تفاوت های راهبردی سواحل ایران

جز در مفهوم ساحل بودن، هیچ شباهت چشمگیری میان سه کرانه دریایی ایران از دیدگاه کارکردهای استراتژیک به چشم نمی خورد.

مناطق ساحلی به عنوان فصل مشترک و محل تلاقی دو زیست بوم خشکی- دریا، دارای ویژگیهای بسیار متفاوتی از دیگر نواحی زمین است. این نوارها از سده شانزدهم با آغاز انقلاب دریانوردی، آرام آرام به کانون و هسته سیستم نوین جهانی تبدیل شدند. چنانکه از نیمه دوم سده گذشته با ساحلی شدن اقتصاد، جمعیتها و فعالیتها به سوی آن کشیده شده اند ۳ میلیارد به عنوان نمونه تا سال ۲۰۱۰ ، حدود ۳/۷ جمعیت زمین در ۱۰۰ کیلومتری ساحل زندگی می کردند.

اما تا جایی که به کرانه های ایران برمی گردد، به دلیل فضای امنیتی چیره بر دریا و کرانه ها به ویژه در محور جنوب، چشم اندازها پیچیده بوده و نیازمند شناختی همه جانبه است. این کرانه ها با در اختیار داشتن تمام صادرات نفتی، بیشتر میدان های نفت- گاز، محورهای بازرگانی، ماهیگیری، ترانزیت و نیز کُنشهای نظامی، در واقع پایه های استراتژیک ایران به شمار می روند. این در حالی است که جز در مفهوم ساحل بودن، هیچ شباهت چشمگیری میان سه کرانه دریایی ایران از دیدگاه کارکردهای استراتژیک به چشم نمی خورد.

شمار تفاوتها در چشم اندازهای همه کرانه های دریایی ایران، از منظر اقلیم، خاک، مخابرات طبیعی مانند زلزله، سیل، میزان دسترسی به آب شیرین، میزان توسعه از دیدگاه کیفیت شرایط انسانی (hdc) و توسعه انسانی، تولید ناخالص ملی شهروندان و به طور کلی نقشهای ژئواکونومیک، ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک، دستکم به ۱۰۴ مورد می رسد هر برنامه ریزی جامع محیطی از جمله طرح مدیریت یکپارچه سازی مناطق ساحلی، ناگزیر به درک و شناخت این تفاوتهای ژرف و برخی تشابهات آنها است.

دستکم سه نتیجه راهبردی از مقایسه کارکردهای استراتژیک این سواحل به دست می آید:

۱- کرانه های مکران از گواتر، خاور جاسک و سیریک نه تنها کمتر توسعه یافته ترین کرانه دریایی ایران، بلکه بر پایه شاخص های توسعه، این محور، در شمار عقب افتاده ترین نواحی ایران به شمار می رود.

۲- کرانه خزر از آستارا تا کیاشهر، پرتراکم ترین ساحل بوده و به مرحله اشباع جمعیتی نزدیک شده است. آنچه بیش از هر پدیده دیگر در این نوار ساحلی به چشم می خورد به هم ریختگی و بی سامانی همه جانبه در این کرانه است.

۳- وابستگی همه جانبه کشور به کرانه های خلیج فارس، ضمن متمرکز کردن منافع ملی در این ساحل، عمق استراتژیک ایران در برابر تهدیدهای دریا – پایه را کاهش داده است.

از: یدالله کریمی پور، حمید رضا محمدی، محسن عزیززاده طسوج، ندیمه سلیم نژاد

منبع: فصلنامه ژئوپلیتیک  سال دوازدهم، شماره اول، بهار ۱۳۹۵