کشاورزی ارگانیک و اشتغال‌زایی برای مهندسین

۹۱/۱۱/۳۰

قرن‌ها قبل در یونان باستان، شاگردی از استادش پرسید که رمز اصلی موفقیت در کارها چیست؟ آن فیلسوف وقتی با اصرار زیاد شاگرد خود مواجه شد به او گفت: اگر می‌خواهی جواب پرسش خود را بگیری باید با من همراه شوی و هر دو لباس شنا بپوشیم و به داخل رودخانه برویم. هنگامی که استاد و شاگرد داخل آب شدند استاد که شخص قدرتمندی بود ناگهان شاگرد را به زیر آب کشید و شاگرد نگون‌بخت، شروع کرد به دست و پا زدن. آنگاه که نزدیک بود خفه شود استاد او را رها کرد تا به روی آب بیاید. در این لحظه استاد برای شاگردش که از این عمل او بهت‌زده شده بود- شروع به صحبت کرد و گفت که رمز موفقیت در همین عمل است؛ هر گاه در کارها از روی احتیاج مبرم، به این مرحله از تلاش و تمرکز رسیدی قطعاً به دروازه موفقیت آن کار نیز وارد خواهی شد و یا تکلیفت مشخص می‌گردد.

منظور من از طرح این داستان تاریخی پا گذاشتن در جای پای اساتید موفق بود و اینکه در مورد تمرکز بر برخی مشکلات اشتغال‌زایی دانش‌آموختگان بخش کشاورزی و جوانان روستاها از زاویه توسعه کشاورزی و دامپروری ارگانیک مطالبی را به عرض برسانم. حتماً مطلع هستید که یکی از برنامه‌های دولت دهم تأمین حداقل ۷۰۰ هزار فرصت شغلی در بخش کشاورزی در سال بوده است اما، برآوردها در سال ۹۰ از ایجاد حدود ۳۰ هزار شغل حکایت می‌کند ضمن اینکه هزینه متوسط ایجاد یک شغل پایدار در بخش، آن هم در سال ۹۰، بالغ بر ۲۰ تا ۵۰ میلیون تومان برآورد شده است. از سویی، به عللی مثل درآمدزا بودن رشته کشاورزی برای دانشگاه‌های آزاد و پیام و علمی‌کاربردی، در ۲ دهه اخیر شاهد رشد بی‌رویه پذیرش دانشجو در این رشته‌ها بوده‌ایم و با این وضعیت، به باور کارشناسان تا ۵ سال آینده با موج جدیدی از دانش‌آموختگان بیکار مواجه خواهیم بود. پس چه باید کرد؟ و چطور می‌توان با استفاده از ظرفیت خرد جمعی برای پروگرام اشتغال‌زایی آنان گام بزرگی داشت؟

در ابتدا باید بگویم که طبق برآوردهای معتبر جهانی، کشاورزان ایران و بهره‌برداران این بخش از نظر میل به کارآفرینی و خطرپذیری در رتبه دوم یا سوم جهانی قرار دارند و این سرمایه‌ای بزرگ و البته متروک محسوب می‌شود. حتماً عزیزانی که برای زیارت عتبات علیات به عراق رفته‌اند تفاوت دو سوی مرزها را دیده‌اند. پس می‌توان با همت مسئولین امیدهای بیشتری به بحث اشتغال‌زایی از زوایای پنهان و پتانسیل‌های مختلف بخش (ازجمله پروسه ارگانیک) داشته باشیم. اما باید توجه داشت که این انرژی و علاقه ذکرشده، باید هر چه بیشتر به جامعه مهندسین جوان تزریق شود. طبق برآوردی، حدود ۸۰ درصد دانش‌آموختگان این بخش در شهرهای بزرگ ساکن هستند و تمایل یا امکان حضور مستمر آنها در نقاط روستایی و کمتر توسعه‌یافته، بندرت کمتر مهیا می‌شود. همانطور که ذکر شد بحث کشاورزی ارگانیک یکی از زوایای پنهان و جدید بخش کشاورزی و دامپروری است؛ اگر سری به اینترنت بزنیم شاید یکی از بهترین تعاریف کشاورزی ارگانیک را بتوانیم در پایگاه اینترنتی کمیسیون اقتصادی اتحادیه اروپا مشاهده کنیم، طبق تعریف این کمیسیون، این روش کشاورزی با منافع تجدیدشونده و قابل بازیافت، هماهنگ است و به سامانه‌های زیست- محیطی از دیدگاه کنترل آفات و بیماری‌ها، کشاورزی و دامی توجه می‌کند و از کاربرد سموم شیمیایی، کودهای شیمیایی، هورمون‌ها،  آنتی‌بیوتیک و بذور تراریخته اجتناب می‌ورزد. برنامه ارگانیک که سابقه‌ای ۵۰ ساله دارد نهایتاً در سال ۱۹۹۱ منجر به تدوین و اجرای استانداردهای اروپایی کشاروزی ارگانیک شد و در سال ۲۰۰۶، ارزش بازار ارگانیک اروپا به ۱۴ میلیارد یورو بالغ گردید و در حال حاضر ۷ تا ۹ میلیون هکتار از اراضی آن قاره، تحت پوشش فعالیت‌های ارگانیک قرار دارد و مشاغل اجرایی و تجاری و تحقیقاتی گوناگونی در این خصوص بوجود آمده است. فعالیت‌های ارگانیک اکنون شامل طیف وسیعی از محصولات زراعی و باغی، تولید محصولات دام و طیور سبز و حتی کیف و کفش و ظروف ارگانیک و موضوعات متنوع دیگری می‌شود که ذکر آن در این مختصر نمی‌گنجد. در کشور ما تلاش برای توسعه کشاورزی ارگانیک از سابقه‌ای چندساله برخوردار است. البته از سال‌های دور ضرورت پرهیز از مصرف بی‌رویه سموم و کودهای شیمیایی احساس می‌شد زیرا حداقل عامل اولیه ۵۰ درصد ابتلا به بیماری‌های گوارشی و سرطان در برخی نواحی کشور از ورود باقی‌مانده و رسوبات شیمیایی سموم و کودهای و پسماندهای شیمیایی است و هم‌اکنون کشورمان از لحاظ سلامت محصولات در رتبه ۱۱۵ تا ۱۲۰ جهان قرار دارد. در برخی از مزارع گلخانه‌ای ما میزان نیترات ۳۰ تا ۶۰ برابر استاندارد جهانی کدکس در خیار و گوجه است. این در حالیست که در حال حاضر ۴ هزار مزرعه گلخانه‌ای سبزی و صیفی با تولید حدود ۷۰۰ هزار هکتار در سال در کشور وجود دارد و از سویی، با ورود سموم با فرمول‌های مشکوک و بعضاً تقلبی، گاهی دوره کارنس واقعی سموم بسیار بیتشر از دوره ذکرشده آنهاست. همه این مسائل باعث شده که برخی زارعین در گوشه‌ای از مزرعه خود اقدام به کشت محصولات عاری از سم و کود شیمیایی برای مصرف شخصی خود می‌کنند. در اواخر دولت نهم، اولین برچسب رعایت حد مجاز سموم روی محصولات گلخانه‌ای در مراسمی نمادین توسط وزیر وقت نصب شد و در ۵/۱ سال اخیر، شاهد شتاب نسبی برنامه‌های ارگانیک هستیم. به طوری که قرار است اکثر گلخانه‌ها و باغ‌های مهم در طرح تنظیم شناسنامه مبداء و رعایت حد مجاز از سموم قرار گیرند و بارکدهایی بر همین اساس تنظیم شود. و در شهرهای بزرگ غرفه‌های دائمی جهت عرضه محصولات شناسنامه‌دار ارگانیک فعال گردد. از سویی، طبق برنامه ۵ ساله پنجم قرار است در آخر برنامه، سطح زیرکشت ارگانیک به ۲۵ درصد کل سطح زیرکشت کشور برسد یکی از ملزومات برنامه کشت ارگانیک، تجهیز و گسترش آزمایشگاه‌های آب و خاک است. واقعیت آنست که به‌رغم مصرف زیاد انواع کودهای شیمیایی، راندمان کود در کشورمان پایین است. اخیراً مسئولین انجمن آزمایشگاه‌های مذکور در نشستی اعلام کردند که بانک اطلاعاتی ارزشمندی در اثر مراجعات زراعین و آزمایش‌های مربوطه، ایجادشده و تهیه نقشه‌های حاصلخیزی، قویاً در دستور کار است و می‌تواند اشتغال‌زایی گسترده‌ای برای کارشناسان به ارمغان بیاورد. در چند سال اخیر بیش از ۲۴۰۰ شرکت فنی و مشاوره‌ای با عضویت ۲۴۰۰۰ مهندس کشاورزی و دامپروری سازماندهی شده است که در صورت اتصال این شرکت‌ها به آزمایشگاه‌های آب و خاک و نیز، کلینیک‌های گیاه‌پزشکی می‌تواند حداقل یک رابط از متخصصان خاک‌شناسی را در هر شرکت بکار گیرد و کلاً تلاش در زمینه فعالیت‌های ارگانیک می‌تواند زمینه خوبی برای فعالیت شرکت‌های مشاوره‌ای و نیز، تعاونی‌های دانش‌بنیان باشد. در اینجا بسیار مناسب است به این مسئله اشاره کنیم که همچنان جای خالی فعالیت‌های ارگانیک در نظام پرداخت کمک‌ها و یارانه‌های دولتی مشهود است. بدین شکل که برای ورود و توزیع کودها و سموم شیمیایی و مصنوعی، همچنان سالانه صدها میلیارد تومان کمک و یارانه دولتی اختصاص می‌یابد. لیکن برای روش‌های ارگانیک مانند مصرف کودهای دامی، کمپوست‌ها و ورمی‌کمپوست‌ روش‌های مبارزه بیولوژیک دامپروری و مرغداری سبز و… یارانه و کمک بسیار ناچیزی پرداخت می‌شود. حال اگر معادل ۱۰ درصد ارز و یارانه‌ای که به کودهای شیمیایی، سموم و آنتی‌بیوتیک‌ها پرداخت می‌شود از طریقی به توسعه کشت و زرع دامداری ارگانیک اختصاص یابد و با ایجاد پستی به نام ناظرین ارگانیک (یا ناظرین بیولوژیک…) کار پرداخت یارانه‌ها به کشاورزان با تأیید مهندسان کنترل و کانالیزه شود این موضوع می‌تواند جهت اشتغال‌زایی و توسعه و ترویج دانش مهندسی بسیار سودمند باشد. در مورد توسعه ارگانیک ممکن است پیشنهادات متعدد دیگری هم قابل طرح ‌باشد لیکن، بازخوانی این طرح‌ها و نظرات از منظر اشتغال‌زایی برای کارشناسان و مهندسان امری بسیار مفید است و جا دارد در این خصوص شاهد تشکیل اتاق‌‌فکرهایی؛ بانی‌گری مسئولین دولتی باشیم که اینها همه مصداق همان مطلبی است ه در ابتدای بحث در زمینه تمرکز به عرض رساندیم.*مجید ذوالفقاری