یلدای سبز، پیوند سنت ایرانی با مسئولیت محیط‌زیستی

به گزارش جارپرس از ایرنا – شب یلدا، بلندترین شب سال، همیشه یادآور گردهمایی‌های گرم خانوادگی، قصه‌های مادربزرگ و طعم شیرین هندوانه و انار بوده است. اما امسال، در میان شادی و خاطره‌سازی، صدای دیگری نیز به گوش می‌رسد، صدای زمین، زمینی که زیر فشار مصرف بی‌رویه، آلودگی و تغییرات اقلیمی نفسش به شماره افتاده است، شاید یلدا فرصتی باشد تا در کنار حفظ سنت‌ها، به یاد بیاوریم که شادی‌های کوچک ما با آینده‌ بزرگ طبیعت گره خورده‌اند.

شب یلدا یا شب چله، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که ریشه در باورهای باستانی و تقویم‌های نجومی دارد، این آیین نه تنها در ایران بلکه در کشورهای همسایه نیز برگزار می‌شود و نماد پیروزی روشنایی بر تاریکی است.

واژه‌ «یلدا» برگرفته از زبان سریانی و به معنای «زادروز» یا «تولد» است، در ایران باستان، این شب با عنوان شب چله نیز شناخته می‌شد، زیرا آغازگر چله‌ بزرگ زمستان (۴۰ روز نخست فصل سرما) است.

شب یلدا مصادف با انقلاب زمستانی است، یعنی بلندترین شب سال در نیمکره شمالی، ایرانیان باستان این شب را نماد اوج تاریکی می‌دانستند و با طلوع خورشید در روز بعد، آن را نشانه‌ پیروزی نور بر ظلمت و تولد دوباره خورشید می‌خواندند.

ایرانیان در این شب گرد هم می‌آمدند، آتش می‌افروختند و با قصه‌گویی، شعرخوانی و خوردن میوه‌های زمستانی مانند انار و هندوانه، تاریکی را به شادی تبدیل می‌کردند، فال حافظ، شاهنامه‌خوانی و نقل داستان‌های کهن، بخشی از سنت‌های دیرینه‌ای است که تا امروز نیز ادامه دارد.

شب یلدا در سال ۲۰۲۲، به عنوان میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شد و جایگاه جهانی یافت.

یلدا بیش از یک جشن خانوادگی است، یادگار هزاران سال فرهنگ ایرانی که پیوندی میان طبیعت، نجوم و زندگی اجتماعی برقرار کرده است، این شب نماد امید، تولد دوباره و پیروزی روشنایی بر تاریکی است، مفهومی که همچنان در قلب ایرانیان زنده مانده است اما با گذر زمان و تغییر سبک زندگی در برگزاری این گونه آیین ها هم تغییراتی ایجاد شد، به عنوان مثال در گذشته از میوه های ارگانیک استفاده می شد و بریز و بپاش چندانی نداشت، غذاها و میوه های ساده اما سنتی در ظرف های چینی گذاشته می شد اما امروزه سفره های رنگین با ظروف یکبار مصرف پلاستیکی برپا می شوند که امان طبیعت را بریده اند.

برای داشتن یک شب یلدایی دوستدار محیط زیست، باید به کاهش مصرف پلاستیک، مدیریت زباله‌ها، صرفه‌جویی در انرژی و انتخاب خوراکی‌های سالم و محلی توجه کنیم، این کارها هم به سلامت خانواده کمک می‌کند و هم زمین را از آلودگی بیشتر نجات می‌دهد.

کارشناسان محیط زیست تأکید می‌کنند که شب یلدا می‌تواند به نمادی از مصرف مسئولانه تبدیل شود، استفاده از میوه‌های محلی و فصلی به جای محصولات وارداتی، نه تنها به کاهش ردپای کربن کمک می‌کند بلکه از کشاورزان داخلی نیز حمایت می‌کند.

طبق آمار، در شب یلدا حجم زیادی از میوه و خوراکی‌ها به دلیل خرید بیش از نیاز دور ریخته می‌شود، فعالان محیط زیست پیشنهاد می‌دهند خانواده‌ها با برنامه‌ریزی دقیق، از اسراف جلوگیری کنند و باقیمانده ها را به کمپوست تبدیل یا به تغذیه حیوانات اختصاص دهند.

از سوی دیگر چون در این شب خانواده ها کنار هم جمع می شوند و مدت زمان بیشتری را دور همدیگر می گذرانند از این رو در بسیاری از خانه‌ها روشنایی و وسایل برقی تا نیمه‌شب روشن می‌مانند که کارشناسان توصیه می‌کنند از چراغ‌های کم‌مصرف استفاده شود و حتی بخشی از شب را با نور شمع یا چراغ‌های خورشیدی سپری کنیم تا هم حال‌ و هوای سنتی حفظ شود و هم مصرف انرژی کاهش یابد.

شب یلدا فرصتی است تا نسل جوان با ارزش‌های محیط زیستی آشنا شود، ترکیب قصه‌های کهن با آموزه‌های نوین درباره حفاظت از طبیعت می‌تواند پلی میان سنت و آینده بسازد، در واقع شب یلدا فقط یک شب طولانی نیست بلکه فرصتی است برای اندیشیدن به طولانی‌ترین مسئولیت ما در برابر زمین، اگر در کنار شادی و قصه‌ها، به طبیعت نیز سهمی بدهیم، یلدا نه فقط بلندترین شب سال، بلکه روشن‌ترین شب برای آینده‌ محیط زیست خواهد بود.

حسین عبیری گلپایگانی فعال محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: شب یلدا یا همان شب چله اجدادمان، طولانی ترین شب سال است، طبق آداب و رسوم این شب که از گذشتگان به ما رسیده، یکی از اصلی ترین آیین مراسم برگزاری شب چله، خوردن تنقلات طبیعی مانند آجیل ( یا همان میوه های خشکبار)، شیرینی های طبیعی، میوه هایی همچون هندوانه، انار، سیب، پرتقال و غیره است که همه این خوراکی ها حتی آجیل از مواد طبیعی تهیه می شدند، پس شاید بتوان گفت شب چله نه فقط بلندترین شب سال است بلکه یک “شب پاک” نیز در میان ایرانیان بوده است.

وی افزود: اجداد ما این شب را کاملا سنتی و همراه با محصولات ارگانیک برگزار می کردند، مادربزرگ ها ظروف خود را از گنجه خارج می کردند و آجیل ها را در این ظرف های زیبا که قدیمی و نوستالژیک بودند می چیدند، اما در چند سال اخیر این شب با ریخت و پاش های فراوان برگزار می شود که در آخر جشن این ظروف یکبار مصرف است که روی هم تلمبار شده اند.

وی تاکید کرد: توصیه می شود هموطنان در روند برگزاری مراسم شب چله نکات محیط زیستی و سلامتی را رعایت کنند تا شبی باستانی همراه با حفظ محیط زیست داشته باشیم.