یمن؛ آتش بسی تازه و کورسوی پایان جنگ

از ساعاتی پیش، آتش بسی هفتاد و دو ساعته در یمن آغاز شده است. روز سه شنبه «اسماعیل ولد شیخ احمد» نماینده ویژه سازمان ملل در امور یمن در اطلاعیه ای اعلام کرد که به دنبال حصول توافق از سوی همه طرف های درگیر در این کشور، روز پنجشنبه ۲۹ مهرماه برابر با ۱۹ اکتبر، آتش بس سراسری به مدت سه روز در یمن اجرایی خواهد شد.

وی در این اطلاعیه تاکید کرد همه طرف های سیاسی در مورد تعهد مجدد خود به شرایط و مفاد طرح ترک مخاصمه ای که در آوریل ۲۰۱۶ (آتش بس فروردین ۹۵) بر سر آن توافق شده بود، اطمینان داده اند.

۱۹ ماه از آغاز حمله ائتلاف به رهبری عربستان سعودی علیه فقیرترین کشور عربی می گذرد. سعودی ها به بهانه بازگرداندن «عبد ربه منصور هادی» رییس جمهوری فراری و مستعفی یمن به قدرت و از بین بردن سیطره نیروهای «انصارالله»، در اقدامی که مصداق عینی تجاوزگری محسوب می شود، جنگ تمام عیاری را در یمن به راه انداختند.

پس از تسلط انصارالله بر صنعا و بیشتر شهرهای یمن، منصور هادی از قدرت کناره گیری کرد و به عربستان گریخت. جنبش انصارالله او را متهم می کند که توافق های قبلی در مورد مشارکت و سهم آن ها در قدرت را زیر پا گذاشته است.

در ابتدای تجاوز سعودی ها به یمن، تصور بسیاری این بود که با توجه به برتری چشمگیر نظامی و تسلیحاتی عربستان، تکلیف این جنگ در مدت کوتاهی مشخص می شود و انصارالله مغلوب و دولت مستعفی پیروز خواهد شد. بدون شک حکام سعودی نیز تصور نمی کردند که جنگ تا به امروز ادامه پیدا کند.

حاصل این جنگ خانمان سوز چیزی جز کشته و آواره شدن غیرنظامیان بخصوص کودکان و ویرانی بیش از ۸۰ درصد زیرساخت های یمن نبوده است. بر اساس گزارش سازمان های بین المللی، در نتیجه این جنگ حدود هفت هزار نفر کشته و بیش از ۲ میلیون نفر آواره شده اند. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی صندوق کودکان سازمان ملل «یونیسف»، از مارس ۲۰۱۵ تا سپتامبر ۲۰۱۶، در جنگ یمن هزار و ۱۶۳ کودک کشته و ۷۳۰ تن زخمی شده اند. در آخرین اقدام جنایتکارانه، جنگنده های ائتلاف سعودی یک مراسم عزاداری در صنعا را هدف قرار دادند که به کشته و زخمی شدن بیش از ۷۰۰ نفر منجر شد.

این اقدام سعودی ها با انتقاد نهادهای حقوق بشری و بسیاری از کشورها روبرو شد و چهره مخدوش عربستان در عرصه جهانی را بیش از پیش تیره ساخت. هم اکنون حاکمان سعودی به این حقیقت پی برده اند که یمن به باتلاقی برای آنها تبدیل شده که به راحتی نمی توانند از آن بیرون بیایند. گویی مقام های ریاض بیش از هر زمان دیگری دریافته اند که پایان دادن به عملیات نظامی در یمن برای آن ها ضرورتی انکارناپذیر است. بر اثر هزینه های سرسام آور جنگ در یک سال و نیم گذشته و همچنین پرداخت مبالغ هنگفت به برخی کشورها برای باقی ماندن ظاهری در ائتلاف، ریاض دچار کسری بودجه بی سابقه ای شده است.

همچنان که گفته شد و به رغم تصور سعودی ها، جنگ وارد مرحله فرسایشی شده است. عربستان در عمل به هیچ یک از اهداف اعلامی خود نرسیده است. نه منصور هادی به قدرت برگشته و نه سیطره انصارالله از بین رفته است. در حالی که عربستان یکی از اهداف مهم خود از حمله به یمن را تامین امنیت مرزهای خود اعلام کرده، تجاوز به یمن موجب نا امن شدن استان های مرزی عربستان همچون «نجران» و «جیزان» شده است. موضوع نگران کننده برای سعودی ها این است که اکنون احتمال سرایت دامنه جنگ از جنوب به دیگر نقاط خاک عربستان بسیار جدی شده است.

با در نظر گرفتن تمام این شرایط به نظر می رسد سعودی ها خود نیازمند برقراری این آتش بس بودند. حتی به عقیده برخی تحلیلگران، آتش بس پیشنهادی در یمن بیشتر برای نجات ریاض از تنگنا است زیرا ناکامی های اخیر عربستان در تحقق اهدافش از جنگ علیه یک کشور فقیر و کشتار غیر نظامیان، صدای همپیمانان ریاض را نیز درآورده است.

از این منظر، عربستان با توجه به شرایط پیش رو، از جمله چالش های مالی فزاینده، فرسایشی شدن جنگ، مقاومت یمنی ها و تغییر موقعیت آنها از دفاع به حمله، به عواقب ادامه این تجاوز بیش از پیش واقف شده است. سخنان تازه «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه سعودی که از آمادگی کشورش برای برقراری آتش بس خبر داده بود نیز در همین پیوند قابل بررسی است.

پیش از این و در بیست و سوم فروردین ماه سال جاری نیز آتش بس شکننده ای در یمن اجرایی شد که با نقض گسترده آن، خشونت ها از سر گرفته شد. پس از آن در اردیبهشت ماه، مذاکرات صلح یمن به مدت ۱۰۰ روز در کویت جریان داشت که در عمل بدون نتیجه به پایان رسید.

پس از این تحولات، امروز اولین روز از اجرایی شدن آتش بس سه روزه در یمن است. امید است موعد تصمیم گیری عقلانی برای حاکمان سعودی فرا رسیده باشد و آنها متوجه این حقیقت شوند که دوره کشورگشایی و تجاوز به تمامیت سرزمینی کشورها از طریق کشتار مردم بی گناه به پایان رسیده و ثمری جز ناکامی و زیان از رهگذر رویکرد جنگ طلبانه و تنش زا عاید ریاض نخواهد شد.