تاجر به جای دیپلمات

رکس تیلرسون، مدیر عامل شرکت نفتی اکسون موبیل سرانجام از طرف ترامپ نامزد تصدی پست وزارت خارجه آمریکا شد. او برخلاف سایر نامزدهای مطرح شده در رسانه ها برای این پست از قابلیت انعطاف پذیری لازم ر برخورد با مسائل دیپلماتیک برخوردار است.او از سوی بازهای جمهوریخواه و همچنین حزب دموکرات به روابط حسنه و دوستانه با ولادیمیر پوتین متهم شده است.

دونالد ترامپ درتصمیمی بی سابقه فردی را به عنوان گزینه وزارت امور خارجه دولت خود برگزید که حتی یک روزسابقه کار دیپلماتیک ندارد. رکس تیلرسون، مدیرعامل شرکت نفتی اکسان موبیل درحالی به عنوان گزینه وزارت امور خارجه آمریکا ازسو ی ترامپ برگزیده شده که درحوزه سیاست بین الملل فردی کاملا بی تجربه است.باتوجه به رابطه نزدیک تیلرسون با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه مطابق پیش بینی ها می توان انتظار داشت که اراده دونالد ترامپ برای بهبود و توسعه روابط پرتنش آمریکا با روسیه کاملا جدی است.

ترامپ رئیس جمهوری منتخب آمریکا پس ازانتخاب رکس تیلرسون با انتشارتوییتی او را به عنوان یکی ازمدیران بزرگ دردنیا ومذاکره کننده ای خبره توصیف کرده است.

در یانیه ای که ازسوی ترامپ انتشار یافت، تیلرسون شخصی پایداربا تجربه وسیع و درک عمیق از اوضاع ژئوپلتیکی جهان وانتخابی عالی برای تصدی سمت وزارت امورخارجه آمریکا توصیف شده است.دراین بیانیه تاکید شد که رکس تیلرسون درجهت ثبات منطق ها تلاش خواهد کرد و اولویت اصلی او، منافع امنیت ملی آمریکا خواهد بود.

دونالد ترامپ همچنین گفته که رکس تیلرسون به بهبود اشتباهات درسیاست خارجی و اقداماتی که امنیت آمریکا و جایگاهش درجهان را تضعیف کرده است کمک خواهد کرد.پیش از این، رسانه های آمریکا به نقل ازمقام های نزدیک به تیم انتقالی دونالد ترامپ گزارش داده بودند که وی قصد دارد رکس تیلرسون را برای سمت وزارت امور خارجه این کشور معرفی کند.

تا قبل ازآنکه نام تیلرسون برای وزارت خارجه آمریکا مطرح شود، میت رامنی چهره سرشناس جمهوریخواهان شانس اول این سمت بود و در همین راستا دو بار نیز با ترامپ دیدار کرده بود.رامنی ساعتی قبل از آنکه تیلرسون رسما از سوی ترامپ به عنوان گزینه «وزارت خارجه معرفی شود وازاینکه درمیان گزینه های مورد بررسی رئیس جمهور منتخب» قرار گرفته بود از ترامپ تشکر کرد.»

معرفی تیلرسون به عنوان وزیر امور خارجه آمریکا درحالی صورت می گیرد که پیش تر برخی از جمهوریخواهان و دموکرات های کنگره این کشور مخالفت خود را با این انتخاب اعلام کرده بودند.دلیل مخالفت این گروه از جمهوریخواهان رابطه نزدیک تیلرسون با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه و منافع اقتصادی شرکت اکسان موبیل در روسیه است.

نام رکس تیلرسون در شرایطی برای سمت وزارت امورخارجه آمریکا اعلام می شود که سازمان سیا درگزارشی روسیه را به دخالت در انتخابات ریاست جمهوری این کشور و به سود دونالد ترامپ متهم کرده بود.تیلرسون نیاز به تایید سنا دارد و دراین میان تعدادی از سناتورهای آمریکایی از هردو حزب جمهوریخواه و دموکرات گفته اند که از رکس تیلرسون درمورد تماس هایش با روسیه و دیدارهایش با ولادیمیر پوتین سوال خواهند کرد.از جمله جان مک کین، سناتور ارشد حزب جمهوریخواه،  پوتین را «مامور پیشین کا گ ب» معرفی کرده که « قصد دارد امپراتوری روسیه را دوباره بنا کند».

مک کین همچنین گفته است:«در مورد تیلرسون و روابط نزدیک او با مسکو نگرانی هایی وجود دارد.» پیشینه دوستی رکس تیلرسون با ولادیمیر پوتین به دهه ۹۰ میادی باز می گردد که شرکت اکسان موبیل پروژه ای را درجزیره ساخالین روسیه به اجرا درآورد و مناسبات آنها پس ازآنکه پوتین جانشین بوریس یلتسین شد، قوت یافت.

با این حال رئیس دفتر ترامپ به «ای بی سی»گفته است که در مورد تائید رکس تیلرسون درمجلس سنای آمریکا نگرانی وجود ندارد.رکس تیلرسون، ۶۴ ساله و متولد ایالت تگزاس است وسابقه بیش از۴۰ سال فعالیت درشرکت اکسان موبیل را دارد.شرکت اکسان موبیل درده ها کشور فعال است ودر کشورهایی مانند روسیه، یمن یا دیگر نقاط قابل توجه، نیز قراردادهایی بسته است.

این شرکت درسال ۲۰۱۱ قراردادی را با شرکت روس نفت، بزرگ ترین شرکت نفتی دولتی روسیه، در زمینه عملیات مشترک اکتشاف و تولید درسیبری امضا کرد.او ازجمله افرادی است که همواره کمک های مالی خود را به جمهوریخواهان عرضه کردهاست، اما درکمپین انتخاباتی سال جاری، کمک های اونه به دونالد ترامپ، بلکه به رقیبش جب بوش رسید.این درحالی است که براساس فهرست سال ۲۰۱۵ ، دونالد ترامپ بین ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار دلار از سهام این غول نفتی را دراختیار دارد.

پرونده ایران روی میز فلین یا تیلرسون؟

معرفی تیلرسون درحالی صورت می گیرد که پیش از این برخی رسانه ها گزارش داده بودند «مایکل فلین» مدیر پیشین اداره اطلاعات وزارت دفاع که به عنوان مشاور امنیت ملی آمریکا تاثیر بسیار زیادی برتصمیم های ترامپ درحوزه سیاست خارجی دارد، ازسوی رئیس جمهور منتخب آمریکا مسئولیت پرونده ایران درشورای امنیت ملی آمریکا را برعهده گرفته است.

براساس این گزارش ها، دونالد ترامپ جهت برخورد با مسائل منطقه، دوتن ازاستراتژیست های آمریکایی که سابقا درپنتاگون کار می کردند را تحت ریاست« مایکل فلین» مسئول پرونده ایران درشورای امنیت ملی آمریکا کرده است.نامی از این دو استراتژیست نیامده اما تاکید شده است که« مایکل فلین» شناخت وسیعی بر روابط آمریکا ایران و شرح مذاکرات هسته ای دارد.پیش ازاین منابع نزدیک به رئیس جمهورمنتخب آمریکا خبر داده بودند که او پست مشاور امنیت ملی کاخ سفید را به «مایکل فلین» ژنرال بازنشسته و مدیر پیشین آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا پیشنهاد داده است.

پس ازآن ۵۳ نهاد و سازمان آمریکایی درنامه ای به دونالد ترامپ از او خواستند تا اورا به این سمت انتخاب نکند، آنها درنامه خود« مایکل فلین» را دارای تفکرات به شدت ضد اسلامی دانستندکه برای امنیت وجایگاه آمریکا یک تهدید است.دراین سو اما فردی به عنوان وزیر خارجه ترامپ انتخاب شده که رابطه ای نزدیک با روسیه و پوتین دارد.اگرچه تیلرسون سابقه ای در وزارت خارجه و مسائل سیاسی ندارد، اما همواره به عنوان فردی مذاکره کننده فعال بوده است.از حق استفاده از زمین تا مسائل کارگری و توافق های حمل ونقل، اوهمیشه درحال مذاکره بوده است.

ریاست او براکسان موبیل هم همواره با مذاکره با شرکت های خارجی و دولت آمریکا همراه بوده است؛ موضوعی که می تواند انتخاب او را به عنوان وزیر خارجه برای کشورهای خارجی و به ویژه ایران مطلوب تر کند.این مساله باتوجه به مخالفت او با اقدام یک جانبه ایالات متحده علیه توافق هسته ای ایران، بیشتر اهمیت پیدا می کند.

به باور تیلرسون، اقدام یک جانبه آمریکا بدون حمایت شرکای اروپایی یا چین بی اثرخواهد بود، ضمن اینکه باعث می شود تلاش های ایران برای توسعه سلاح های هسته ای از سرگرفته شود.نشریه «بیزینس ژورنال» هم با اشاره به اینکه تیلرسون به طورکلی به تحریم ها اعتقادی ندارد، صحبت های تیلرسون دردیدار سهامداران اکسون را یادآورمی شود:«ما ازتحریم حمایت نمی کنیم، عموما به این دلیل که فکر نمی کنیم تا زمانی که خیلی خوب و جامع اجرایی شوند، اثرگذار باشند و این کار خیلی دشواری است.»

چند ماه پیش هم نسبت به سرمایه گذاری در ایران ابراز تمایل کرده بود.تیلرسون در گف توگو با«سی ان بی سی» با اشاره به اینکه بسیاری از شرکت های اروپایی برای حضور درصنعت نفت وگاز ایران فعال هستند، گفته بود که به خاطر شرایط دشوار ایران برای سرمایه گذاری، صبرمی کند تا ببیند اوضاع چگونه پیش می رود و آیا توافقی بین ایران و شرکت های خارجی حاصل می شود یا نه. او اضافه کرد:«ما صبر می کنیم ببینیم موضوع برای شرکت های آمریکایی آزاد می شود یا نه. قطعا ما ایران را زیر نظر داریم، چرا که به لحاظ منابع، کشوری بسیار غنی است.»

موضوع دیگر درمورد گزینه احتمالی ترامپ برای هدایت وزارت خارجه این است که از او به عنوان دوست روسیه و پوتین یاد می شود. رابطه او با روس ها به دهه ۱۹۹۰ برمی گردد و سال ۲۰۱۱ هم اکسون موبیل قراردادی را با شرکت روسنفت منعقد کرد که درآن زمان دولت روسیه ۷۵ درصد سهامش را در اختیار داشت.

دوسال بعد دوشرکت شراکتشان را گسترش دادند و درهمان سال رکس تیلرسون از سوی ولادیمیر پوتین«نشان دوستی » روسیه را دریافت کرد.چنان چه این رابطه تجاری به عرصه سیاست خارجی هم سرایت کند، می تواند به عنوان نکته ای مثبت برای ایران درنظر گرفته شود. در کناراین موارد، باید به این مساله توجه داشت که گفته می شود در صورت انتخاب تیلرسون به سمت وزارت خارجه، جان بولتون هم به عنوان معاون او انتخاب خواهد شد.

در ین صورت باید دید که آیا تیلرسون بر تجربه و نگرش خود تکیه خواهد کرد یا تحت تاثیر معاون با سابقه اش درامور سیاسی و دیپلماتیک که به شدت مخالف توافق هسته ای ایران و سیاست های ایران است قرار خواهد گرفت.

با وجود مخالفت چهره های سرشناس جمهوریخواه با انتخاب تیلرسون به عنوان وزیردفاع، باب کورکر سناتور جمهوریخواه ایالت تنسی، «رکس تیلرسون» را بهترین گزینه برای تصدی پُست وزارت خارجه این کشور عنوان کرد. کورکر در یک پیام تو ئیتری نوشت:«اگر رکس تیلرسون برای این مقام انتخاب شود باید بگویم او فردی« تأثیرگذار» است.

کورکر یکی از گزینه های پیشنهادی برای پست وزارت امور خارجه آمریکا بود.وی درحال حاضر، درکمیته روابط خارجی سنا فعالیت دارد. درهمین حال، سناتور دموکرات ایالت ماساچوست « اِد مارکی» با انتقاد ازاین پیشنهاد برای وزارت خارجه آمریکا دربیانیه ای اعلام کرد اگر رکس تیلرسون نامزد این پست شود باید منتظر جنگی بزرگ بود. از سوی دیگر، انتخاب وی می تواند به کسب وکار اقتصادی رئیس جمهور منتخب رونق دهد.

انتخاب وی تاییدی روشن بر این است که دولت جدید آمریکا برنامه ای طولانی مدت درمورد انرژی و نفت دارد.برنام های که منافع شرکت های بزرگ نفتی را تأمین می کند نه منافع آمریکا.تیلرسون نیز همانند رئیس جمهور منتخب باید فهرست تعارض منافع خود را مشخص کند.

مخالف تحریم های روسیه

روابط تیلرسون با روسیه به اواخر دهه نود میلادی برمی گردد. او در سال ۱۹۹۹ برای نخستین بار ولادیمیرپوتین، رئیس جمهور کنونی روسیه را ملاقات کرد. اکسان موبیل در سال ۲۰۱۱ شراکت با روس نفت شرکت نفتی دولتی روسیه برای اکتشاف در دریای سیاه و شمالگان را آغاز کرد.پوتین، دو سال بعد یکی از برترین نشان های افتخار کشورش نشان دوستی را به وی اعطا کرد.سال۲۰۱۴ کریمه به روسیه ملحق شد که به وضع تحریم هایی از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا علیه این کشور منجر شد.

این تحریم ها رئیس شرکت رو سنفت را نیز هدف گرفتند.در می ۲۰۱۴ تیلرسون به خبرنگاران گفت تحریم ها هیچ تاثیری بر کاراکسان در روسیه ندارد.او همچنین با اعمال این تحریم ها مخالفت کرد و با گذشت زمان شرکت اکسان موبیل هم متضرر شد.شرکت اکسان که یکی از غول های صنعت نفت است مدت ها مورد انتقاد حامیان محیط زیست قرار گرفته است. این شرکت برای مقابله با اعتراضات حمایت خود از وضع مالیات کربن را اعلام کرده است؛ اما وال استریت ژورنال گزارش داد اکسان اقدامی جدی در این زمینه انجام نداده است.

شرکت اکسان معمولا سخنرانی تیلرسون درسال ۲۰۰۹ را به عنوان مدرکی دال برحمایت وی ازمالیات کربن پخش می کند. وی دراین سخنرانی می گوید:«به عنوان یک تاجر بسیار دشوار است درباره مالیات جدید حرف بزنم.اما مالیات کربن بسیارموثرخواهد بود. مالیات کربن به راحتی اجرا می شود و نیاز به وضع قوانین پیچیده نیست.این مالیات بدون نیاز به تغییر زیرساخت ها قابل اجرا است.»

البته حمایت اکسان از مالیات کربن به این معنا نیست که استفاده ازسوخت های فسیلی متوقف می شود.تیلرسون درجلسه ای که سال۲۰۱۶ با حضورسرمایه گذاران برگزار شد، گفت:«جهان مجبور است به استفاده ازسوخت های فسیلی ادامه دراین جلسه ۸۱ درصد سهامداران با حمایت اکسان از توافق آب و هوای پاریس مخالفت کردند.»

حمایت از تجارت آزاد

ترامپ در کمپین انتخاباتی خود از قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی و موافقتنامه تجارت آزا دترنس-پسیفیکانتقاد می کرد. این در حالی ست که اکسان از تجارت آزاد حمایت کرده است.البته باتوجه به تجارت اکسان موبیل در۶ قاره و ۵۰ کشورمختلف حمایت ازتجارت آزاد از سوی این شرکت کاملا منطقی است. تیلرسون در سال ۲۰۱۵ اعلام کرد:« صنعت ما با سیاست هایی که در پی تفکر دهه هفتاد ایجاد شده اند در کشمکش است. تجارت آزاددر بخش انرژی باعث افزایش سرمایه گذاری ایجاد شغل، و تولید انرژی می شود.»

زمانی که وال استریت ژورنال برای نخستین بار اعلام کرد تیلرسون یکی از گزینه های مورد نظر ترامپ برای تصدی سمت وزیر خارجه است، حتی تیلرسون و شرکت اکسا نموبیل نیز غافلگیر شدند.تیلرسون هیچ سطحی از تجربه در امور سیاسی و دولتی ندارد. او تمام عمر کاری خود را در شرکت اکسان موبیل گذرانده و هرگز نماینده منافع کشورش نبوده است.

این درحالی است که دیگر وزرای امورخارجه آمریکا مانند هیلاری کلینتون وجان کری پیش از خدمت دراین پست، عضو سنا بوده اند.تیلرسون دارای مدرک مهندسی عمران است و نخستین بار به عنوان مدیر تولید به شرکت اکسان پیوست و با طی کردن پله های ترقی به ریاست این شرکت انتخاب شد.

منبع:هفته نامه خبری، تحلیلی مثلث، شماره سیصد و سی و هشت، ۲۸ آذر ۱۳۹۵