پکن در برابر فرصت ها و چالش های بحران روابط مسکو و غرب

روابط روسیه و کشورهای غربی در ماه های گذشته آکنده از تنش هایی بود که پس از برگزاری همه پرسی جدایی کریمه از اوکراین، به اوج خود رسید؛ رخدادی که به باور دولت های غربی با نقش آفرینی برجسته روس ها، به جدایی کریمه از اوکراین منجر شد و این کشور را با خطر تجریه رو به رو کرد.

در شرایط کنونی، مهمترین نمود خطر تجزیه اوکراین، تحولاتی است که در شهرهای شرقی و مناطق روس تبار این کشور همچون «دونتسک» و «اسلویانسک» جریان دارد.

در این مناطق، بسیاری از طرفداران روسیه با گردهمایی ها و اشغال برخی نهادها و مراکز دولتی، قصد دارند تا رهبران کی یف را به پذیرش جدایی از اوکراین و پیوند به قلمرو اصلی روسیه وادار کنند.

در این ارتباط، دولت های غربی همزمان با پشتیبانی از رهبران غربگرای کی یف، اعمال فشار بر مسکو برای عقب نشینی در بحران اوکراین را در دستور کار خود قرار داده اند.

به گزارش روز دوشنبه رسانه های غربی، وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ اعلام کرده اند بر تحریم های ضد روسی خود خواهند افزود.

تصمیم هایی از این دست در کنار دیگر اقدام های کشورهای غربی برای اعمال فشار بر روسیه، سبب شده تا تلاش مقام های این کشور برای گسترش تعاملات با شریکان راهبردی و دولت های دوست افزایش یابد.

ناظران، سفر روز سه شنبه بیست و ششم فروردین ماه «سرگئی لاورف» وزیر امور خارجه روسیه به چین و رایزنی او با رهبران پکن را در همین چارچوب مورد تحلیل و بررسی قرار داده اند.

**لاورف و اهداف سفر به پکن

وزیر امور خارجه روسیه پیش از ترک مسکو به مقصد پکن، بر اهمیت روابط راهبردی چین و روسیه تاکید و تصریح داشت ۲کشور در عرصه مسائل منطقه ای و بین المللی همکاری گسترده ای دارند و قصد دارند مشارکت راهبردی خود را تقویت کنند.

در بیانیه ای که وزارت امور خارجه روسیه پیش از سفر لاورف به پکن منتشر کرد، زمینه سازی سفر روزهای آینده «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه، به چین یکی از مهمترین اهداف این سفر اعلام شده است.

ناظران، موضوعاتی چون برگزاری رزمایش مشترک ضد تروریستی نیروهای نظامی چین و روسیه با نام «ماموریت صلح آمیز» و امضای موافقتنامه تازه انتقال گاز روسیه به چین را از دیگر محورهای مهم گفت و گو های مقام های ۲کشور می دانند؛ موافقتنامه ای که می تواند چین را به مشتری جایگزین کشورهای اروپایی برای گاز روسیه بدل سازد.

و اما افزایش تنش ها در روابط روسیه و کشورهای غربی سبب شده تا رایزنی رهبران مسکو و پکن در بازه زمانی کنونی از اهمیت بسیاری برخوردار شود.

همچنان که پیشتر گفته شد، افزایش مشارکت و همکاری های راهبردی در زمینه های گوناگون از جمله راهکارهایی است که روس ها در برابر شدت فشارهای غرب بدان توجه دارند.

این در حالی است که چین با وجود پشتیبانی ضمنی از موضع روسیه، در بحران اوکراین ملاحظات ویژه خود را داشته و به تحولات این کشور به چشم آمیزه ای از فرصت ها و چالش ها می نگرد.

**بحران اوکراین: مواضع، فرصت ها و چالش های چین

هر چند رهبران پکن تاکنون در قبال تحولات اوکراین از بیان موضع رسمی به سود یکی از طرف های بحران خودداری کرده و نیروهای سیاسی هماورد در این کشور و پشتیبانان خارجی ۲جبهه رو در رو را به حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات فراخوانده اند، اما رویکردهای چینی ها در مجموع نشان از همراهی با مسکو دارد.

با کلید خوردن هماوردی روسیه و غرب بر سر تحولات اوکراین، رویکرد رسانه ها و مواضع غیر رسمی چین در مسیر پشتیبانی از مسکو قرار گرفت.

حتی در آستانه برگزاری همه پرسی بحث برانگیز منطقه کریمه، در «گلوبال تایمز» روزنامه انگلیسی زبان وابسته به ارگان رسمی حزب حاکم کمونیست، مقاله ای منتشر شد که بایسته های پشتیبانی پکن از مسکو را گوشزد می کرد.

بر خلاف رهبران کشورهای غربی، «شی جین پینگ» رییس جمهوری چین در کشاکش هماوردی مسکو و غرب در اوکراین، در مراسم افتتاحیه المپیک زمستانی سوچی شرکت کرد و در سخنرانی خود در سوچی بارها به روابط ویژه، مناسبات تنگاتنگ و اهمیت همکاری های پکن و مسکو اشاره کرد.

برخی ناظران با اشاره به گفت و گوهای مقام های روسیه و چین در مورد منابع انرژی کریمه، حتی رخدادهای این منطقه را زمینه ساز بروز فرصت های اقتصادی تازه برای چینی ها دانسته اند.

در این پیوند، خبرگزاری «ایتارتاس» روسیه روز دوشنبه بیست و پنجم فروردین ماه به نقل از معاون نخست وزیر این کشور، از ابراز تمایل مقام های چینی نسبت به بهره وری از منابع انرژی کریمه و نیز همکاری ۲کشور در زمینه پروژه های مشترک تامین انرژی در مناطق غربی روسیه خبر داد.

همچنین، تارنمای مجله «سیاست خارجی» (Foreign Policy) بیست و یکم اسفندماه سال گذشته در مقاله ای با عنوان «چین، برنده بحران کریمه» به فرصت های پیش روی پکن در فرایند تحولات اوکراین و کریمه پرداخته است.

در این گزارش آمده است: رهبران واشنگتن که در سال های گذشته کوشیده اند با خلاصی یافتن از درگیری های خاورمیانه ای چون بحران سوریه و پرونده فعالیت های (صلح آمیز) هسته ای ایران، فرصتی برای دنبال کردن راهبرد «آسیا محوری» بیابند، حال در بحران اوکراین گرفتار شده و مشغول دست و پنجه نرم کردن با روسیه در شرق اروپا هستند.

بدین ترتیب، بحران اوکراین از دید رهبران پکن، فرصتی تلقی می شود که مانع از تمرکز آمریکایی ها بر اهداف واشنگتن در منطقه شرق آسیا و پیگیری راهبرد تقابلی با چین خواهد شد.

در این مقاله آمده است که هماوردی روسیه با غرب، به طور طبیعی مسکو را به سمت پکن سوق خواهد داد و حتی ممکن است این اختلاف ها زمینه ساز امضای موافقتنامه های تازه از جمله یک پیمان امنیتی دوجانبه برای افزایش سطح تعهدات متقابل چین و روسیه شود.

در نگاه کلان به سیاست خارجی چین، تلاش برای پی افکندن نظام بین الملل چند قطبی و پس زدن هژمونی آمریکایی از جایگاه محوری برخوردار است. از این رو کشمکش روسیه و آمریکا برای رهبران پکن به معنای تحولی است که با به چالش کشیدن موقعیت بین المللی واشنگتن در نهایت زمینه ساز تقویت موضع جهانی پکن خواهد شد.

و اما موضوع الگو پذیری تحولات منطقه پیرامونی چین از رخدادهای اوکراین، نمود درهم تنیدگی فرصت ها و چالش های برآمده از رخدادهای یادشده است.

در این پیوند، مقام های آمریکایی به رهبران چین هشدار داده اند که هرگز در مسیر بهره جویی از الگوی رفتاری روسیه در تحولات کریمه برای پیگیری اهداف منطقه ای و ادعاهای سرزمینی قرار نگیرند.

به گزارش خبرگزاری «رویترز» در روزهای میانی ماه جاری، «دانیل راسل» معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور شرق آسیا، اظهار داشته که مجازات های سنگین اقتصادی برای بازداشتن چین از پیگیری ادعاهای سرزمینی در مناطق پیرامونی به کار بسته خواهد شد تا این کشور را از پیمودن مسیر مسکو در تحولات کریمه بازدارد.

البته رخدادهای اوکراین، همانگونه که آمریکایی ها و کشورهای غربی را در وضعیت دشواری قرار داده، بر نگرانی مقام های پکن نیز دامن زده است.

در طول سال های گذشته، مداخله نکردن در امور داخلی دیگر کشورها از جمله مهمترین اصول سیاست خارجی اعلانی چینی ها بوده تا بدین شکل راه بر مداخلات خارجی در این کشور بسته شود. در این سال ها، جنبش های جدایی خواهانه در مناطق تبت و سین کینگ و مساله جدایی تایوان از سرزمین اصلی چین از جمله چالش های حساسیت برانگیز پیش روی رهبران پکن بوده است.

به همین دلیل جدایی کریمه از اوکراین و تبدیل این رخداد به الگویی برای جنبش های جدایی طلب، خود به خود موضوعی نگران کننده برای چین به شمار می رود.

در گزارش روز پنجشنبه چهاردهم فروردین ماه خبرگزاری «بی.بی.سی» ادعا شده، مقام های حزب کمونیست با فرستادن دستورهای کاری به نشریات و رسانه های چین، نسبت به هرگونه قرینه سازی بین مسائل تبت و تایوان و نیز تحولات کریمه هشدار داده اند.

چالش دیگری که کارشناسان در مورد تحولات اوکراین بدان اشاره دارند مربوط به پیامدهای نامطلوب اقتصادی و تجاری این تحولات است. از این دیدگاه، طولانی شدن بحران اوکراین می تواند بر اوضاع اقتصاد جهانی تاثیری منفی بر جای گذارد و با توجه به روابط در هم تنیده تعاملات اقتصادی چین با روسیه و نیز کشورهای غربی، منافع برآمده از تجارت جهانی پکن با چالش هایی روبرو خواهد شد.

همچنین، روابط دوجانبه اقتصادی با اوکراین در سال های گذشته از اهمیت فراوانی برای مقام های پکن برخوردار بوده است. اوکراین در سال های پیشین از جمله تامین کنندگان مهم تجهیزات نظامی چین بوده است. بر پایه توافق های پیشین، چینی ها در برابر سرمایه گذاری در اوکراین برای ۱۵ سال از این کشور غله دریافت خواهند کرد که با توجه به بحران پدیدار شده در این کشور، توافق های یاد شده سرنوشتی نامعلوم می یابند.

**جمع بندی

با وجود فرصت هایی که رخدادهای شرق اروپا برای پکن پدیدار ساخته و بر خلاف رویکردهای چین در تحولات سوریه، مقام های این کشور از موضع گیری صریح در پشتیبانی از شریک راهبردی خود یعنی روسیه خودداری کرده اند. نمایندگان چین در سازمان ملل حتی به قطعنامه محکومیت روسیه در شورای امنیت رای ممتنع دادند تا همچنان به رویکرد غیر جانبدارانه خود ادامه دهند.

در شرایطی که کشورهای اروپایی و آمریکا در روزهای گذشته از پشتیبانی بی دریغ خود از اوکراین سخن به میان آورده و به رهبران تازه این کشور وعده اعطای کمک های میلیارد دلاری داده اند، روس ها نیز نشان داده اند که قصد عقب نشنی از مواضع خود را ندارند. همزمان، بر شدت تنش های داخلی مناطق شرقی اوکراین نیز افزوده می شود.

با توجه به سیر تحولات اوکراین، مقام های پکن در اندیشه کاربرد رویکردی هوشمندانه و پیشبرد سیاستی بهینه هستند تا بتوانند با بهره جویی از فرصت های تحولات یاد شده، تا حد ممکن از چالش های برآمده از آن بکاهند.