ایران و سازمان های بین المللی؛ بهره گیری از فرصت های همکاری با نگاه به آینده

چند سالی است که ادبیات دیپلماتیک و رویکردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران رو به تعامل سازنده با کشورهای جهان نهاده و ایران به یک بازیگر انکارناپذیر تحولات منطقه و حتی پای ثابت برخی معادلات جهانی تبدیل شده است. به عبارتی، در الگوی تعاملی و تنش زدای روابط خارجی تهران، ارتقای منزلت ایران در سطح جهانی و برآمدن به جایگاه قدرت نخست منطقه هدف گذاری شده است؛ روندی که با گذر از ایستگاه توافق هسته ای با قدرت های جهانی و کسب برجام شتابندگی یافته و بر بستر عقلانیت و منطق کنشگری بین المللی پیش می رود. در این میان، افزون بر واحدهای ملی، سازمان های منطقه ای و بین المللی نیز در زمره مقاصد مهم سیاست خارجی تعاملی دولت یازدهم قرار گرفته است.
سکانداران سیاست خارجی افزون بر توجه به ضرورت بازیگری پویا در نهادها و سازمان های بین المللی، به رژیم های بین المللی نیز توجهی ویژه دارند چرا که رژیم های بین المللی به عنوان مجموعه ای از اصول، هنجارها و قواعد، خود مبنایی برای سازمان های بین المللی به شمار می روند و کارکردهایی جدی در تعیین زمین بازی دیپلماسی دارند. بنابراین، محکم کردن جای پا و حضور ثمربخش در این سازمان ها بدون رعایت قواعد و هنجارهای پذیرفته شده ناممکن به نظر می رسد. با توجه به آنچه گفته شد، بهبود روابط با سازمان های بین المللی برای بهره جویی از فرصت های حضور و همکاری با این سازمان ها مورد توجه دولت یازدهم قرار گرفت.
در این باره سه نکته لازم به یادآوری است.
۱- سازمان های بین المللی فرصت هایی را برای هر یک از واحدها و حتی بازیگران فروملی و فراملی فراهم می کند که بسته به ویژگی های بازیگری و اهداف اعضا قابلیت بهره برداری می یابند. دولت نهم و دهم با رویگردانی از هنجارهای بین المللی و پشت پا زدن به قواعد مقرر این سازمان ها، فرصت های در دسترس را به تهدیدهای جدی علیه ایران تبدیل کرد.
در این پیوند باید گفت، اهداف و منافع کشورها همواره به تمامی با قواعد و اسلوب های سازمان های بین المللی انطباق نمی یابد اما اعضا همزمان با بهره جویی از فرصت های حضور و فعالیت در چارچوب این سازمان ها، راهی میانه را برای نزدیک کردن اهداف ملی و سازمانی می جویند و این مساله ای بود که طی یک دهه از نگاه تصمیم سازان سیاست خارجی دولت پیشین به دور ماند.
از این رو بود که نهاد بین المللی چون شورای امنیت سازمان ملل با کارویژه تامین صلح و امنیت در جهان، به سازوکاری برای ایجاد تنگناهای بین المللی پیش روی ایران و شکل دهی به تهدیداتی سیاسی- امنیتی علیه کشورمان تبدیل شد. در این میان، کار برای دشمنان ایران نیز بسیار راحت تر از گذشته شد تا بر شدت ایران هراسی خود بیافزایند و در سازمان های بین المللی ایران را تهدیدی جدی برای منطقه و جهان معرفی کنند.
پس از روی کار آمدن دولت یازدهم ورق برگشت. در نتیجه همکاری های نزدیک کشورمان با سازمان ملل متحد و آژانس بین المللی انرژی اتمی، فضای پیشین متحول و با برجام محدودیت های گذشته از پیش روی ایران برداشته شد.
در مجموع، جهان و سازمان های آن از ایران طی یک دهه اخیر ۲ تصویر متفاوت در ذهن دارد؛ تصویری رییس دولتی که اعضای مجامع و سازمان های بین المللی را به ترک کرسی ها و رویگردانی از پیام ایران وامی داشت و رییس جمهوری که در همین اجلاس با طرح «جهان علیه خشونت و افراطی گری» همه کشورهای عضو را به همکاری برای از بین بردن تروریسم و تندروی فراخواند.
۲- حال که برجام در مرحله عملیاتی قرار دارد و تحریم های هسته ای نیز رفع شده، لازم است تا با استفاده از فرصت حضور در سازمان های بین المللی به ویژه سازمان های اقتصادی از این موقعیت بهره بیشینه برد. «سازمان تجارت جهانی» (WTO) از جمله این سازمان ها است که ایران هنوز به عضویت آن درنیامده است. پیوستن ایران به این سازمان و نهادهای مشابه سبب ایجاد فضای رقابتی، توسعه صادرات، تقویت چرخ دنده های تولیدهای داخلی در دراز مدت و در نتیجه رشد اقتصادی خواهد شد. امروز با اجرای برجام گام بلندی به سوی گسترش همکاری با سازمان های بین المللی برداشته شده است.
نمونه دیگر اینکه ورود ایران به اقتصاد و بازار جهانی ارتباطی تنگاتنگ با پیوستن کشورمان به بانکداری بین المللی و شبکه «سوئیفت» دارد؛ روندی که که اینک در فضای پسابرجام چالش های پیش روی آن در حال برطرف شدن است. پیوستن به کارگروه اقدام مالی مبارزه با پولشویی (FTAF) را نیز باید در زمره این دست اقدام ها برای بهره جویی بیشینه از فرصت های همکاری با سازمان های بین المللی به شمار آورد؛ تصمیمی که بر خلاف برخی ادعاها هرگز در مذاکرات هسته ای، پیش شرط دستیابی به توافق قرار نگرفته بلکه تصمیمی دربردارنده مزیت های گوناگون برای کشور به شمار می رود.
۳- کشوری با موقعیت تاریخی و سرزمینی ایران شایسته قرار گرفتن در برترین جایگاه های جهانی است و یکی از پلکان های پیمودن مسیر این شایستگی، بهره گیری از امکاناتی و مزیت هایی است که عضویت موثر و پویا در سازمان های بین المللی به دست می دهد.
افزون بر آنچه گفته شد، ایران به ویژه در دوره پس از انقلاب اسلامی به عنوان کشوری گفتمان ساز، مروج ایده هایی است که در صورت طرح آن به زبانی بین المللی، پذیرشگرانی جهانی خواهد یافت. این در حالی است که گاه ایده های و ارزش هایی معطوف به عدالت ورزی یا برقراری ثبات و امنیت، با تفسیری وارونه، از جایگاه هنجارسازی و تاثیرگذاری جهانی به دور مانده و حتی بازخوردهایی منفی را برای ایران به دنبال داشته است.
در فضای کنونی روابط بین الملل، سازمان های بین المللی را می توان به چشم تریبونی برای ترویج گفتمان های ایرانی از گفت وگوی تمدن ها تا جهان علیه خشونت و افراطی گری نگریست که می تواند پلکان ارتقای منزلت بین المللی جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.

ایرنا