الگووارگی برجام برای همسازی نفت سازان

وزیران نفت و انرژی ۱۳ کشور عضو اوپک و ۱۲ کشور نفت خیز غیرعضو روز شنبه بیستم آذرماه در وین به توافقی بزرگ در زمینه کاهش صادرات نفت دست یافتند؛ رویدادی که از سال ۲۰۰۱ تاکنون بی سابقه است.
در این نشست یک روزه اعلام شد که اعضای اوپک از ژانویه سال ۲۰۱۷ با کاهش یک میلیون ۲۰۰ هزار بشکه ای، حجم تولید نفت خود را روزانه به سطح ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه می رسانند. این همان تصمیمی بود که اوپکی ها در نشست دهم آذر (۳۰ نوامبر) قطعی ساخته بودند. همچنین، کشورهای غیرعضو نیز متعهد به کاهش عرضه نفت به میزان ۵۵۸ هزار بشکه در روز شدند.
کشورهای نفت خیز طی چند سال اخیر به دلیل کاهش شدید بهای نفت با مشکلات زیادی مواجه شدند. بخشی از این افت قیمت از عواملی چون نبود اعتماد متقابل بین صادرکنندگان نفت به ویژه اعضای اوپک، تلاش برای ضربه زدن به طرف مقابل با ابزار نفتی، زمینه سازی برخی کشورها برای افت کنترل نشده بهای نفت و … ناشی می شد. بنابراین، نفتی که در نیمه سال ۲۰۱۴ بشکه ای ۱۱۵ دلار معامله می شد، در نتیجه این عوامل و ناهمسازی کشورهای تولید کننده نفت برای فائق آمدن بر چالش های مشترک به زیر ۳۰ دلار نیز رسید.
کشوری چون عربستان که مدت ها زیر عنوان رقابت با نفت شیل آمریکایی، از پایین نگاه داشتن قیمت برای ضربه زدن به رقیبان منطقه ای چون ایران و روسیه نیز سود می جست، پس از توافق هسته ای و رفع محدودیت ها از پیش روی صادرات نفت ایران تلاش کرد تا نفت صادراتی ایران را در سطح دوره تحریم ها نگه دارد. سرانجام ریاض پس از رایزنی های گسترده و با توجه به چالش های اقتصادی ناشی از افت بهای نفت وارد فرایند تعامل با ایران و دیگر اعضای اوپک شد و ضمن پذیرش سهم مورد نظر ایران از بازار انرژی به کاهش تولید خود تن داد. عربستان در نشست اعضای اوپک و غیراوپک در وین باز هم پایبندی به کاهش نیم میلیون بشکه ای تولید را اعلام کرد.
به نوشته تارنمای روزنامه انگلیسی «گاردین» در شامگاه حصول توافقِ روز شنبه، پس از ۲ سال کاهش بهای نفت که به خاطر زیاده خواهی برخی دولت ها رخ داد، تامین بودجه شماری کشورها با مشکل مواجه شد و در برخی نگرانی های گسترده و ناآرامی هایی پدید آمد؛ وضعیتی که کشورهای تولید کننده نفت را به سوی توافق سوق داد.
اجماع کشورهای عضو اوپک و غیرعضو پس از ۱۵ سال، نقش و اثرگذاری گفت وگو را باز هم برجسته ساخت؛ موضوعی که در حل وفصل اختلافات هسته ای ایران و غرب و در چارچوب مذاکرات ۱+۵ به شکلی بارز خود را نشان داد. پس از روی کار آمدن دولت یازدهم در تهران، تعامل سازنده با جهان بسیاری از گره های کور در روابط خارجی و نیز پرونده اختلافات هسته ای را گشود و رایزنان هسته ای با ابزار دیپلماسی موفق شدند از طریق سد زیاده خواهی طرف مقابل و تفهیم خواست ها و مواضع ایران، یکی از پیچیده ترین و دشوارترین پرونده های سیاسی- حقوقی- فنی را به توافقی برد- برد منتهی سازند.
به همین ترتیب، در نشست دهم آذرماه اعضای اوپک و همچنین گردهمایی اخیر ۲۵ کشور عضو و غیرعضو اوپک، جریان دیپلماسی بر مبنای تمرکز بر منافع جمعی به جای پافشاری بر دیدگاه های متصلب به ثمربخشی مذاکرات نفتی منجر شد.
نتیجه ابتدایی این تصمیم سنجیده، افزایش بهای نفت بود. پس از اعلام توافق اعضای اوپک در دهم آذرماه، بهای نفت در بازارهای جهانی ۱۰ درصد رشد کرد. اینک قیمت نفت اوپک در مرز ۵۰ دلار در هر بشکه قرار دارد که تحلیلگران اقتصادی معتقدند پس از همراهی غیراوپکی ها با اعضای اوپک در نشست روز شنبه، قیمت نفت حتی به بیش از ۶۰ دلار نیز افزایش خواهد یافت. بنابراین می توان دید که دیپلماسی در حوزه اقتصاد انرژی به همان میزان کارآمد است که گفت وگو برای حل وفصل اختلاف های سیاسی.
از دید برخی ناظران، افزون بر دیپلماسی تعاملی ایران، نقش سازنده و اثرگذار کشوری چون روسیه در به نتیجه رسیدن گفت وگوهای نفتی تشابه زیادی به نقش و جایگاه مسکو در گفت وگوهای هسته ای داشت. در جریان نشست روز شنبه روسیه پذیرفت تا از اوایل سال جدید میلادی، روزانه ۳۰۰ هزار بشکه از صادرات نفتی خود بکاهد؛ رقمی که بیش از نصف تعهد اعضای غیراوپک برای کاهش تولید را شامل می شود.
در مجموع، کشورهای صادر کننده نفت با تصمیم سنجیده خود نشان دادند که در وضعیت بحران و به رغم اختلافات گسترده از توانایی اجماع سازی برخوردارند و حتی فراتر از آن در صورت لزوم می توانند کشورهای غیرعضو را نیز با گفت وگو و تعامل با خود همراه سازند. «روزنامه فایننشال تایمز» پس از توافق نفتی به نقل از «جیسون بوردوف» مدرس دانشگاه کلمبیا و رییس مرکز سیاست های جهانی انرژی، توافق صورت گرفته را یک پیروزی بزرگ به شمار آورد چرا که به شکلی نادر تضمین مشارکت کشورهای غیرعضو اوپک در آن اتفاق افتاد.
از دید بسیاری از صاحبنظران، همسازی و رفع اختلافات در جهت ایجاد وضعیتی برد- برد را همانند توافق هسته ای و نفتی می توان در پرونده های منطقه ای همچون بحران سوریه نیز شاهد بود و گفت وگو و رایزنی با چاشنی نقش آفرینی ایجابی بازیگرانی مانند جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی، ترکیه و … قادر است بار دیگر وضعیتی متضمن تامین منافع جمعی را پدید آورد.

ایرنا