سوریه، تداوم خشونت و چشم انداز غبارگرفته صلح

۲ هفته پس از پایان آتش بس سوریه، تنش و جدال لفظی میان مسکو و واشنگتن در زمینه تحولات این کشور به طور کم سابقه ای فزونی یافته است.
مقام های وزارت امور خارجه ایالات متحده می گویند به مسکو هشدار داده اند که در صورت ادامه بمباران حلب، مذاکرات دوجانبه با روسیه، در مورد بحران سوریه را متوقف خواهند کرد. به گفته مقام های واشنگتن، «جان کری» وزیر امور خارجه در گفت وگویی تلفنی با «سرگئی لاوروف» همتای روس خود مراتب اعتراض کشورش را به روسیه اعلام کرده است. در برابر، مقام های روسیه به این پاسخ اکتفا کردند که بمباران مواضع تروریست ها در حلب متوقف نخواهد شد.
در این ارتباط، «جان کربی» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا خطاب به مقام های روسی گفت: صلاح در این است که روسیه خشونت در سوریه را متوقف کند زیرا تندروها ممکن است از خلاء ایجاد شده برای حمله به منافع روسیه و چه بسا شهرهای این کشور استفاده کند؛ گفته هایی که «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه روسیه آن را نابخردانه خواند و به معنای حمایت صریح از تروریسم دانست.
روشن است این تقابل مواضع، چشم انداز برقراری آتش بس، پیگیری مذاکرات صلح و دستیابی به راهکار سیاسی حل بحران سوریه را به شدت تیره می کند و خطر شعله ورتر آتش جنگ را افزایش می دهد. در واقع همین بی اعتمادی و اختلاف نظر حاکم بر روابط روسیه و آمریکا زمینه ساز شکست آتش بس شد. با تمدید نشدن آتش بسی شکننده که از شامگاه بیست و دوم شهریورماه با توافق روسیه و آمریکا اجرایی شده بود، شعله های جنگ بار دیگر و با شدت بیشتر زبانه کشید.
نیروهای ارتش سوریه با پشتیبانی هوایی روسیه حمله های گسترده ای را علیه مواضع تروریست ها در حلب آغاز و حلقه محاصره آنها را تنگ تر کردند؛ شهری که به گفته برخی، پایتخت دوم سوریه است و تسلط بر آن در مسیر شکست کامل تروریست ها و مخالفان بسیار سرنوشت ساز است.
طی ۶۷ ماهی که از بحران سوریه می گذرد، بارها در پی گفت وگوهای طولانی، توافق برای آتش بس صورت گرفته اما هربار با آتش افروزی مجدد و پایبند نبودن به توافق، آتش بس بی ثمر مانده و هر یک از طرف ها دیگری را به نقض آتش بس محکوم کرده اند.
حدود هفت ماه پیش، آتش بس دیگری با توافق روسیه و آمریکا اجرا شد اما به دلیل از سرگیری خشونت ها، آتش بس پیشین نیز بدون هیچ دستاوردی شکست خورد. وجود ابهام هایی در توافق های آتش بس و نکته هایی که خواسته یا ناخواسته مسکوت نگاه داشته می شود، اسباب ضربه خوردن توافق و بی ثمر شدن آن را به وجود می آورد. از مهم ترین مسایلی که در ناکام ماندن هر ۲ آتش بس موثر بود، مستثنا شدن گروه های تروریستی داعش و جبهه النصره است. بر اساس توافق صورت گرفته میان آمریکا و روسیه حمله به پایگاه های این ۲ گروه مشروع شناخته و مقرر شد دسته هایی هم که با این ۲ گروه تروریستی در ارتباط هستند مورد هدف قرار گیرند.
نکته این جا است که در عمل امکان تفکیک موقعیت تروریست ها از دیگر گروه های مسلح بسیار دشوار است. از این رو آمریکا، روسیه و نیروهای دولتی سوریه را متهم می کند که به بهانه حمله به مواضع گروه های تروریستی، موقعیت دیگر گروه های مخالف را هدف قرار می دهند.
مساله بعدی به وضعیت و موقعیت میدانی طرف های درگیر در بحران سوریه بر می گردد. دولت سوریه از حدود یک سال پیش تاکنون با حمایت هوایی روسیه توانسته است کفه ترازوی تحولات میدانی را به نفع خود سنگین کند و شهرهای مهمی همچون حمص و حماه را در اختیار بگیرد. حال که سرنوشت سازترین مرحله نبرد حلب فرا رسیده و پیروزی هایی نیز برای نیروهای دولتی در آزادسازی شهرک های حومه آن حاصل آمده است، دمشق ترجیح می دهد که با ادامه پیشروی ها کار را یکسره و سر مار را قطع کند. در صورت تسلط دولت دمشق بر حلب، مخالفان دیگر هیچ منطقه بزرگ و مهمی را در اختیار نخواهند داشت. به همین خاطر دولت سوریه معتقد است مطرح شدن دوباره موضوع آتش بس در ماه سپتامبر تنها برای تجدید قوا و تجهیز دوباره تروریست ها بوده است.
در مقابل، مخالفان دولت اسد نیز به حلب به عنوان تنها پایگاه باقی مانده خود نگاه می کنند و در صدد حفظ آن به هر نحو ممکن هستند، پس با خرید زمان تغییر تحولات میدانی به نفع خود را دنبال می کنند تا بتوانند در مذاکرات و فرآیند سیاسی امتیاز بگیرند. البته نمی توان انکار کرد آتش بس در عین حال که فضایی برای تنفس مخالفان دولت ایجاد می کند، فرصتی هر چند کوتاه را برای ارسال کمک های بشردوستانه به مردم حلب فراهم می سازد.
شکی نیست که نتیجه افزایش درگیری های خونین در حلب بین نیروهای دولتی و مخالفان، افزایش تلفات غیر نظامیان است. اوضاع انسانی در حلب بسیار وخیم گزارش می شود. طی روزهای اخیر صدها نفر از مردم کشته و زخمی شده اند و بر اساس گزارش های رسیده دسترسی به امکانات رفاهی اولیه مانند آب، غذا و دارو در برخی از مناطق این شهر در حد صفر است.
بیش از پنج سال از بحران سوریه می گذرد. بر اساس آمار نهاد های بین المللی، این جنگ بین ۳۰۰ هزار تا نیم میلیون کشته بر جای گذاشته است و نیمی از جمعیت سوریه آواره شده اند. نگاهی به این سال ها نشان می دهد که دمیدن در آتش جنگ تنها اوضاع را وخیم تر می کند. در برابر، راه حل بحران سوریه از طریق مذاکره و در سایه آتش بسی قوی و بدون ابهام به دست می آید.
حال باید منتظر ماند و دید که آیا وخامت اوضاع انسانی در سوریه قدرت های بزرگ را به سمت تلاش برای دستیابی به یک آتش بس دیگر سوق می دهد یا جدال لفظی این روزهای روسیه و آمریکا وضعیت را دشوارتر می سازد؟

ایرنا