ازدواج موقت، چاره معضل همباشی؟

مساله ی روابط زن و مرد در جامعه ی ما بسان دیگر موضوع های اجتماعی در سال های گذشته الگوهای تازه و متفاوتی را تجربه کرده است؛ الگوهایی که برعکس اسلوب متعارف، شرعی، قانونی و اخلاقی ازدواج، در بسیاری از موارد نه تنها سازنده نیست و باری از دوش جامعه برنمی دارد، بلکه خود پیامدهای نامطلوب اجتماعی زیادی به دنبال دارد.

«همباشی» یکی از این شکل های ناهنجار روابط ۲جنس است که افزایش آن در کشورمان نگرانی هایی را در میان مردم و مسوولان برانگیخته است. در چنین رابطه یی زن و مرد بدون ازدواج رسمی و جاری شدن صیغه ی عقد و فارغ از هرگونه تعهد و مسوولیتی برای مدتی نامعلوم با هم زیر یک سقف زندگی می کنند.

در این تجربه ی غیرقانونی و غیر شرعی زندگی مشترک که برخی از رسانه ها از آن به عنوان «ازدواج سفید» هم یاد می کنند نه حقوق ۲ طرف مشخص و معلوم است و نه تکالیف آنها در قبال یکدیگر؛ شاخص هایی که اساس هر رابطه ی رسمی، سالم و بادوامی به شمار می آید.

از نظر بسیاری از کارشناسان، اطلاق عنوان ازدواج سفید به این پدیده ی ناپسند اجتماعی ناشی از شیطنت و اغراض کسانی است که این نام را بر آن نهاده اند و کاربرد آن از طرف رسانه ها ناشی از ناآگاهی و بی توجهی است.

هر چند گسترش این نوع همزیستی زن و مرد که فاقد مشروعیت اجتماعی و حقوقی و تهی از معیارهای اخلاقی است، ناشی از عواملی گوناگون است، اما بدون شک مشکلات اقتصادی، افزایش سن ازدواج، تجرد قطعی و … درتشدید آن نقش بسزایی داشته است.

در چنین شرایطی که امکان ازدواج دایم برای بسیاری از جوانان فراهم نیست، برخی ترویج فرهنگ و آماده سازی بسترهای لازم برای ازدواج موقت را راهکار خوبی برای پاسخگویی به نیاز جوانان و جلوگیری از گسترش فحشا عنوان می کنند. برخی کارشناسان حتی مسایل و آسیب های اجتماعی از قبیل افزایش همباشی را حاصل برنتافتن فرهنگ ازدواج موقت در جامعه می دانند.

«سیدحسین موسوی چلک» رییس انجمن مددکاران اجتماعی ذهنیت منفی جامعه در مورد ازدواج موقت را یکی از دلایل روی آوردن جوانان به همباشی و اصلاح این ذهنیت را راهی برای کاهش روابط غیر اخلاقی ۲ جنس دانست.

به تازگی فیلمی با عنوان «در مدت معلوم» تولید شده و پس از دریافت مجوز نمایش در مراحل نهایی آماده سازی برای پخش قرار گرفته است. موضوع اصلی این فیلم پرداختن به آسیب های اجتماعی روابط ۲ جنس و پیام اصلی آن نه گفتن به فحشا و آری به ازدواج موقت است.

«وحید امیرخانی» کارگردان این فیلم از رواج گفتمانی پنهان در جامعه سخن به میان آورد که برخی مسوولان سعی در نادیده گرفتن آن دارند؛ این در حالی است که فیلم در مدت معلوم به واکاوی این گفتمان از منظری آسیب شناسانه می پردازد و راهکار ارایه می کند.

در برابر این دیدگاه، شمار دیگری از کارشناسان معتقدند ترویج فرهنگ ازدواج موقت با توجه به سوء برداشت های عمومی نسبت به آن، خود می تواند آسیب هایی را برای جامعه به همراه داشته باشد.

از این رو به نظر آنان تبیین مفهوم درست ازدواج موقت و سد کردن راه های سوء استفاده از این قاعده ی شرعی می تواند در ارتقای فرهنگ استفاده از آن موثر باشد.

***ازدواج موقت؛ فرصت ها و آسیب ها

ازدواج موقت به معنی رابطه ی زناشویی و متعهدانه ی ۲ فرد در مدت معین، امری قانونی و شرعی است و ماهیت آن با همباشی به عنوان رابطه یی غیرمتعهدانه و مبهم، قابل همسنجی نیست.

اولی بدون نقض اصول اخلاقی جامعه، برخی نیازهای جدی جوانان را تامین می کند و موجب ارتقای امنیت اجتماعی می شود و دومی با گسترش بی بند و باری و بی اخلاقی، جامعه را به مکانی ناامن برای شهروندان تبدیل می کند.

موسوی چلک در ادامه تصریح کرد افزایش ازدواج موقت موجب کاهش آسیب های رفتاری چون فحشا و بیماری هایی چون ایدز می شود و خیابان های امن تری را برای ما به ارمغان خواهد آورد.

در ازدواج موقت مهمترین اصل ازدواج یعنی حق و تعهد میان ۲ طرف جاری می شود و زن و مرد با ایجاد محدودیت در روابط جنسی خود، اصول اخلاقی را رعایت می کنند و مسوولیت رفتار خود را می پذیرند.

بر همین اساس، فرزند احتمالی حاصل از این رابطه از نظر قانونی از هویتی مشخص برخوردار خواهد بود؛ مساله یی که فقدان آن در رابطه ی همباشی اغلب به سقط جنین های غیرقانونی منجر می شود.

این کارکردهای سازنده ی ازدواج موقت تنها در صورتی تحقق می یابند که شرط مبنایی قانونی آن یعنی «ثبت رسمی» عملی شود؛ در غیر این صورت ازدواج موقتِ ثبت نشده نیز خود مشکلاتی را برای جامعه ایجاد خواهد کرد.

یکی از نگرانی های جدی کارشناسان در مورد آسیب های ترویج فرهنگ ازدواج موقت، این است که به افزایش موارد ازدواج های ثبت نشده در جامعه بیانجامد.

در قوانین کشور تنها ازدواج موقتی رسمیت دارد که در دفترهای اسناد رسمی به ثبت رسیده باشد. با این حال، شکلی از ازدواج موقت بدون ثبت قانونی موسوم به «صیغه» در جامعه وجود دارد که به گفته ی «نعمت احمدی» حقوقدان، اگرچه شرعی است ولی قانونی نیست.

از آنجا که ازدواج رابطه یی حقوقی میان زن و مرد است که به واسطه ی ثبت رسمی ضمانت اجرایی می یابد، زن در صیغه مانند رابطه ی همباشی بسیار آسیب پذیر است و برای استیفای حق خود از هیچ پشتوانه ی قانونی برخوردار نیست. بنابراین، تاکید بر اصل ثبت واقعه ی ازدواج از مهمترین الزام و پیش شرط های نمودار شدن کارکردهای مثبت ازدواج موقت است.

افزایش صیغه همچنین موجب سوء استفاده ی برخی افراد هوسبازی می شود که می خواهند بی بندوباری خود را زیر لوای امر شرعی ازدواج موقت پنهان کنند و جامعه را به فساد بکشانند.

«سیدهادی معتمدی» آسیب شناس اجتماعی نسبت به این موضوع هشدار داد ، به گفته ی او در صورت ترویج صیغه ممکن است یک اصل قابل قبول و مترقی شرعی جایگزین امر فحشا و روابط ناسالم دختر و پسر شود.

برخی قوانین موجود در حوزه ی خانواده نیز امکان استفاده ی نابجا از اصل ازدواج موقت و درنتیجه ایجاد بدبینی جامعه نسبت به این امر شرعی را فراهم آورده است. احمدی در این باره اظهار کرد: آسیبی که قوانین شکلی (قانون حمایت از خانواده) به اصل مساله (ازدواج موقت) می رساند آن را آسیب پذیر کرده است.

به عنوان نمونه با توجه به اختیارات قانونی مردان در مورد تجدید فراش بدون نیاز به اجازه ی همسر نخست، بسیاری از زنان یعنی حدود نیمی از جامعه با ازدواج موقت مخالفند، زیرا به گفته ی معتمدی مساله ی چندهمسری در میان عموم پذیرفته شده نیست.

اصلاح قوانین با هدف تحکیم بنیان خانواده می تواند زمینه های استفاده ی نادرست از این اصل شرعی را محدود و ذهنیت منفی جامعه در مورد آن را اصلاح کند و حمایت های اجتماعی از این طرح را افزایش دهد.

پذیرش صورت مساله و به رسمیت شناختن نیازهای جوانان نخستین گام برای پاسخگویی به آن است.

آیت الله «محسن غرویان» کارشناس مسایل دینی نیازهای جنسی و عاطفی جوانان را یک واقعیت اجتماعی انکارناپذیر دانست و تاکید کرد در صورتی که مسوولان و نخبگان راهی عقلایی، شرعی و قانونی پیش روی آن نگذارند، سر از راه های انحرافی درمی آورد.

یکی از راه حل های پیشنهادی برای صورت مساله ی یاد شده گسترش فرهنگ و تلاش برای پذیرش عمومی ازدواج موقت است؛ راهکاری که باید خود با توجه به فلسفه ی بنیادین و در چارچوب های قانونی و شرعی آن به اجرا درآید.

از دید برخی صاحبنظران، مهیا کردن شرایط کامل ازدواج موقت آن را به گزینه یی با کارکردهای ویژه و نه راه حلی جامع برای رفع معضلات اجتماعی روابط ۲ جنس بدل ساخته است. از این منظر و با توجه به اینکه فرهنگ عمومی جامعه ی ما بر تثبیت بنیان خانواده شکل گرفته است، مسوولان بهتر است به جای تمرکز صرف و انتظار بیش از حد از راهکارهایی چون ازدواج موقت، زمینه های تسهیل شرایط ازدواج دایم را فراهم آورند؛ زیرا به گفته ی معتمدی ازدواج موقت حتی در صورت ثبت قانونی موجب شکل گیری و تحکیم بنیان خانواده هایی خواهد شد که نخستین پایه ی جامعه محسوب نمی شوند.

اعظم حمیدپور