احتمال جنگ آب در آسیای مرکزی، «کشور های پایاناب علیه بالاآب»

به گزارش جارپرس به نقل از ایرنا، تاجیکستان و قرقیزستان که رودخانه های بزرگ آسیای مرکزی ابتدا از آنها می گذرد به استفاده از منابع آب برای احداث نیروگاههای برقابی تاکید دارند این درحالیست که کشور های پایاناب ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان چنین اقدامی را موجب از بین رفتن منابع آبی و اختلال در کشاورزی خود می دانند.
کشورهای پایاناب همچنین می گویند استفاده نامناسب کشورهای بالاآب باعث خشک شدن دریاچه آرال وآسیب رسیدن به محیط زیست می شود.
«اسلام کریم اف»رئیس جمهوری ازبکستان درجریان دیدارش ازآستانه پایتخت قزاقستان در روزهفت سپتامبرسال جاری(۱۶ شهریور) گفته بود «امکان دارد مسائل آب وانرژی آسیای مرکزی آن چنان پیچیده شود که این وضعیت نه تنها باعث مخالفت ها بلکه به جنگ منجر شود».
مقامات ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان به احداث نیروگاههای برقابی بر مسیر این رودخانه ها که مهمترین منابع دریاچه آرال است اعتراض جدی دارند و می گویند در صورت احداث این نیروگاهها توسط قرقیزستان و تاجیکستان ضمن خشک شدن دریاچه آرال کشاورزی در کشورهای انها نیز مختل خواهد شد.
تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان پنج کشور آسیای مرکزی محصور در خشکی از حدود ۲۳ سال پیش که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق به استقلال رسیدند بر سر مسائل مرزی و آبی با هم اختلاف جدی دارند.
درکنفرانس میلان که اخیرا در مورد طرح های مشترک اروپا وآسیای مرکزی برگزار شد یک مسئول دولت ازبکستان نسبت به احداث نیروگاه در تاجیکستان و قرقیزستان شدیدا مخالفت کرده است.
براساس اطلاع رسانه های ازبکستان در دیدار هفته گذشته «اسلام کریم اف» و «قربانقلی بیردمحمد اف» روسای جمهور ازبکستان و ترکمنستان در شهر تاشکند تاکید شد ه است که مسائل آب وانرژی آسیای مرکزی باید در پایه معیار های حقوق بین المللی و با شرکت سازمان های بین المللی بررسی شوند.
مقامات ازبکستان همچنین به دفعات درهمایش های بین المللی به طرح های احداث نیروگاه های برقابی در تاجیکستان وقرقیزستان شدیدا اعتراض کرده اند.
«بختیار عبد صمد اف» رئیس کمیته دولتی حفظ طبیعت ازبکستان درگفت و گو با خبرگزاری REGNUM» روسیه موضوع تقسیم غیرمنصفانه منابع آب منطقه آسیای مرکزی را مطرح کرده است.
وی گفته است که به ادعای تاشکند در صورت مورد استفاده قرارگرفتن نیروگاههای قمبرآته قرقیزستان وراغون تاجیکستان کشور های پایاناب با کمبود آب برای آبیاری روبرو خواهند شد.
«عبدالعزیز کامل اف» وزیر امور خارجه ازبکستان نیز در شصت و هشتمین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل درشهرنیویورک در اواخر ماه گذشته تاکید داشت «نقشه تاجیکستان و قرقیزستان برای احداث نیروگاههای بزرگ از جمله نیروگاه راغون تاجیکستان با ارتفاع ۳۵۰ متر درسرچشمه آمودریا ونیروگاه قمبرآته قرقیزستان باارتفاع ۲۷۵متر در سرچشمه رودخانه ما را نگران ساخته است».
درهمین حال وزرای امور خارجه قرقیزستان و تاجیکستان با رد کردن اظهارات این دیپلمات ازبک تاکید کردند که استفاده از منابع آبی در کشورشان برای کشورهای منطقه وهمچنین محیط زیست هیچگونه خطری ندارد و درمقابل ازبکستان را به کارشکنی و ممانعت از اجرای طرحهای برقابی آنها کردند.
تاجیکستان ضرورت احداث نیروگاه برقابی را با کمبود شدید نیرو وبرق درفصل سرما دراین کشور مربوط خوانده و می گوید که از طریق احداث نیروگاه راغون این مشکل حل خواهد شد واین طرح در وضعیت محیط زیست تأثیری نخواهد گذاشت.
طرف قرقیزستانی نیز گفته است که با احداث نیروگاه قمبرآته سطح آب رودخانه کاهش نیافته و به روند آبیاری در کشور های پایاناب آسیای مرکزی اثری نخواهد داشت.
آمودریا و سیردریا از رودخانه های اصلی آسیای مرکزی نخست از قرقیزستان و تاجیکستان که بر محور تامین انرژی و اقتصادی احداث نیروگاههای برقابی تکیه کرده اند، عبور می کند و به همین دلیل بقیه کشورهای آسیای مرکزی از کاهش آب این رودخانه ها واهمه دارند.
ازبکستان که یکی از تولیدات اصلی آن محصول راهبردی «پنبه» است می گوید درصورت کاهش اب این رودخانه ها بیشترین زیان را می بیند.
ازسوی دیگر کشورهای فقیر تاجیکستان و قرقیزستان برای تامین برق مورد نیاز و صدور تجاری آن به کشورهای همسایه نیاز شدید به سرمایه گذاری در احداث نیروگاهها را دارند.
یک مقام وزارت خارجه روسیه نیز با انتقاد از آنچه که «سیاست مستقل حاکمان آسیای مرکزی در موضوع «آب و انرژی» عنوان کرد، گفت:دولت های آسیای مرکزی در موضوع آب و انرژی سیاست مستقلی در پیش گرفته اند که به نفع هیچ کدام از کشورهای منطقه نیست.
‘الکساندر لوکاشیویچ’ پیشتردر تاجیکستان در جمع خبرنگاران با اعلام پشتیبانی ازطرح های نیروگاه برقابی دردست احداث راغون در تاجیکستان و قمبراته در قرقیزستان افزود: روسیه اعتقاد دارد که طرح های مربوط به بهره برداری از ذخیره های آب در این منطقه باید از طریق همکاری های منطقه ای اجرا شوند نه اینکه با موضع گیری حاکمان، شکاف میان کشورهای همسایه عمیق تر شود.
وی گفت:باوجود تفاوت اهداف کشورهای بالاآب و کشورهای پایاناب آسیای مرکزی اما با ایجاد دیوار اعتماد و تهیه مکانیسم عمومی بهره برداری از ذخیره های آب و انرژی منطقه می توان به یک «موقعیت و موفقیت عمومی» رسید.
الکساندر لوکاشیویچ طرح نیروگاه راغون را یک نمونه برجسته از سوء اعتماد بین دولت های آسیای مرکزی و اجرانشدن تعهدات همکاری بین کشورهای این قلمرو نامید وگفت: ضروری است که در طرح هایی نظیر تولید برق و ذخیره آب کشورها با هم ارتباط نزدیک داشته باشند.
روسیه پیشتر برای ساختن نیروگاه قمبراته در قرقیزستان وعده اعطای سرمایه داده بود اما تاکنون به خاطر نرنجاندن ازبکستان که مخالف اجرای طرح راغون در تاجیکستان است حمایتی از اجرای این طرح نکرده بود.
سخنگوی وزارت خارجه روسیه با استقبال از نتایج ارزیابی بانک جهانی ازطرح نیروگاه راغون گفت: ما خیلی امیدواریم که کشور های منطقه با تکیه برفعالیت های کارشناسان برای روشن کردن مسائل مورد تشویش آنها به یک مذاکره مستقیم روی بیاورند.
بانک جهانی اخیرا اعلام کرد که اجرای این طرح هیچ ضرری برای محیط زیست و کشورهای پایاناب ندارد.
​ تاجیکستان بعد از چند سال تلاش بی نتیجه برای تامین سرمایه خارجی، خود به تنهایی و درآغاز سال ۲۰۱۰ به طور مستقل اجرای طرح راغون را آغاز کرد وبا وعده فروش سهمیه برق به برخی کشورها هم توانست ۱۸۶میلیون دلار جمع آوری کند که با مخالفت شدید کشورهای پایاناب به ویژه ازبکستان مواجه شده است.
با توجه به مسائل مطرح شده، کارشناسان هشدار می دهند که مشکل آب در آسیای مرکزی می تواند به یک تهدید جدی و همچنین بحران فرا منطقه ای تبدیل می شود و ادامه روند کنونی بحران آب برای این منطقه را خطرناک می دانند.
کارسناسان می گویند چنانچه کشورهای آسیای مرکزی برای حل بحران با مذاکرات موافقت نکنند جنگ بر سر آب اغاز خواهد شد.