برجامِ خلل ناپذیر

نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا و پیروزی «دونالد ترامپ» نامزد حزب جمهوریخواه، از میانه های آبان ماه تاکنون موضوع گمانه زنی های متعددی در زمینه پایبندی آمریکایی ها به اجرای برجام بوده است. طی این مدت، برخی ناظران با استناد به مواضع تند و ضدبرجامی ترامپ در جریان رقابت های انتخاباتی، در مورد سرنوشت توافق هسته ای ابراز نگرانی کرده اند.
اگرچه ترامپ پس از پیروزی در انتخابات مواضع خود را تعدیل کرد و در قامت رییس جمهوری منتخب آمریکا دیگر از «پاره کردن» برجام سخن نگفت، اما برخی بی توجه به موضع قاطع ایران و دیگر کشورهای حاضر در مذاکرات هسته ای در خصوص لزوم پایبندی و اجرایی سازی برنامه جامع اقدام مشترک، در مورد آنچه «نقض برجام» می نامند هشدار می دهند و از این محل، توافق هسته ای را که یکی از مهمترین دستاوردهای دولت یازدهم در حوزه سیاست خارجی است، زیر سوال می برند.
تردیدافکنی منتقدان دولت در مورد کارآمدی و فایده مندی برجام بی توجه به واقعیت های موجود گویا برای آنان نیز به مانند نامزد پیروز و تندروی جمهوریخواهان مصرف انتخاباتی دارد.
ترامپ در دوره رقابت های انتخاباتی برای ایجاد تقابل و مرزبندی با دولت دموکرات و ناکارآمد جلوه دادن سیاست خارجی «باراک اوباما»، روی یکی از مهمترین دستاوردهای وی یعنی توافق هسته ای متمرکز شد و با زیر سوال بردن آن توانست آرای بخشی از جریان های تندرو آمریکایی را به خود جلب کند. از سوی دیگر مواضع تند ترامپ را می توان ناشی از روحیه کاسبکارانه او دانست که به دنبال بیشینه سازی منافع آمریکا با استفاده از همه ابزارهایی است که در اختیار دارد؛ رویکردی که در مواجهه با واقعیت های و محذورات بین المللی به تدریج تعدیل شده است، چنانکه امروز گزینه های پیشنهادی ترامپ برای تصدی وزارتخانه های مهمی چون امور خارجه و دفاع، از پایبندی به کلیات برجام سخن می گویند.
به رغم اعلان مواضعی چون لزوم بازنگری در برجام از سوی ترامپ و چهره های تندروی جمهوریخواه، بین المللی بودن سند برجام و تصویب آن در شورای امنیت سازمان ملل این مواضع را از امکان اجرا دور ساخته است. هشدارهای جدی و چندباره «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مورد هرگونه ناپایبندی به برجام و لزوم اجرای کامل آن، از قوام توافق هسته ای حکایت دارد. حمایت کامل «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه از برجام و تاکید تازه «سرگئی ریابکوف» مذاکره‌ کننده ارشد هسته‌ای روسیه بر چندجانبه و بین المللی بودن این سند، نشانگر الزام هایی است که آمریکا در سطح بین المللی با آن مواجه است.
از این رو است که این روزها از جانب گزینه های پیشنهادی کابینه ترامپ، اظهارنظرهایی مبنی بر پایبندی آمریکا به کلیت برجام به گوش می رسد؛ تعدیل موضعی که ناشی از برهم کنش مقدورات و محذورات دولت تازه آمریکا در فضای بین المللی است. به تازگی «رکس تیلرسون» وزیر پیشنهادی ترامپ برای وزارت امور خارجه گفته که خواست دولت جدید آمریکا برای بازبینی در برجام به معنای رد کلی آن نیست. همچنین «جیمز ماتیس» وزیر پیشنهادی ترامپ برای وزارت دفاع به تازگی گفته است که وقتی آمریکا تعهدی داده است، باید با همکاری همپیمانان خود به آن تعهدات عمل کند.
در این میان تلاش دیپلمات های برجسته کشورمان در همراه سازی دیگر طرف های مذاکره کننده، اقدامی برای عملیاتی سازی کامل برجام و یادآوری تعهدات طرف های مقابل ایران برای اجرای مفاد توافق هسته ای تیرماه پارسال است. به همین منظور هفته گذشته کمیسیون مشترک برجام به درخواست «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان نشستی برگزار کرد و در بیانیه پایانی این نشست بر اجرای کامل برجام تاکید شد. به گفته «مجید تخت روانچی» معاون اروپا و آمریکا وزارت امور خارجه، در این نشست همه اعضا با نظر ما همراهی داشتند که به هیچ وجه نباید اجازه دهیم برجام با مشکلاتی در اجرا مواجه شود و مورد سوء استفاده قرار گیرد. در بیانیه‌ای که در پایان جلسه صادر شد تاکید شده است که برجام باید به نحو احسن و کامل و بدون تحفظ و به صورت خیلی شفاف اجرا شود.
برجام که برآمده از پایداری ملی و رویکرد تعامل جویانه ایران و واقعیت های بین المللی و منطقه ای پیش روی ۱+۵ بود، توافقی چندجانبه و جهانی است که با تحمیل هزینه های سنگین به ناقضان، زیرپاگذاشتن آن را قریب به نامحتمل می سازد. اگرچه در دوره رقابت های انتخاباتی آمریکا، اظهارنظرهای تند در مورد نقض این سند برای ترامپ خوراک تبلیغاتی مطلوبی محسوب می شد، اما اکنون واقعیت ها و محذورات بین المللی در کنار مقدورات و مزیت های برآمده از برجام خود را آشکارتر از همیشه به برجام ستیزان می نمایاند.