سعودی و رویای نقش بر آبِ نیل

رسانه های سعودی به دنبال دیدار اخیر (جمعه دوم مهرماه) «محمد جواد ظریف» با «سامح الشکری» وزیران امور خارجه ایران و مصر، طی روزهای گذشته مقام های قاهره از جمله «عبدالفتاح السیسی» رییس جمهوری مصر را آماج انتقادهای تند و تیز خود قرار دادند. این ملاقات در حالی انجام شد که در حاشیه نشست های سازمان ملل، هیچ دیداری بین «محمد بن نایف» ولیعهد عربستان با السیسی یا دیگر مسوولان و مقام های مصری و سعودی صورت نگرفت.
از دید برخی ناظران، ملاقات ظریف و شکری از نظر نمادین از اهمیت زیادی برخوردار است و دهن کجی آشکار مصر به خواست رهبران ریاض به شمار می آید. البته این بار اول نیست که قاهره از همراهی با سیاست های سعودی سر باز می زند. مصر در هیچ یک از پرونده های مهم منطقه ای از جمله پافشاری عربستان بر کنار رفتن «بشار اسد» رییس جمهوری سوریه از قدرت و طرح لشکرکشی به خاک این کشور و نیز حمله به یمن، آنچنان که سعودی ها انتظار داشتند همکاری نکرد و همسو با آنان موضع نگرفت.
پنج ماه پیش در فروردین ماه امسال، «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه سعودی به بهانه بهبود روابط تنش آلود آنکارا و قاهره که در پی سقوط دولت «محمد المرسی» رییس جمهوری پیشین مصر در سال ۱۳۹۲ تیره شده بود، ابتدا به مصر و سپس به ترکیه سفر کرد. صرف نظر از اینکه هدف اصلی ملک سلمان از این دوره گردی منطقه ای تشکیل جبهه ضد ایرانی- ضد سوری بود، با شرکت نکردن السیسی در نشست «سازمان همکاری اسلامی» در ترکیه، مصر به صورت علنی به خواست سعودی ها، نه گفت.
در فضای کنونی می توان گفت تمام وعده ها و توافق های مالی و سیاسی مصوب در سفر ملک سلمان به مصر که از جانب رسانه های ۲ کشور سفری تاریخی توصیف شده بود، به نوعی بر باد رفته است. دیگر حتی نامی از پروژه پل ملک سلمان که قرار بود قاره آفریقا و آسیا را به هم متصل کند، برده نمی شود و پارلمان مصر نیز تا به امروز واگذاری جزایر «تیران» و «صنافیر» در دهانه خلیج عقبه به عربستان را تصویب نکرده است.
مصر در برهه کنونی به دلیل کاهش درآمدهای گردشگری و سرمایه گذاری خارجی به منابع مالی سعودی نیاز دارد اما به نظر می رسد حاضر نیست حتی در قبال کمک میلیاردی سعودی ها، استقلال عمل خود را زیر پا گذارد و مانند کشورهای انگشت شماری در ازای دلارهای نفتی سعودی به خواست آنان تن در دهد.
مصر که روزگاری نه چندان دور رهبری جهان عرب را بر عهده داشت و پایه گذار اتحادیه عرب بود، با وجود چالش های فراوان نمی خواهد استقلال عمل خود را از دست دهد. رویکردهای انتقادی این روزهای مقام های قاهره نیز از این باور سرچشمه می گیرد که آنها روزی رهبری جهان عرب را در دست داشته اند.
این رویکرد مصری ها در اعزام هیاتی به گروزنی پایتخت چچن در اوایل ماه گذشته برای شرکت در کنفرانس «اهل سنت چه کسانی هستند؟» بسیار مشهود بود؛ کنفرانسی که شرکت کنندگان در آن، وهابیت را خارج از حلقه اهل سنت و فرقه ای خطرناک برای جهان اسلام خواندند.
در چنین فضایی، ملاقات وزیران امور خارجه ایران و مصر و نیز مواضع السیسی در تایید ضمنی اسد طی سخنرانی رییس جمهوری مصر در سازمان ملل، به برخی خوش بینی ها در مورد نزدیکتر شدن قاهره به ریاض پایان داده است. السیسی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت که گروه های تروریستی در آینده سوریه جایی نخواهند داشت. وزیر امور خارجه مصر هم در گفت وگو با خبرنگاران اعلام کرده که با تغییر حکومت در سوریه مخالف است و سیاست عربستان را در این باره تایید نمی کند.
فرجام سخن آنکه، سعودی ها باز هم به واسطه سیاست های تنش زا و برآوردهای نادرست، ناکامی دیگری را در منطقه پیش روی خود می بینند. آنها که به خیال خود با بذل و بخشش های نفتی به دنبال جلب پیروی مقام های قاهره و تقویت جبهه ضد ایرانی- ضد سوری بودند، حال سرخورده به تماشای دیدار مقام های ایران و مصر نشسته اند.
سیاست خارجی عربستان به ویژه در یک سال گذشته چنان رویکرد تهاجمی و پرهزینه ای داشته که بسیاری از کشورهای منطقه ترجیح می دهند خود را درگیر ماجراجویی های سعودی نکنند و از تحمل هزینه های گوناگون آن بپرهیزند. به این ترتیب، غلبه رویکرد ایرانی تعامل سازنده با جهان بر سیاست های بحران آفرین و تنش زای سعودی جلوه و آشکارایی بیشتری می یابد.