۱۳ آبان؛ استراتژی فشار حداکثری ترامپ به کجا خواهد رسید؟

**معافیت‌های نفتی هشت کشور و نابودی رویای ۱۳ آبان

دونالد ترامپ در ماه می سال جاری میلادی وعده داده بود که با تمهیدات اتخاذ شده توسط دولت آمریکا روز پنجم نوامبر مصادف با ۱۳ آبان روزی خواهد بود که صادرات نفت ایران به صفر خواهد رسید. ۳ روز مانده به اجرای تحریم‌های نفتی دولت آمریکا، خبرگزاری بلومبرگ به نقل از یکی از مقامات ارشد اجرایی دولت ترامپ اعلام کرد ایالات ‌متحده با معافیت هشت کشور از جمله ژاپن، هند و کره‌ جنوبی از تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران موافقت کرده است، مشروط بر اینکه کاهش واردات نفت ایران از سوی این کشورها تداوم داشته باشد. علت اصلی عقب‌نشینی دولت ترامپ از هدف اولیه خود، افزایش قیمت‌ها در سه ماه گذشته بوده است. در حالی‌که دولت اوباما در طول سه سال، به کاهش ۲/۱ میلیون بشکه از صادرات ایران دست یافته بود، دولت ترامپ مدعی است در طول ۶ ماه گذشته موفق به کاهش ۸۰۰ هزار بشکه‌ای صادرات نفت ایران شده است. این گزارش‌ها از سوی مسئولان ایران تأیید نشده است.

**کمپین فشار حداکثری بر ایران؛ چه کسی بازنده است؟

مشکل اصلی کمپین «فشار حداکثری بر ایران» آن است که با یکی دیگر از اهداف ترامپ یعنی تثبیت قیمت بنزین در تعارض است. ترامپ در ماه‌های گذشته به‌طور مکرر از افزایش سطح قیمت‌های جهانی نفت انتقاد کرده است. در آخرین سخنرانی ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد او از نقش اوپک در افزایش قیمت این‌گونه یاد کرد که با وجود حمایت امنیتی آمریکا از برخی از آن‌ها، کشورها هنوز حاضر به همکاری در جهت افزایش تولید و کاهش قیمت نفت نیستند. ترامپ به‌منظور تحقق هدف تحریم کامل نفتی ایران نیاز دارد که ضمن ملزم کردن کشورهای خریدار نفت ایران به قطع واردات، نفت جایگزین را به آن‌ها معرفی کند. به نظر می‌رسد به دلیل ناتوانی کشورهای تولیدکننده نفت از افزایش تولید تا سقف صادرات ایران، تحقق هدف اول هم غیرممکن شده است. همه این‌ها غیر از مکانیسم حمایتی‌ای است که اروپا تا چند روز آینده جزییات آن را اعلام خواهد کرد. به نظر می‌رسد اعطای معافیت‌های دولت آمریکا به هشت کشور خریدار نفت در کنار ناتوانی دیگر تولیدکنندگان از تأمین نفت جایگزین، کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ را تا به اینجای کار با شکست روبه‌رو کرده است.

**استراتژی فشار حداکثری؛ از شوروی تا ایران

کمپین فشار حداکثری ترامپ از این حیث که بدون توسل به گزینه نظامی، هدف تغییر رژیم را پیگیری می‌کند به تلاش‌های ریگان و رئیس سازمان سیا دولت وقت، ویلیام کیسی شباهت دارد. به دلیل قیمت بالای نفت در دهه ۱۹۷۰، شوروی از اصلاحات جدی اقتصادی مانند چین دوران دنگ ژیائو پینگ اجتناب کرد. درآمدهای نفتی به‌عنوان وسیله‌ای برای حفظ اقتصاد شوروی مطرح بود. در اوایل دهه ۱۹۸۰، اتحاد جماهیر شوروی با انبوهی از مشکلات درگیر بود که از حیث صنعتی عقب‌مانده و فاقد قدرت رقابت با بلوک غرب بود. ریگان به‌منظور استفاده از تمام ابزارهای قدرت آمریکا برای پایان بخشیدن به جنگ سرد و تبدیل اتحاد جماهیر شوروی به آنچه او «تل خاکستر تاریخ» خوانده بود، استراتژی‌ای را برگزید که جنگ اقتصادی در کانون آن قرار داشت. چندی پیش، مارک دوبوویتز رئیس بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها که ضد ایرانی‌ترین اتاق فکر حال حاضر آمریکا است، عنوان کرد که در ملاقات خود با مایک پمپئو، زمانی که هنوز رئیس سازمان سیا بوده پیشنهاد کرده است اگر علاقه دارد همچون ویلیام کیسی نام خود را در تاریخ آمریکا ماندگار کند، لازم است استراتژی دولت ریگان علیه شوروی را بازخوانی و آن را علیه حکومت ایران به کار گیرد. بنا بر آنچه دوبوویتز روایت کرده است، پمپئو از پیشنهاد او استقبال کرده و این پیشنهاد را با همکاران خود در سازمان سیا و وزارت امور خارجه به اشتراک گذاشته است.

**پس از ۱۳ آبان چه خواهد شد؟

سیاست دولت ترامپ مبنی‌ بر فشار حداکثری، اتحاد فرامرزی بین آمریکا و اروپا را تضعیف کرده است و مشارکت‌های جهانی بین دو سوی اقیانوس اطلس را تحت‌الشعاع قرار داده ‌است. اگرچه ایران تنها دلیل تنش‌های میان اروپا و آمریکا نیست، اما بی‌شک یکی از مهم‌ترین دلایل آن است. به‌ موازات افزایش فشار اقتصادی بر ایران، تهدیدهای دیگری در روابط ایران و آمریکا بروز خواهد یافت. این نگرانی وجود دارد که با افزایش فشارها، افراد تعدیل ‌کننده سیاست‌های تخاصمی در هر دو سوی میدان، چه در ایران چه در آمریکا منزوی شوند. امروز شرایط جیمز متیس در کابینه به‌عنوان یکی از عناصر تعدیل کننده سیاست تخاصمی علیه ایران در برابر عناصری چون جان بولتون و مایک پمپئو ضعیف گزارش می‌شود. در این سوی میدان، صدای تندروهای ایرانی بیش از هر زمان دیگری در پنج سال گذشته بلند و رسا شده است. به‌کارگیری چرخه معیوب تهدید توسط آمریکا ممکن است به شرایط حادتری همچون درگیری نظامی محدود یا گسترده ختم شود. برخورد افراطی ترامپ و تلاش‌های خصمانه او برای کنترل ایران، مسیر دیپلماسی را به‌طور بی‌سابقه‌ای نامعتبر کرده است. با این حال یک چیز از هم‌اکنون مشخص است. استراتژی ترامپ که به ایجاد فشار از طریق تحریم وابسته است مادامی که انعطاف لازم را برای معتبر ساختن گزینه دیپلماسی نداشته باشد یا به شکست منجر خواهد شد یا فاز نظامی را تقویت خواهد کرد. رویدادی که کابوس هولناک‌تری از عراق و افغانستان را برای آمریکا و متحدینش در منطقه رقم خواهد زد.

گزارش از سید محمدجواد حسینی