نگاه به کدام سو؛ غرب یا شرق

به گزارش جارپرس به نقل از ایرنا، از میانه اردیبهشت ماه که «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا دستور خروج این کشور را از توافق هسته ای صادر کرد، یکی از پرسش هایی که جدی تر از گذشته مطرح می شود این است که در شرایط تازه و در برابر تحریم های آمریکایی گسترش مناسبات با شرکای غربی و اروپایی انتخابی درست است یا گرایش بیشتر به سمت قدرت های شرقی.
برخی به اتحادیه اروپا به عنوان بازیگری توانمند در مقابل رویکرد خصمانه آمریکا می نگرند و در مقابل، گروهی نظر عکس داشته و معتقدند که روابط استراتژیک اروپا و آمریکا عرصه عملی برای تهران باز نمی گذارد و نگاه به شرق هوشمندانه ترین راهبرد برای تهران است.

** دیدگاه حامیان نگاه به شرق
پس از ورود ترامپ به کاخ سفید و تشدید اقدامات ضدایرانی، گسترش روابط با شرق به عنوان اهرمی در مقابل فشارهای غرب اهمیت یافته است. شماری از تحلیلگران بر این باورند که ایران می تواند از ظرفیت های موجود در همکاری با کشورهایی چون روسیه و چین برای رهایی از تنگناهای سیاست خارجی بهره گیرد.
حامیان نگاه به شرق، اروپا و آمریکا را در یک جبهه تصور می کنند که رفتار آنها تداعی کننده همان رویکرد بلوک غرب در دوران جنگ سرد است. بنابراین با تداوم فشار آمریکا علیه ایران، نمی توان انتظار گسترش همکاری های جمهوری اسلامی و اروپا را داشت حتی اگر رهبران اتحادیه خواستار تداوم مناسبات با تهران باشند.
«سیدرضا صدرالحسینی» کارشناس و تحلیلگر مسائل بین الملل معتقد است که در سال های گذشته ایران توجه کمتری به رابطه با کشورهای همسایه و به طور کلی کشورهای شرقی داشته و تمام تخم مرغ‌ های دیپلماسی را در سبد غرب گذاشته است. با توجه به بدعهدی کشورهای غربی به ویژه آمریکا در سال های اخیر، لازم است برنامه ویژه‌ای برای برقراری ارتباطات مستحکم سیاسی و اقتصادی با کشورهای آسیای شرقی از جمله هند، چین و همچنین روسیه داشته باشیم.
این کارشناس مسائل بین المللی در ارتباط با انگاره بی اعتمادی تاریخی ایران به روسیه که برخی آن را مطرح می کنند، اظهار می دارد: کسانی که بی توجه به سیاست های روشن روسیه، این کشور را با اتحاد جماهیر شوروی و یا روسیه تزاری مقایسه می‌کنند، یا از شرایط کنونی منطقه و نظام بین الملل کمترین اطلاعی ندارند و یا وانمود به بی اطلاعی می‌کنند. پاسخی که به این گروه‌ها می‌ توان داد این است که نه جمهوری اسلامی حکومتی شبیه حکومت قاجار است و نه روسیه امروز روسیه تزاری است و روابط امروز دو کشور روابط راهبردی و متوازن همراه با احترام متقابل است.
«محمدحسن قدیری ابیانه» دیپلمات سابق و کارشناس مسائل بین المللی هم نظر مشابهی دارد. او معتقد است که ما در چهل سال گذشته به دنبال بهبود و گسترش روابط با همه کشورهای دنیا مانند چین، روسیه و برخی کشورهای اروپایی بوده ‌ایم. البته روسیه و چین اخیرا مواضع بهتری به سود ما داشته ‌اند و در مقابل زیاده خواهی‌های آمریکا ایستاده ‌اند لذا امروز بیش از گذشته می ‌توان روابط بهتری با روسیه و چین برقرار کرد.
وی علاوه بر تاکید بر اهمیت همکاری ایران و روسیه در زمینه مسائل سوریه بر این باور است: در موضوع برجام روس‌ ها با آمریکایی‌ ها مخالف کردند در حالی که غربی‌ ها فروش هواپیمای مسافربری به ایران را تحریم کرده بودند. روس ‌ها فروش هواپیمای مسافربری به ایران را پیشنهاد دادند. یا در زمانی که ما در تحریم تسلیحاتی به سر می‌بردیم، روس‌ها با فروش سامانه S-300 به ایران علی‌رغم تاخیرهایی که بوجود آوردند، موافقت کردند.همچنین تاسیسات هسته‌ای بوشهر را که پیش از انقلاب آلمانی‌ها کار ساخت آن را شروع کرده بودند و بعد از انقلاب آن را رها کردند، روس‌ها بر عهده گرفتند.

** طرفداران گسترش روابط با غرب چه می گویند؟
در مقابل دیدگاه نخست، دیدگاهی وجود دارد که نگاه مطلق به شرق و دوری گزینی از جهان غرب را نمی پذیرد. حامیان این رویکرد معتقدند که پیگیری چنین سیاستی در چهار دهه گذشته بر تعمیق دشمنی ایران و غرب افزوده و وابستگی هر چه بیشتر تهران به سیاست های شرق را در پی داشته است. آنها بر این باورند شعار «نه شرقی، نه غربی» که از روزهای شکل گیری انقلاب اسلامی طرح شد، تنها علیه غرب به کار رفت و در قبال شرق نادیده انگاشته شد.
«حسن هانی زاده» کارشناس مسائل بین الملل در این باره تاکید می کند که روسیه در وهله نخست منافع خود را در نظر می ‌گیرد و هیچ گاه حاضر نیست از منافع خود به خاطر هم پیمانانش عقب نشینی کند. روسیه بازیگر زیرکی است که در هرحال از برگ های برنده دیگران برای منافع خود استفاده می‌کند. اعتماد زیاد در مورد سیاست‌ های روسیه نمی‌ تواند یک راه حل و یک خدمت به کشور در درازمدت باشد. باید با حفظ منافع ملی و درعین حال برقراری رابطه با روسیه و سایر کشورهایی که انقلاب و سیاست های ایران را درک می‌کنند، تعامل داشته باشیم. تاکید بر روسیه خیلی موثر نخواهد بود.
«علی خرم» نماینده پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل نیز با اشاره به برخی کارشکنی های تاریخی روس ها علیه ایران، بر همکاری ایران و غرب تاکید دارد. وی معتقد است که اروپایی ها به دلیل پایبندی به اصول و هنجارهای بین المللی بهترین گزینه برای برقراری روابط مبتنی بر توافقات برد- برد و پایدار هستند. بنابراین نباید از فرصت گسترش مناسبات با تروئیکای اروپا و دیگر بازیگران قاره سبز در موضوع برجام و دیگر مسائل چشم پوشید.
در این میان برخی بر حفظ تعادل در نگاه غرب و شرق تاکید دارند؛ رویکردی که در عین توجه به حفظ عزت، اقتدار و استقلال کشور، گسترش همکاری ها با دو سوی جهان را در نظر دارد. از این منظر در جهانی که وضعیت دو قطبی جنگ سرد رنگ باخته، ارایه نسخه گرایش عمده به غرب یا شرق در سیاست خارجی کارایی ندارد و انتظار می رود همکاری با نظام چند قطبی جهانی با در نظر گرفتن منافع ملی صورت پذیرد.