماده برای پستانداران غیرسمی است.

۸-۳- روتنون : معمولاً از گیاهان مناطق حاره و برخی علف های هرز استخراج می شود.

۸-۴- صابون های حشره کش : این صابون ها نمک های پتاسیم اسیدهای چرب هستند که از طریق شکستن پوشش های ضد آب بدن حشرات و آبگیری از بافت بدن آنها عمل می کنند.

۸-۵- دیاتومه های خاکی : به دلیل اندازه ریز آنها روی جلد خارجی حشرات چسبیده و پس از آبگیری از آنها باعث مرگ حشره می شوند.

۸-۶- آزادیراکتین : به عنوان یک ماده دور کننده و تنظیم کننده رشد عمل می کند.

۸-۷- نماتدهای حشره خوار : که پس از حمله به حشرات خاکزی آنها را از بین می برند.

۸-۸- قارچ بیووریاباسیانا (Bb) : از این قارچ با غلظت های بالا روی حشرات به ویژه حشرات نابالغ، لاروهای کوچک پروانه ها یا شغیره آنها در شرایط با رطوبت نسبی بالای %۷۰ اسپری می شود این قارچ بر حشرات بالغ یا نابالغ و بزرگ عمل نمی کند.

۸-۹- روغن های باغبانی : در زمان خواب و استراحت گیاه یا در زمان رشد فعال استفاده می شود.

روش های کنترل علف های هرز

 

۱- روش های پیشگیرانه :

 

۲- روش های زراعی :

 

۳- روش های بیولوژیکی :

 

۴- تکنیک های کنترل مستقیم :

کشاورزی زیستی و مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی

بر طبق تعریف فائو بیوتکنولوژی شامل هر نوع استفاده تکنیکی از سیستم های بیولوژیکی، ارگانیسم های زنده به منظور ایجاد و تغییر فرآورده ها جهت مصارف خاص می باشد این مفهوم نه تنها شامل تکنولوژی DNA ی نوترکیب نظیر مهندسی ژنتیک برای تولید ارگانیسم های ترا ریخته می باشد بلکه سایر جنبه های بیوتکنولوژی غیر تراریخته نظیر ژنومیکس، پروئتومیکس، اصلاح به کمک نشانگرها، ریز ازدیادی و ابزارهای تشخیص را شامل می شود.

تعریف از دیدگاه فرهنگستان علوم ایالت متحده بیوتکنولوژی را به عنوان استفاده کنترل شده از عوامل بیولوژیکی نظیر میکروارگانیسم ها یا اجزای سلولی برای استفاده مفید از آنها تعریف می کند.

بیوتکنولوژی تراریخت.

در بیوتکنولوژی تراریخت اقدامات زیر مورد توجه است :

۱- تولید واریته های مقاوم به ویروس

۲- تولید واریته های تراریخته مقاوم به قارچ ها

۳- تولید واریته های تراریخته مقاوم به آفات و علفکش ها

۴- تولید واریته های تراریخته مقاوم به تنش های غیر زیستی

۵- تولید واریته های تراریخته با ویژگی های بهبود یافته

۶- اصلاح ویژگی های فیزیولوژیکی جهت افزایش عملکرد

ارزیابی گیاهان تراریخته : در اغلب موارد تشخیص بافت های گیاهی تراریخته از غیرتراریخته با استفاده از ژن های گزارشگر یا نشانگرهای قابل گزینش صورت می پذیرد اما در بعضی مواقع استفاده از ژن های گزارشگر یا نشانگر موثر نیست بنابراین از استخراج DNA ی ژنومی و PCR استفاده می شود بدین منظور با طراحی آغازگرهای مناسب از روی ژن مورد نظر اقدام به انجام PCR نموده و از حضور ژن مورد نظر در گیاه تراریخته اطمینان حاصل می شود از روش مادرن بلاتینگ برای تعیین تعداد کپی ژن انتقال یافته و از وسترن بلاتینگ برای بررسی بیان ژن انتقال یافته در نمونه گیاهی استفاده می شود تفاوت روش وسترن بلاتینگ با مادرن در اینست که حضور پروتئین خاصی را در عصاره گیاهی از طریق واکنش های رنگی تشخیص می دهد به منظور بررسی ژن انتقال یافته از روش های زیست سنجی در سطح آزمایشگاه و یا در سطح مزرعه استفاده می شود.

وضعیت محصولات تراریخته در جهان :

سطح زیر کشت محصولات تراریخته در جهان از ۷/۱ میلیون هکتار در سال ۱۹۹۶ به حدود ۹۰ میلیون هکتار در سال ۲۰۰۵ رسیده است ۸ کشور بزرگ (ایالات متحده، آمریکا آرژانتین، کانادا، بریزل، چین، پاراگوئه، هندوستان و آفریقای جنوبی) حدود %۹۹ سطح زیرکشت تراریخته را به خود اختصاص داده اند. سطح زیرکشت در کشورهای در حال توسعه نیز از %۱۴ در سال ۱۹۹۷ به %۳۴ در سال ۲۰۰۴ رسیده است.

مخاطرات احتمالی بیوتکنولوژی : نباید مخاطرات احتمالی این فناوری را از نظر دور داشت به عنوان مثال در بحث گیاهان تراریخته از جمله مخاطرات احتمالی می توان به احتمال تجمع ترکیبات سمی جدید، عادت رشد غیرقابل کنترل علف های هرز و انتقال ژن های مقاوم از یک محصول مهندسی شده به یک علف هرز از طریق گرده افشانی را نان برد که یک مزیت انتخابی به علف هرز می دهد.

مخاطرات محصولات مهندسی ژنتیک :

۱-جریان ژن : به فرآیند انتقال اطلاعات ژنتیکی بین افراد و یا جمعیت اطلاق می شود پخش گرده و بذر گیاهان سبب این جریان ژن می گردد یکی از اثرات سوء کاشت گیاهان تراریخته خطر احتمالی انتقال این اطلاعات ژنتیکی جدید موجودات تراریخته به خویشاوندان وحشی و گونه های نزدیک آن است انتقال اطلاعات ژنتیکی از موجودات تراریخته را می توان در دو بخش انتقال افقی و انتقال عمودی مطرح کرد.

۲- انتقال افقی ژن : انتقال از یک موجود به موجودات دیگر انتقال افقی ژن نامیده می شود و در تکامل موجودات به خصوص باکتری ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است در میان باکتری ها به دلیل داشتن عوامل سیال مانند پلاسمیدها و ترانسپوزون ها امکان تبادل ژنی بین آنها وجود دارد.

انتقال عمودی ژن : انتقال ژن از یک گونه به گونه های خویشاوند آن را انتقال عمودی ژن می نامند و در گیاهان تراریخته از حمایت بالایی برخوردار است زیرا انتقال ژن بیگانه به راحتی به گونه های خویشاوند که قابلیت تلاقی و تولید نتایج بارور را داشته باشد امکان پذیر است و از جمله عوامل اصلی در انتقل عمودی عبارتند از : شرایط آب و هوایی منطقه، نوع ناقل گرده، سیستم گرده افشانی، درصدد گرباروری گیاه تراریخته و گیاه خویشاوند و…

۲- تولید آفات مقاوم : در ابتدا تصور می شد که مقاومتی در بین جمعیت حشرات نسبت به این سم وجود ندارد ولی برای اولین بار در سال ۱۹۷۹ مقاومت پروانه آزاد گزارش و همین امر محققان را وا داشت که مطالعه بیشتری در مورد مدیریت گیاهان تراریخته و نحوه کاشت آنها بکار گیرند تا از بروز مقاومت در جمعیت های طبیعی حشرات به این سم بکاهند یکی از ضرورت های بهره برداری پایداری از گیاهان تراریخته به کارگیری روشهای لازم برای به تاخیر انداختن ایجاد مقاومت در آفات پیشنهاد شد شامل موارد زیر است.

– یکی از راهبردهای اصلی برای تأخیر مقاومت استفاده از پناهگاه برای حشرات مقاوم است خصوصاً وقتی که صفت مقاومت دارای ژن مغلوب است.

– راهبرد دیگر استفاده از غلظت های کم پروتئین Bt در گیاهان تراریخته می باشد.

– هرمی کردن ژنها نیز راهبرد دیگری می باشد.

– تظاهر اختصاصی پروتئین Bt در زمان و مکان های ویژه در گیاهان تراریخته نیز از دیگر راهبردهای درازمدت مدیریت مقاومت به آفات است.

۳- تاثیر بر تنوع زیستی : از زمانی که محصولات تراریخته ابداع شده اند.

این محصولات ز مقبولیت خاصی برخوردار بوده و کشاورزان زیادی به دنبال کاشت این محصولات بوده اند با این حال عده ای معتقدند که میزان تنوع در برخی محصولات زراعی به خاطر رهاسازی محصولات تراریخته کاهش یافته است به عنوان مثال تنوع ژنتیکی موجود در برخی محصولات زراعی نظیر پنبه و ذرت در آمریکا کاهش یافته زیرا پنبه و ذرت Bt سهم زیادی از سطح زیر کشت این محصولات را به خود اختصاص داده اند.

۴- تبادل ژنتیکی گیاه زراعی با علف های هرز و تولید ابر علف هرزها:

این بحث در گیاهان تراریخته مطرح است یعنی اینکه امکان فرار ژن در گیاهان زراعی حاصل از مهندسی ژنتیک به علف های هرز و سپس ظهور گسترده گیاهان وحشی می باشد تولید ابر علف هرزها یکی از مخاطرات مهم مهندسی ژنتیک در بحث تولید گیاهان تراریخته مقام به علف کش ها و آفات و بیماریها است.

۵- گیاهان تراریخته و امنیت غذایی:

گیاهان تراریخته می توانند مهمترین منابع غذایی بشر را تشکیل دهند ولی یک نگرانی جدی در کنار سایر عقاید در مورد گیاهان تراریخته این است که گایاهان تراریخته حاوی ژن های ایجاد کننده حساسیت نظیر مقاومت به آنتی بیوتیک و توالی های پروموتوری اقتباس شده از ویروس ها می باشند این ژن ها نگرانی جدی را برای سلامتی انسان ایجاد کرده و ممکن است به صورت معکوس از طریق مصرف گیاهان تراریخته و فرآورده های آن تاثیر بگذارند این پدیده تا آنجائیکه گسترش پیداکرده که در کشورهای پیشرفته برخی رستوران ها غذاهای مهندسی شده را از لیست سفارشات خود حذف نموده اند یکی از خطرات بالقوه

 

دیدگاه های مختلف در مورد مهندسی ژنتیک

با وجود اینکه بسیاری از کمپانی های بزرگ معتقدند که محصولات تراریخته بی خطر می باشند ولی برخی محققان ایمنی زیستی معتقدند که تغییرات ژنتیکی موجودات غیر قابل پیش بینی است با وجود اینکه هنوز در مراحل اولیه ارزیابی علمی و ایمنی محصولات تراریخته قرار داریم ولی به دلیل بازار اقتصادی و سود کلانی که این محصولات به همراه داشته اند خیلی سریع وارد بازارهای تجاری دنیا گردیده اند از جمله ایرادهای اساسی که در خصوص نحوه تولید این محصولات وارد است مکان تصادفی ژن های استفاده شده، انتقال افقی ژن می باشد بنابراین اثرات غیر قابل پیش بینی را به همراه دارد.

پروتکل جهانی ایمنی زیستی کارتاهینا

افزایش سطح زیرکشت محصولات تراریخته از ۷/۱ میلیون هکتار د سال ۱۹۹۶ تا حدود ۹۰ میلیون هکتار در سال ۲۰۰۵ حاکی از پذیرش و استقبال عمومی این فناوری است ولی باید توجه داشت این فناوری نیز ساخت بشر با عوارض غیر قابل پیش بینی همراه است پروتکل ایمنی زیستی کارتاهینا یکی از اسناد بین المللی است که در زمینه موجودات زنده و محصولات تراریخته مورد توافق عمومی قرارگرفته است و در سال ۲۰۰۰ در مونترال کانادا به تصویب رسیده کشور ما نیز در سال ۱۳۸۲ به ایمنی زیستی کارتاهینا پیوست.

پروتکل ایمنی زیستی کارتاهینا بر حفظ ایمنی تجارت محصولات تراریخته تاکید دارد و براساس نگرانی موجود و آثار منفی احتمال تجارت و چگونگی مصرف این گونه محصولات تدوین شده است این پروتکل به تبادل برون مرزی موجودات و محصولات کشاورزی متبط می شود و قوانینی را برای خرید و فروش و حمل و نقل این موجودات تبیین نموده است این پروتکل با توجه به ابعاد مختلف توسعه بیوتکنولوژی، تجارت محصولات و فرآورده های تغییر یافته و حفظ محیط زیست از مخاطرات احتمالی برخی موجودات تغییریافته با توجه به سلامت انسان تدوین شده است.

از جمله نگرانی های پیامدی در مورد رهاسازی گیاهان تراریخته را می توان در سه بخش تقسیم بندی نمود:

۱- نگرانی زیست محیطی: امکان به خطر افتادن تنوع زیستی براثر فعالیت های اصلاحی که موجب بی توجهی به گونه های وحشی و حذف برخی از آنها به مرور زمان می شود بنابراین توجه بیشتری به حفظ و ذخیره گونه های وحشی لازم و ضروری به نظر می رسد.

۲- نگرانی های سلامتی: انتقال ژن از موجودات دیگر همچون باکتری ها و ویروس ها به گیاهن باعث تولید پروتئین هایی شده است که تا به حال به این حجم برای انسان قابل دریافت نبوده اند در نتیجه احتمال بروز بیماریها و عوارش غیر قابل پیش بینی وجود دارد.

تولید ترکیبات ناشناخته و یا سمی و آلرژی زا در گیاهان تراریخته که به علت تغییرات ژنتیکی و بهم خوردن واکنش های بیوشیمیایی در گیاه تولید می شوند.

اثرات سوء ژن های پروموتور که نمونه آن استفاده از پروموتور منشاء گرفته از ویروس موزلئیک گل کم است که برای هدایت بیان ژن لکتین در سیب زمینی تراریخته مورد استفاده قرار گرفته و اثر سوء آن بر روی موجودات آزمایشگاهی نیز به اثبات رسیده است.

۳- نگرانی های اجتماعی: یکی از نگرانی های عمده در بحث گیاهان تراریخته حق انحصار آن در دست کمپانی های بزرگ و چند ملیتی است عمدتا کشاورزان فقیر نیز قادر به خرید فرآورده هایی نظیر بذور تراریخته با قیمت بالا نیستند و کمپانی های بزرگ نیز محصولاتی تولید می کنند که اکثرا برای نواحی فقیر توصیه می شوند البته بعید به نظر می رسد که عمل این کمپانی ها جنبه بشر دوستانه داشته باشد در حالیکه کشورهای در حال توسعه بستر خوبی برای آزمایش و بررسی تکنولوژی های جدید فراهم می آورند.

مالکیت ژن ها و نیاز به ثبت اختراع

یکی از بحث های اخلاقی در زمینه گیاهان تراریخته، حقوق مالکیت ژن ها است. اختراعات و قوانین اصلاح کننده های گیاهی نیر باید از این نظر اصلاح شود. تعداد بی شماری از ژن ها از طریق برنامه های اصلاحی کلاسیک به داخل واریته های گیاهی وارد شده اند ونمی توان اصل آنها را شناسایی و ماهیت آنها را تعریف نمود. کینگ در سال ۱۹۹۹ بحثی به نام حقوق مالکیت معنوی را برای تلفیقی از سیستم های زراعی هستند که در معرض پیشرفت تکنیکی قرار دارند.

و با عنوان یک سرمایه زیستی و ملی محسوب می شوند ضروری است که از تنوع زیستی از طریق رعایت حقوق مالکیت معنوی حمایت شود و موقعیت اجتماعی – زراعی و مفاهیم مالکیت در نظر گرفته شوند – مرکز بین المللی منابع ژنتیکی در سال ۱۹۹۵ تاکید خاصی بر حقوق مالکیت معنوی خصوصا در حوزه تنوع زیستی داشته این حقوق سبب توسعه اقتصادی و کنترل بازار شده و خصوصا در بحث مهندسی ژنتیک حائز اهمیت است علاوه بر آن این مرکز (۱۹۹۸) پیشنهاد کرده است که سازمان تجارت جهانی نقش مهم خود را در مالکیت معنوی از طریق پذیرش آنها در موارد تجاری انجام دهد اجرای قوانی مالکیت معنوی سبب ایجاد و تحریک ابداع توسط کشورهای در حال توسعه می شود و از این نظر مزاییایی نیز در پی دارد.