برجام و واقعیت های دوام

مشخص شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا برای برخی ناظران به معنای قرار گرفتن توافق هسته ای در سراشیبی تردید و حتی فروپاشی بود و شماری را برانگیخت تا از پیروزی نامزد جمهوریخواهان در این انتخابات برای حمله به مسوولان اجرایی کشور بهره جویند.
راهیابی «دونالد ترامپ» به کاخ سفید از دید برخی به توافق هسته ای و روند اجرایی شدن آن لطمه خواهد زد. از این منظر، رویکرد برجام ستیز ترامپ که از سخنان او در مخالفت با توافق هسته ای در جریان رقابت های انتخاباتی آشکار است، با روح برنامه جامع اقدام مشترک سازگار نیست و این ناهمسازی، اجرایی شدن توافق هسته ای را با چالش های جدی مواجه خواهد کرد. هرچند ترامپ و همراهان او پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا مواضع خود را تعدیل کردند و به جای «پاره کردن» برجام از بازنگری در توافق هسته ای سخن راندند، اما برخی همچنان در مورد سرنوشت برجام ابراز نگرانی می کنند؛ نگرانی هایی که تصمیم های تازه قانونگذاران آمریکایی آن را تقویت کرده است.
قانونگذاران آمریکایی در روزهای گذشته با اقدام های خود گویا پیام هایی را به ایران مخابره کرده اند که به این نگرانی ها دامن زده است. مجلس نمایندگان آمریکا روز سه شنبه ۲۵ آبان با اکثریت آرا قانون تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران موسوم به «داماتو» را برای ۱۰ سال دیگر تمدید کرد. این قانون که از سال ۱۹۹۶ تاکنون هر ۱۰ سال یکبار تمدید می شود، بازدارندگی زیادی را برای سرمایه گذاری شرکت های آمریکایی در ایران ایجاد می کند. در صورتی که این قانون تمدید نمی شد، در سال ۲۰۱۶ دوره دوم تمدید آن به سر می آمد و بخش مهمی از تحریم های آمریکا علیه کشورمان به صورت خودکار لغو می شد.
مجلس نمایندگان آمریکا ۲ روز بعد، یعنی پنجشنبه ۲۷ آبان گذشته طرحی را به تصویب رساند تا فروش هواپیمای مسافربری به ایران را ممنوع سازد. اگرچه «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا با این استدلال که مصوبه یادشده به توافق هسته ای با ایران ضربه خواهد زد، از وتوی آن در آینده خبر داده اما اقدام هایی از این دست در نهادهای قانونگذاری آمریکا، نگرانی ها در مورد آینده برجام را افزایش داده و بهانه ای تازه به دست مخالفان دوآتشه دولت داده تا دور تازه حمله های خود علیه دولت را کلید بزنند.
حال به نظر می رسد، توافقی که در تیرماه ۱۳۹۴ در نتیجه تلاش های بی وقفه سکانداران دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم در گفت وگو و تعامل با کشورهای گروه ۱+۵ حاصل شد، در مسیر اجرایی شدن، با اما و اگرها و انتقادهای تازه ای مواجه است. در این خصوص اما چند نکته لازم به یادآوری است:
رهبر انقلاب چند روز پیش (۲۶ آبان ۱۳۹۵) در دیدار مردم اصفهان تصریح کرد: «ما هیچ قضاوتی درباره‌ این انتخابات نداریم زیرا آمریکا، همان آمریکا است و در ۳۷ سال گذشته هر یک از دو حزب که بر سر کار بودند، هیچ خیری که نرساندند، دائماً نیز شرّ آنها متوجه ملت ایران بوده است». بر اساس این سخنان، سیاست آمریکا در برابر جمهوری اسلامی ایران ماهیتی مشخص و خصمانه دارد که در گذر زمان دچار تغییر و تحول نشده است. بر همین مبنا تحریم های یکجانبه آمریکا علیه کشورمان پدیده تازه ای نیست و طی بیش از ۳۷ سالی که از انقلاب اسلامی ایران می گذرد، برقرار و با تغییر رویکرد دولت های مختلف در آمریکا همواره پابرجا بوده است.
دوم اینکه فلسفه و هدف گفت وگوهای هسته ای از همان ابتدا نه بهبود مناسبات با آمریکا، بلکه تامین حقوق هسته ای ایران و رفع تنگناهای بین المللی پیش روی کشورمان بود که زمینه های تحقق آن به واسطه توافق هسته ای با کشورهای ۱+۵ فراهم شد. بنابراین بر خلاف نگرانی هایی که برخی مخالفان تند دولت مطرح می کنند، شکل و نوع تعامل دوجانبه دولت آمریکا با ایران محل بحث نیست. آنچه مهم است پایبندی طرف آمریکایی به توافق بین المللی برجام است.
نکته سوم نیز از همین واقعیت یادشده برمی آید که برجام نه به عنوان یک قرارداد با دولت آمریکا، بلکه توافقی با ۶ کشور به شمار می رود که در قالب قطعنامه ای در شورای امنیت سازمان ملل تثبیت شده است. از این رو نقض برجام هزینه های سنگین سیاسی و بین المللی بسیاری برای نقض کننده آن به همراه خواهد داشت.
آمریکا که در دوره حکومت دموکرات ها و با تلاش های بسیاری توانست جامعه بین المللی را با خود همراه کرده و قطعنامه هایی را علیه کشورمان به تصویب برساند، حال در دوره حکومت جمهوریخواهان نمی تواند بدون تحمل هزینه های آن قطعنامه سازمان ملل را زیرپا بگذارد، برجام را نقض کنند یا آن را به صورت یکجانبه تغییر دهد.
نخبگان سیاسی آمریکا از طرفداران برجام تا مخالفان جدی آن نیک آگاهند که جمهوری اسلامی ایران نیز در صورت هرگونه گزندی بر پیکر برجام دست بسته نخواهد بود و در صورت نقض تعهدات و مسوولیت های متقابل دیگر چین، روسیه و اتحادیه اروپا در زمره و صف شریکان آمریکا در تحریم های بین المللی علیه ایران قرار نخواهند گرفت. در عوض، به جای ایران هراسی موجی از آمریکا هراسی به راه خواهد افتاد.
نگرانی ها از رفتارهای نابخردانه آمریکا در قبال برجام سبب شده تا کشورهای مقام های اروپایی در قالب اتحادیه اروپا بارها در زمینه هرگونه پیمان شکنی در واشنگتن و اقدام علیه برجام هشدار دهند و حمایت خود را از اجرای برجام و گسترش مناسبات با ایران اعلام دارند.
با توجه به این واقعیت ها، امیدواری مخالفان داخلی و خارجی برجام برای فروپاشی این سند ملی و بین المللی، هرگز به اهداف این مخالفت ها منجر نخواهد شد و هوده ای را برای آنان به بار نخواهد آورد.

ایرنا