رویش زندگی در نخستین کلینیک دولتی ترک الکل

چهره ی زرد و دستان متورمش گویای آسیب شدید جسمی ناشی از مصرف مداوم الکل بود. به همراه همسرش آمده بود. معلوم بود که الکل جان به لبش کرده و حالا پناه آورده بود تا از شر آرام بخشی که زندگی اش را ناآرام کرده بود، خلاص شود.

دو بیماری «سیروز کبدی» و «دیابت» تنها رهاورد ۸ سال مصرف الکل، برایش بود و به گفته ی پزشک تنها چند بار دیگر مصرف لازم بود تا به پرتگاه مرگ سقوط کند. مثل همه ی معتادها اوایل تفریحی مصرف می کرد اما بعدها شد هفته یی چند بار و حالا روزانه. همسرش این ها را می گفت. چهره یی نگران اما همراه.

نامش را نپرسیدم اما مهندس فنی بود و حالا بیکار. پیش از وابستگی اش به الکل در شرکتی کار می کرد که درآمد خوبی هم داشت اما به گفته ی همسرش فشار کاری و تهمت کلاهبرداری از طرف یکی از دوستان نزدیکش، عاملی شد تا به الکل پناه ببرد تا بنوشد و فراموش کند که دوستی که به دنبال جانشینی در سمت او بود، باعث شد تا میلیون ها تومان خسارت به شرکت بپردازد اما فراموش نکرد. حالا به غیر از شغل، سلامتی را هم از کف داده بود.

رواج پدیده ی «الکلیسم» یا وابستگی به الکل، واقعیتی انکارناپذیر در کشور است. از افزایش مصرف الکل در ایران بر اساس آمارها که بگذریم، معتادان الکلی پس از پذیرفته شدن به عنوان فردی معتاد، نیازمند مکانی برای رسیدگی به وضعیت و کمک برای ترک الکل هستند.

اعطای مجوز ترک الکل به چند کلینیک خصوصی ترک اعتیاد در سال های گذشته، نتیجه ی انتشار آمارهایی از وضعیت مصرف الکل در ایران و تعداد معتادان به الکل بود. همچنین به دنبال افزایش نگرانی ها از آمار رو به رشد معتادان به الکل، نخستین کلینیک دولتی «ترک اعتیاد به الکل» در مرداد ماه امسال (۱۳۹۳) با مجوز وزارت بهداشت در «مرکز ملی مطالعات اعتیاد» دانشگاه علوم پزشکی تهران (INCAS) راه اندازی شد.

این کلینیک آموزشی دوشنبه ی هر هفته، بیماران وابسته به الکل را پذیرش می کند و همه روزه به غیر از روزهای تعطیل، خدمات مشاوره یی و درمانی به معتادان الکلی در مرکز ملی مطالعات واقع در خیابان کارگر جنوبی، میدان قزوین ارایه می کند.

در و دیوار مرکز ملی مطالعات پُِر است از شعارهایی برای رهایی از بند اعتیاد. همسر «مهندس» با چهره ی مضطرب خود سعی می کرد توجه وی را به سمت شعارها جلب کند. «مرگ برگ برنده نیست، زندگی کن بگذار دیگران هم زندگی کنند»، « با عشق رها کن و به خدا بسپار»، «دیگر لازم نیست معتادی از درد اعتیاد بمیرد» و ….

مهندس این بار خودش تصمیم به ترک گرفته بود. پیش از این هم الکل را در دوره یی ۵ ماهه کنارگذاشته بود اما شدیدتر از قبل، شروع به مصرف کرده بود. همسرش در اینکه برای همیشه الکل را کنار بگذارد تردید داشت.

پس از ویزیت و مشاوره با سه مراجعه کننده، بالاخره موفق به حضور در اتاق شماره ی ۸ شدم؛ اتاق مشاوره با معتادان به الکل.

«محمدرضا سرگلزایی» به عنوان روانپزشک و سرپرست این کلینیک در توضیح وضعیت مصرف الکل در ایران به من گفت: به طور قطع مصرف الکل در ایران و پدیده ی الکلیسم قابل مقایسه با کشوری مانند فرانسه که مصرف الکل در این کشور به فرهنگ آن بازمی گردد، نیست اما به هر حال مصرف بالا است و به طور طبیعی به دلیل ممنوعیت مصرف الکل در شرع، آمار دقیقی از تعداد مصرف کنندگان الکل در کشور وجود ندارد. با این وجود به دلیل انتشار آمارهایی در این باره، دفتر اعتیاد وزارت بهداشت به صورت آزمایشی، مجوز درمان الکل را برای چند کلینیک ترک اعتیاد صادر کرد اما این کلینیک به عنوان نخستین کلینیک دولتی ترک الکل است که به صورت آموزشی و دانشگاهی هم فعال است.

این مرکز از ۶ مرداد ماه گذشته گشایش یافت و در مدت فعالیت سه ماهه ی خود تاکنون پذیرای ۸ فرد معتاد به الکل بوده است.

*** روند درمانی ترک الکل

این واقعیتی است که تا فرد معتاد اراده به ترک نداشته باشد، مراحل ترک موفقیت آمیز نخواهد بود اما مراجعه کنندگان به این مرکز، کم و بیش به این نتیجه رسیده اند که ادامه ی راه مصرف مواد و الکل برایشان بی نتیجه خواهد بود و ترجیح می دهند باقی عمر خود را بدون مواد، بدون الکل به سربرند. پیش شرط ترک الکل هم، «اراده» است. ترک اعتیاد به الکل همانند ترک مواد مخدر دارای مراحل درمانی است.

سرگلزایی سرپرست تیم درمانی ترک الکل، در تشریح اقدام ها و فعالیت های این مرکز برای مراجعان الکلی گفت: مرکز ملی مطالعات اعتیاد، امکاناتی را که برای ترک مواد مخدر برای معتادان فراهم کرده است، در اختیار معتادان الکلی نیز به منظور ترک قرار می دهد. در ابتدا بیمارانی که به این مرکز مراجعه می کنند از سوی مددکار اجتماعی مورد سنجش قرار می گیرند. مددکار از نظر شرایط خانوادگی، جسمی، مدت و میزان مصرف، بیمه و هزینه ی درمان فرد بیمار را بررسی می کند و در نهایت پذیرش صورت می گیرد. پیگیری وضعیت بیمار نیز به عهده ی مددکار است و زمانی که بیمار اقدام به قطع درمان می کند، از طریق مددکار پیگیری می شود.

کلینیک ترک الکل دارای یک پزشک، روانپزشک، روانشناس، پرستار و مددکار اجتماعی است که بیمار پس از پذیرش از طرف مددکار اجتماعی، معاینه ی پزشکی می شود و عوارض احتمالی جسمانی مانند عوارض کبدی یا فشارخون ناشی از مصرف الکل بر روی فرد، بررسی می شود. سپس در صورت نیاز به درمان، از لحاظ جسمی نیز تحت درمان طبی (پزشکی) قرار خواهد گرفت.

به گفته ی این روانپزشک، درمان روانشناختی در مورد فرد وابسته به الکل، مرحله ی دیگری است که از سوی روانپزشک و روانشناس صورت می گیرد و زمینه های مصرف الکل در فردِ مبتلا، از نظر روانی بررسی می شود.

شناخت این زمینه ها در روند درمان از آن جهت اهمیت دارد که می تواند سبب بازگشت بیماری شود که در صورت درمان نشدن، درمان طبی بیمار نیز بی فایده خواهد بود.

بر اساس سخنان سرگلزایی، درمان روانشناختی همچنین شامل روان درمانی انفرادی و گروه درمانی می شود. در زمان حاضر به دلیل تعداد کم مراجعان به این مرکز، «گروه درمانی» صورت نمی گیرد اما در صورت افزایش تعداد مراجعه کنندگان و رسیدن تعداد آن ها به تشکیل گروه، امکان گروه درمانی برای این بیماران نیز فراهم خواهد شد.

*** وضعیت بیمه و بستری

نخستین کلینیک دولتی ترک الکل امکان بستری معتادان الکلی حاد را ندارد و درصورت لزوم بستری، به مراکز دیگر ارجاع داده می شود.

به گفته ی سرگلزایی، این کلینیک مرکز درمان سرپایی است. بیماران نیازمند به بستری، پس از تشخیص به بیمارستان هایی که دارای بخش های سم شناسی بالینی، سم زدایی و نیز روانپزشکی داشته باشند، ارجاع داده می شوند. این بیماران پس از بستری، زیر نظر کادر درمانی بیمارستان خواهند بود اما پس از ترخیص به منظور گذراندن مراحل روان درمانی می توانند دوباره به مرکز مراجعه کنند.

از ۸ بیمار مراجعه کننده به این کلینیک از زمان افتتاح تاکنون، ۲ بیمار نیاز به بستری داشتند که به بیمارستان های مربوط ارجاع داده شدند.

هزینه ی ویزیت اولیه ی بیماران ۲۰ هزار تومان است و پس از بررسی وضعیت جسمی و روانی بیمار در صورت لزوم برای وی دارو تجویز خواهد شد. در صورتی که داروها و آزمایش های طبی تجویز شده در ارتباط با سلامتی فرد باشند در دفترچه ی بیمه نوشته می شود اما بیمه ها هزینه ی داروهای مختص ترک اعتیاد را نمی پردازند.

برای مثال داروهای بیماری تشنج که یکی از عوارض احتمالی در حین ترک الکل است و همچنین آزمایش هایی برای سنجش وضعیت سلامت کبد فرد، مواردی هستند که در دفترچه ی بیمه ی بیمار نوشته می شوند.

از آنجا که این کلینیک دولتی به عنوان یک مرکز آموزشی – دانشگاهی محسوب می شود، دستیاران روانپزشکی که در حال گذراندن دوره های تخصصی خود هستند، دوره های خود را در روزهای دوشنبه که مرکز، پذیرای بیماران الکلی است، می گذرانند.

«رحیمه عظیمی» روانشناس مرکز و کارشناس ارشد روانشناسی عمومی در خصوص هزینه های شرکت در کلاس ها به پژوهشگر ایرنا گفت: در صورت تشکیل کلاس های گروه درمانی برای معتادان الکلی، هزینه ی کلاس ها ماهیانه ۶۵هزار تومان خواهد بود و همچنین آموزش خانواده نیز رایگان است.

به گفته ی عظیمی پس از ویزیت روانشناس مشخص می شود که آیا فرد بیمار پس از طی جلسه های مشاوره ی فردی نیازمند گروه درمانی است یا خیر؟

*** حفظ اطلاعات شخصی

مصرف الکل در ایران به عنوان یک امر ممنوع و البته حرام از نظر شرعی، محسوب می شود و در قانون مجازات اسلامی، مجازات هایی برای مصرف کنندگان در نظر گرفته شده است.

اما اطلاعات شخصی تمامی مراجعه کنندگان به مرکز ترک الکل همانند پرونده های درمانی سایر بیماران در دیگر مراکز درمانی محفوظ است.

سرگلزایی درباره ی «حفظ اطلاعات شخصی» در این مرکز گفت: محل قرارگرفتن کلینیک و دولتی بودن آن سبب می شود تا بسیاری از افراد به این مکان مراجعه نکنند و تنها افراد مستاصلی که به دنبال مکانی مطمئن که بیشتر فضای علمی و کمتر فضای تجاری داشته باشد، به مرکز دولتی ترک الکل مراجعه می کنند.

به گفته ی وی، درست است که مصرف الکل در جامعه ی ما مشمول حد شرعی است اما پرونده ی بیماران مراجعه کننده به این مرکز، به منزله ی یک پرونده بیمارستانی – درمانگاهی تلقی می شود و در تاریخ فعالیت مرکز ملی مطالعات اعتیاد، سابقه ی برخورد قانونی با معتادان وجود ندارد.

*** عوامل زمینه ساز اعتیاد به الکل

فشار کاری موقت و پس از آن از دست دادن شغل عاملی بود که مهندس را گرفتار الکل کرده بود. شاید اگر او مدیریت در اینگونه مشکلات را می آموخت و می دانست چطور در این موقعیت ها رفتار کند، هرگز زندگی اش به این نقطه نمی رسید، هرگز مجبور نبود تا مرز طلاق از همسر و جدایی از تنها پسرش که همواره پدر را برای مصرف الکل سرزنش (مذمت) می کند، پیش رود.

سرگلزایی در توضیح بسترهای سوق دهنده ی فرد به سوی مصرف اعتیادآور الکل به سه دسته ی زیستی، روانی و اجتماعی اشاره کرد.

به بیان وی، مهمترین بستر زیستی مصرف الکل، عامل ژن است. برخی از افراد به صورت ژنتیکی قابلیت وابسته شدن دارند. به عبارت دیگر، اگر چیزی برایشان خوشایند باشد، نوعی چسبندگی به آن پیدا می کنند، حال اگر این انسان ها در جامعه یی باشند که الکل در دسترس باشد الکلی می شوند و اگر در جامعه یی باشند که تریاک در دسترس باشد تریاکی می شوند.

به بیان دیگر ژن مشخص می کند که فرد به چیزی که برایش لذت بخش است، چقدر وابسته شود. بسیاری از افراد از نظر ژنتیکی، زمینه ی احساس های ناخوشایندی مانند اضطراب، کج خلقی و … دارند که با استفاده از مواد تحریک کننده یا آرام بخش به دنبال از بین بردن موقتی آن هستند. این زمینه ی ژنتیکی چسبنده باعث می شود، زمانی که برای نخستین بار فرد با مواد تماس پیدا می کند، دیگر نتواند به شکلی تفننی و تفریحی آن را مصرف کند و به آن وابسته می شود.

این روانپزشک همچنین در بیان زمینه های روانی وابستگی به الکل نیز به موضوع «یادگیری» اشاره کرد و گفت: انسان ها بخش زیادی از رفتارهای خود را یاد می گیرند، بنابراین کسی که در محیطی است که اعتیاد به مواد مخدر، مصرف سیگار و الکل اموری پذیرفته شده هستند، وی نیز به مصرف روی می آورد.

نبود آموزش و اطلاع رسانی مناسب و همچنین رواج اطلاعات نادرست (غلط) را می توان از عوامل اجتماعی دانست که سبب می شوند تا برخی افراد در مسیر اعتیاد قرار گیرند. زمانی که قهرمان فیلم برای آرام شدن خود به مصرف سیگار و یا قرص های آرام بخش روی می آورد، فرد نیز از روی قهرمان فیلم همانندسازی کرده و به مصرف سیگار روی می آورد در حالی که قهرمان فیلم باید با کمک از فن مدیریت فشار روحی و روانی (استرس) به دنبال برطرف کردن مشکل خود باشد.

اعتیاد به الکل لقب ترسناک ترین اعتیاد را دارد زیرا مصرف مداوم الکل آثاری مخرب تر بر جسم و روان فرد الکلی نسبت به مصرف کنندگان مواد افیونی بر بدن خواهد گذاشت.

ابتلا به انواع بیماری های جسمی و روانی مانند پرفشاری خون، سیروز کبدی، مشکلات قلبی، پرخاشگری، افسردگی های مزمن و … از عوارض ناشی از اعتیاد به الکل است.

گشایش (افتتاح) کلینیک دولتی و وجود برخی مراکز خصوصی ترک الکل، روزنه ی امیدی برای الکلی هایی است که به دنبال مامنی برای ترک این ماده هستند؛ مکانی که سایه ی الکل را برای همیشه از زندگی شان پاک کند و چشمان نگران خانواده را آرام کند.

این مرکز در خیابان کارگر جنوبی، میدان قزوین، نرسیده به بیمارستان فارابی، در مرکز ملی مطالعات اعتیاد واقع شده است. متقاضیان مراجعه به این کلینیک به منظور بهره مندی از خدمات ارایه شده در کلینیک ترک الکل می توانند با شماره ی ۵۵۴۰۰۲۲۵ تماس بگیرند.

* از: فرشته ذبیحیان