آتش بس دوباره در سوریه؛ بیم ها و امیدها

توافق بر سر اعلام آتش بس در سوریه، شامگاه جمعه نوزدهم شهریور و به دنبال گفت و گوهای فشرده بین وزیران امور خارجه آمریکا و روسیه در ژنو صورت گرفت.
بر اساس این توافق، آتش بس در سوریه از شامگاه دوشنبه بیست و دوم شهریور آغاز و همه عملیات های زمینی و هوایی از سوی طرف های متخاصم در سوریه متوقف خواهد شد. البته گروه های تروریستی «داعش» و «جبهه النصره» از این فرایند مستثنا شده اند و حمله به مواضع آنها ادامه خواهد یافت.
بیش از پنج سال از آغاز بحران در سوریه می گذرد. کشته شدن صدها هزار تن و آوارگی میلیون ها نفر دیگر، نشانی آشکار از عمق این بحران است. از این رو متوقف شدن درگیری ها و خشونت های خونین هرچند به صورت موقت یا ناپایدار، به خودی خود رخدادی مثبت و امید آفرین است. در صورت پایدار بودن آتش بس، فرایند گفت و گوهای سیاسی برای برونرفت سوریه از بحران، می تواند دوباره آغاز شود. البته این همه ماجرا نیست و در کنار خوش بینی، بیم ها و نگرانی هایی نیز وجود دارد.
این بار نخست نیست که در سوریه آتش بس اعلام می شود. حدود ۶ ماه پیش نیز آتش بسی مشابه صورت گرفت اما به مرور نقض شد و در عمل راه به جایی نبرد. یکی از عوامل زمینه ساز در ناکام شدن آتش بس، به نابرابر بودن موقعیت میدانی میان دولت سوریه و مخالفان مربوط می شود.
از حدود یک سال گذشته تاکنون، ارتش سوریه به مدد پشتیبانی هوایی روسیه، در میدان نبرد با مخالفان برتری را از آن خود کرده است. نیروهای دولتی افزون بر تحکیم کنترل خود در شهرهایی چون دمشق و لاذقیه، شهرهای مهمی از جمله حمص و حماه را در اختیار گرفتند. در چند هفته اخیر اما نبرد دولت و مخالفان در یکی از سرنوشت سازترین مراحل خود یعنی جنگ بر سر شهر حلب قرار گرفته است.
نبرد حلب از سوی بسیاری از تحلیلگران راهبردی، جنگ سرنوشت ساز میان دولت و مخالفان توصیف شده است. در صورت تصرف حلب به عنوان دومین شهر مهم سوریه، در عمل کنترل شهرهای اصلی ناحیه غربی این کشور با تراکم جمعیتی بالا در دست دولت دمشق قرار می گیرد و مخالفان دیگر به طور گستره هیچ منطقه مهم و بزرگی را در اختیار نخواهند داشت.
بنابراین، در شرایط کنونی که نیروهای دولتی دست برتر را در معادلات میدانی دارند، ترجیح می دهند نوار پیروزی های خود را ادامه دهند و به اصطلاح کار را یکسره کنند.از این رو متوقف شدن جنگ هر چند فرصتی برای ارسال کمک های بشردوستانه به مردم حلب را فراهم می سازد، در عین حال فضایی برای تنفس پیکارجویان مخالف دولت ایجاد می کند.
یکی دیگر از مشکلاتی که نقش مهمی نیز در ناکام کردن دور قبلی آتش بس داشت و در نحوه اجرای دور تازه آتش بس خودنمایی می کند به موضوع مستثناشدن گروه های تروریستی داعش و جبهه النصره برمی گردد. آمریکا و روسیه توافق کردند که حمله به پایگاه های این ۲ گروه ادامه یابد و حتی سخن از تشکیل یک مرکز عملیاتی مشترک در آینده برای از میان برداشتن این گروه ها به میان آوردند. مشکل اما اینجا است که در عمل، تفکیک موقعیت این گروه ها از دیگر گروه های مسلح بسیار دشوار است. در دور قبلی آتش بس، آمریکا و دیگر گروه های مسلح، نیروهای دولتی و روسیه را متهم کردند که به بهانه حمله به مواضع گروه های تروریستی، گروه های دیگر را هدف قرار می دهند؛ ادعایی که از طرف روس ها و سوری ها رد شد.
به نظر می رسد با توجه به اینکه بسیاری از گروه ها دایم موقعیت خود را تغییر می دهند یا طبق برخی گزارش ها، شماری از گروه های مسلح مخالف دولت در مناطقی با داعش و النصره همکاری و مراوده دارند، تفکیک اهداف تکفیری از غیرتکفیری برای حمله بسیار دشوار است و کار اجرای آتش بس را نیز با مشکل روبرو می کند.
از سوی دیگر، برخی معتقدند نزدیک شدن به پایان دوره دولت «باراک اوباما» در آمریکا ممکن توافق اخیر بر سر سوریه را ناپایدار سازد.
با این همه این ها تاکنون هم دولت و هم مخالفان از طرح روسیه و آمریکا استقبال کرده اند و این می تواند کورسوی امیدی برای پایان دادن به درگیری ها در این کشور باشد. گذشت پنج سال از درگیری های خونبار در سوریه نشان می دهد که مشکلات با جنگ رفع نمی شود و تنها روش های مسالمت آمیز می تواند مرهمی بر زخم های عمیق این کشور و ترسیم کننده آینده ای باثبات برای این کشور باشد.