تندشدن نبض گفت و گوهای هسته یی

دور دوم گفت و گوهای هسته یی میان ایران و گروه ۱+۵ (شامل: آمریکا، چین، روسیه، انگلیس، فرانسه و آلمان) در مهلت هفت ماهه تمدید شده، امروز یکشنبه ۲۸ دی ماه (۱۸ ژانویه) در ژنو سوییس برگزار می شود. این دور از گفت و گوها با حضور معاونان وزارت امور خارجه ی کشورهای مذاکره کننده برگزار می شود.

پیش از برگزاری این دور از گفت و گوها، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ی کشورمان از چهارشنبه گذشته ۲۴ دی ماه به صورت جداگانه با «جان کری»، «فرانک والتر اشتاین مایر» و «لوران فابیوس» وزیران امور خارجه ی آمریکا، آلمان و فرانسه و نیز «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار و گفت و گو کرد؛ ظریف همچنین با «فیلیپ هاموند» همتای انگلیسی اش به صورت تلفنی گفت و گو کرد؛ دیدارهایی که به گفته ی بسیاری از تحلیلگران نقش مهمی در سرعت بخشیدن به روند مذاکرات رسمی ایران و ۱+۵ داشته است.

سوم آذر امسال در سالگرد توافق اولیه ی هسته یی ایران و گروه ۱+۵ موسوم به «برنامه ی اقدام مشترک»، این توافق به مدت هفت ماه دیگر (تا دهم تیر ۹۴-اول ژوییه ۲۰۱۵) تمدید شد. در این فرصت هفت ماهه پیش بینی شده است که در چهار ماه نخست، ۲ طرف به توافق سیاسی دست یابند و در سه ماه بعدی، جزییات و ضمایم توافق را روی کاغذ به ثبت برسانند.

دور نخست گفت و گوها در مهلت هفت ماهه، ۲۶ آذرماه امسال (۱۷ دسامبر ۲۰۱۴) در سطح معاونان وزیران امور خارجه در ژنو برگزار شد. به رغم اراده ی جمهوری اسلامی ایران و سیاست اعلانی اعضای ۱+۵ در زمینه ی حل اختلافات هسته یی و نیز پیشرفت های نمایان در روند مذاکرات، هنوز برخی از اختلافات مهم پابرجاست؛ مساله یی که موجب شد مذاکره ها برای بار دوم نیز تمدید شود تا شاید شکل گیری توافق سیاسی در چهار ماهه ی اول، مسیر را برای رسیدن به توافق جامع هموار کند.

بر اساس گزارش های مختلف موضوع هایی همچون شمار سانتریفیوژها، حجم اورانیوم های غنی شده، جدول زمان بندی لغو تحریم ها و مدت زمان توافق نهایی، از جمله اختلاف های دو طرف است.

با وجود این اختلاف ها، حسن نیت و رویکردهای همکاری جویانه و اعتمادساز ایران در زمینه ی فعالیت های صلح آمیز هسته یی مدت ها است که بر همگان آشکار شده است. به دنبال تداوم این همکاری ها بود که سه شنبه ی گذشته «خبرگزاری رویترز» در گزارشی نوشت: آژانس بین المللی انرژی اتمی در تازه ترین گزارش خود اعلام کرده است تهران همچنان به مفاد توافق موقت ژنو در پاییز سال گذشته پایبند مانده است.

مهلت هفت ماهه تعیین شده گرچه فرصت مناسبی برای چانه زنی عمیق بین دو طرف تا رسیدن به توافقی پایدار و فراگیر باشد اما در عین حال می تواند چالش زا هم باشد.

این روزها «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا زیر فشار کنگره ی این کشور برای اعمال تحریم های جدید علیه ایران است. هرچند او به تازگی تاکید کرد که در صورت تصویب مصوبه یی در این ارتباط در کنگره، آن را وتو خواهد کرد.

روزنامه ی «نیویورک تایمز» در تشریح کنفرانسی که پنج شنبه با حضور سناتورهای دموکرات برگزار شد، نوشت: اوباما در این جلسه تاکید کرد که در صورت تصویب طرح تحریم های جدید علیه ایران ـ که از سوی «رابرت منندز» و «مارک کِرک» جمهوریخواه مطرح شده بودـ آن را وتو خواهد کرد.

اوباما همچنین روز جمعه در جریان دیدار با «دیوید کامرون» نخست وزیر انگلیس در کاخ سفید نیز بار دیگر از کنگره این کشور خواست از وضع کردن تحریم های تازه خودداری کند در غیر این صورت از حق وتو استفاده خواهد کرد.

بسیاری از ناظران بر این مساله توافق دارند که اعمال تحریم های جدید نه تنها فرایند گفت و گوها را تسریع نمی کند بلکه به منزله ی تیر خلاص بر پیکر گفت و گوهای ۱۴ ماهه ی بین ایران و ۱+۵ است.

در همین ارتباط «کلسی داونپورت» مدیر برنامه ی منع اشاعه ی موسسه ی «کنترل سلاح» یک موسسه ی غیردولتی در واشنگتن در مقاله یی با عنوان «کنگره باید از مذاکرات حمایت کند نه تحریم های جدید»، طرح تحریم های جدید کنگره ی آمریکا علیه ایران را به منزله ی تخریب مذاکرات دانست و نوشت که این طرح حمایت جامعه ی جهانی از تحریم های فعلی را هم از بین می برد.

در آمریکا موضوع هسته یی ایران مورد مناقشه بین دموکرات ها و جهموریخواهان است اما اختلاف میان دولت و کنگره در این کشور به مسایل داخلی آن ها بر می گردد و مسوولیت رفع آن متوجه ی اوباما است چنانکه در ایران نیز چنین اختلاف نظرهایی وجود دارد.

برخی ناظران بر این باورند لغو تحریم ها به طور حتم نباید از کنگره شروع شود چرا که لغو تحریم های شورای امنیت یا تحریم های وضع شده از سوی دولت آمریکا یا اتحادیه اروپا به مراتب آسان تر و قابل وصول تر از رفع تحریم های کنگره است.

«علی خرم» تحلیلگر مسایل بین المللی و نماینده ی پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد روز گذشته (شنبه) طی یادداشتی در روزنامه ی «مردم امروز» ضمن برجسته نمودن موضوع رفع تحریم ها نوشت: دولت آمریکا در عرصه داخلی بامحدودیت هایی مواجه است و نمی تواند صد در صد وعده هایش را برای لغو تحریم های وضع شده علیه ایران عملی کند.

وی در ادامه خواستار برداشتن گام های اعتمادساز از سوی آمریکا شد و نوشت: آمریکایی ها برای جلب اعتماد طرف ایرانی مجبور به تحقق بخشی از قول های خود بخصوص در عرصه ی تعلیق تحریم ها هستند؛ چرا که تحریم های آمریکا از نظر کارایی، قدرت تخریبی بیشتری در مقایسه با تحریم های شورای امنیت دارند و هرگونه تلاش برای ایجاد اعتماد، مشروط به لغو تحریم های آمریکا و اتحادیه ی اروپاست.

ایران هم با گسترش همکاری خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی و شفافیت بیشتر درباره ی فعالیت های هسته یی اش و هم با ورود به عرصه گفت و گو با ۱+۵ عزم و نیت خود را برای حل و فصل مساله ی هسته یی نشان داده است.

تحلیلگران تاکید دارند آمریکا در این برهه باید تصمیم جدی بگیرد و تلف کردن زمان بیش از آن که بتواند گره های مذاکره را باز کند کلاف آن را پیچیده تر خواهد کرد. بنابراین رسیدن به توافق سیاسی و به دنبال آن توافق نهایی نیازمند تصمیم و اراده ی سیاسی در گروه ۱+۵ و بخصوص از جانب آمریکاست.

افزایش دیدارهای دیپلماتیک در روزهای اخیر نبض گفت و گوها را تندتر از پیش کرده است. بر این اساس این امید وجود دارد که دو طرف بتوانند از طریق این دیدارها بر اختلاف های خود غلبه کنند و زمینه ی توافق پایدار و فراگیر را فراهم کنند و نشان دهند دیپلماسی بهترین راه برای حل مشکلات و اختلاف ها است.