جدایی ادبیات از حافظ

در حالی که قرابت های فیزیکی و معنوی این دانشکده یکی از عناصر هویتی شهر شعر و ادب و پایتخت فرهنگی محسوب می شود، در دوران دولت قبل در تصمیمی که ناگهانی توصیف شد حکم به تغییر تولیت ساختمان این دانشکده از دانشگاه به استانداری داده شد.

آنگونه که مدیران دوره جدید دانشگاه شیراز اعلام کرده اند، در ازای واگذاری این ساختمان، کاربری سه ساختمان دیگر واقع در پیرامون چهارراه ادبیات به تجاری تغییر می یابد تا در صورتی که دانشگاه شیراز قصد فروش ساختمان های واقع در سه ضلع دیگر این چهارراه را داشته باشد، آنها را با قیمت تجاری به فروش برساند تا درآمد بیشتری نصیب این مرکز آموزش عالی شود.

اما این تصمیم با واکنش های منفی در سطح جامعه دانشگاهی شیراز و فعالان فرهنگی استان فارس روبرو شد و از سوی دیگر، مردم شیراز که بیش از نیم قرن به واسطه استقرار دانشکده ادبیات، چهارراه مجاور آن را ادبیات نامیده اند، از تصمیم خود صرف نظر نکرده اند، هرچند این روزها بر شمار تابلوهای ورودی دانشکده ادبیات افزوده می شود.

در ورودی این ساختمان، تابلوهای دفتر وزارت امور خارجه در شیراز و دفتر امور بانوان استانداری فارس دیده می شود و حال آن که بخش زبان و ادبیات فارسی و استادان بنام و برجسته این بخش، به مهاجرت اجباری تن نداده اند.

نقطه مقصد مشخصی برای انتقال دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز تعیین نشده است و در پردیس ارم دانشگاه که کانون متمرکز شمار زیادی از دانشکده های این دانشگاه ها است، ساختمان مشخصی برای این دانشکده پیش بینی نشده است و این موضوع سبب شده است که دانشکده ادبیات در چهار ساختمان جدا از هم در دو سوی کلانشهر شیراز فعال باشد و این موضوع بر دشواری کار دانشجویان، استادان و نیز مدیریت این دانشکده افزوده است.

هرچند نباید از نگاه دور داشت که نزدیکی دانشکده ادبیات به کارخانه روغن نباتی در دهه های اخیر، با استنشاق هوایی همراه بوده است که بوی روغن می دهد که موضوعی آزاردهنده تلقی می شود. البته اهالی دانشگاه با اشاره به تکلیف صورت گرفته مبنی بر انتقال این کارخانه به خارج از شهر شیراز، بر تداوم استقرار دانشکده ادبیات در مکان فعلی اصرار دارند.

شنیده ها از آن حکایت دارد که تصمیم ناگهانی واگذاری ساختمان دانشکده ادبیات چنان برای استادان باسابقه زبان و ادب فارسی به مثابه یک ضایعه بزرگ غم انگیز و دلسردکننده بوده است که برخی از استادان در اعتراض به این تصمیم برای بازنشستگی پیش از موعد خود اقدام کرده اند اما با پادرمیانی دلسوزان فرهنگ و ادب و سایر استادان دانشگاه از این تصمیم منصرف شده اند.

استادان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز امروز در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید دانشگاه ها امیدوار هستند که در دولت تدبیر و امید و با تاکید رییس جمهوری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و با همت و درایت استاندار فارس، تصمیم نادرست گذشته درباره دانشکده ادبیات اصلاح شود.

** سیر تاریخی پرونده دانشکده ادبیات

پراکندگی ساختمان های دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز در پردیس ارم سبب شد به زحمت دفتر ریاست دانشکده را از میان سه ساختمان واقع در این پردیس پیدا شود.

بخش آغازین گفت و گو با رییس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز به بررسی مکاتبات و مستنداتی از نامه نگاری های صورت گرفته در تایید خواسته اساتید بخش زبان و ادبیات فارسی از مسوولان کشور اختصاص یافت.

دکتر شاهرخ محمدبیگی که خود از استادان باسابقه زبان و ادبیات فارسی است، در این میان به نامه ای اشاره می کند که اهالی دانشگاه شیراز به حضرت آیت الله خامنه ای در دوران ریاست جمهوری نوشتند و ایشان در نامه ای به وزیر وقت علوم در مورخ ۲۹ اردیبهشت ۱۳۶۷ مرقوم فرمودند: ‘توصیه شود که نظر آقایان اعمال شود’.

وی گفت: آیت الله هاشمی رفسنجانی نیز نهم تیرماه ۱۳۷۳ در زمان ریاست جمهوری خود نظر موافق خود را اعلام کرد که بخش زبان و ادبیات فارسی در محل فعلی بماند.

رییس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز گفت: حجت الاسلام سیدمحمد خاتمی رییس جمهوری وقت در تاریخ ۲۶ مهرماه ۱۳۸۳ در هامش نامه درخواست این دانشگاه مبنی بر ماندن بخش زبان و ادبیات فارسی در محل کنونی و تامین اعتبار برای ساختن ساختمان جدید در مجاورت ساختمان فعلی خطاب به وزیر وقت علوم و همچنین معاون وقت خود و رییس سازمان برنامه و بودجه نوشت: ‘لازم است برای پرداختن به آنچه خواسته اند اقدام شود.’

وی ادامه داد: حجت الاسلام خاتمی دوم آذرماه ۱۳۸۳ در هامش نامه مجدد دانشگاه شیراز در این زمینه تاکید کرد: ‘لازم است دفتر ریاست جمهوری پی گیری کند تا هرچه زودتر درخواست بجای این عزیزان اجابت و کمک لازم صورت گیرد.’

محمدبیگی اظهار کرد: معاون وقت وزیر علوم نیز هشتم دی ماه ۱۳۸۳ در نامه ای به سازمان برنامه و بودجه تاکید کرد: ‘نسبت به ایجاد ردیف مستقل در قانون بودجه ۱۳۸۴ جهت ساخت و تجهیز مجموعه اقدام شود.’

وی افزود: وزیر وقت علوم و استاندار وقت فارس نیز سال ۱۳۸۳ درخواست های جداگانه ای برای تخصیص اعتبار برای ساخت بخش جدید فارسی و تالار اجتماعات در جوار حافظیه بر اساس دستور رییس جمهوری را ارایه کردند.

رییس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز اظهار کرد: با وجود نظر و دستور موافق همه مسوولان کشور در دهه های گذشته، مشخص نیست که چرا این دستورالعمل ها اجرایی نشده است.

وی با اشاره به عناوین مطرح برای شهر شیراز مانند شهر شعر و ادب و پایتخت فرهنگی گفت: چه پایتخت فرهنگی هستیم که به موضوع دانشکده ادبیات به عنوان افتخار فرهنگی این شهر اهمیت قائل نمی شویم؟

**پیشنهاد ثبت ملی دانشکده ادبیات

این استاد زبان و ادبیات فارسی با تاکید بر این که بازگرداندن ساختمان دانشکده ادبیات به دانشگاه شیراز، مطالبه جدی استادان این دانشگاه است، گفت: با توجه به رویکرد موافق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به ملغی شدن تصمیم گذشته درباره این دانشکده و از سوی دیگر، نگاه مثبت استاندار فارس به حوزه دانشگاه امیدوار هستیم که مطالبه استادان این دانشگاه در دولت تدبیر و امید محقق شود.

وی گفت: ماموریت دانشگاه، درآمدزایی نیست که تیم مدیریتی سابق در صدد تغییر کاربری ساختمان های اطراف چهارراه ادبیات به کاربری تجاری بوده است و از این منظر نیز این تصمیم نادرست به نظر می رسد.

محمدبیگی اظهار کرد: در صورتی که به فرض این امر محقق شود نیز شاهد ناهمگونی درفضای فرهنگی مجاور حافظیه و باغ ملی شیراز خواهیم بود چرا که سربرآوردن مجتمع های تجاری به جای دانشکده های واقع در چهارسوی چهارراه ادبیات با شهر شعر و ادب همسو و همخوان نخواهد بود.

رییس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز اظهار کرد: در کشورهای خارجی هر اثر با قدمت اندک را ثبت ملی می کنند و حال آن که در کشور ما به دنبال واگذاری دانشکده ادبیات با قدمت بیش از نیم قرن و از بین بردن تابلوی آن بوده اند.

وی گفت: پیشنهاد ثبت ملی ساختمان دانشکده ادبیات در جوار حافظیه را ارایه کرده ایم و به طور همزمان، با توجه به فرسوده بودن این ساختمان، مرمت آن و نیز احداث ساختمان جدید در فضای باز مجاور این ساختمان برای پاسخ به نیازهای روز اهالی فرهنگ و هنر را خواهان هستیم.

** جانمایی منحصر به فرد

دکتر محمد یوسف نیری نزدیک ۳۵ سال است که تدریس زبان و ادب فارسی در دانشگاه شیراز را برعهده دارد و به درجه استاد تمامی دانشگاه رسیده است.

از درجه بالای دانشگاهی وی که بگذریم، وی چهره ای شناخته شده برای فارسی پژوهان و محققان زبان و ادبیات فارسی است.

نیری معتقد است: جانمایی دانشکده ادبیات در شیراز انتخاب معقول و منطقی بوده است و موقعیتی برای این دانشکده انتخاب شده که از هر جهت با ادبیات فارسی و دو شخصیت بزرگ و بلامنازع ادبیات جهان یعنی سعدی و حافظ تناسب دارد.

این استاد دانشگاه شیراز اظهار کرد: سعدی و حافظ در قله رفیع اندیشه و حکمت جهانی و بلکه مولد اندیشه و حکمت جهانی هستند و بی تردید متولی فرهنگ و معارف این دوشخصیت بزرگ، بخش زبان و ادبیات فارسی وبه طور طبیعی باید دانشگاه شیراز باشد.

وی ادامه داد: قرار گرفتن بخش فارسی در کنار حافظیه و مابین آرامگاه های سعدی و حافظ مفهوم بسیار روشن و ویژه ای دارد که برای همه فرهنگوران و اهل خرد روشن و معلوم است.

نیری اظهار کرد: ساختمان دانشکده ادبیات دانشگاه شیراز بیش از نیم قرن است که کانون تدریس است و از آنجا که خدمات فرهنگی در یک مکان ویژه، ارزش های خاص به آن مکان می بخشد می توان گفت که این ارزش ها امروز در ساختمان دانشکده ادبیات آشکار و نمودار است که باید از این ارزش ها پاسداری کنیم.

عضو هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز گفت: این ارزش فرهنگی یکی از عناصر هویت ساز مهم شهر شیراز است که با تاسف و دردمندی، تنها موردی که در این سال ها شاهد بودیم که در دانشگاه شیراز چوب حراج بر پیکره فرهنگ زدند واگذاری ساختمان این دانشکده بوده است که ضایعه ای بسیار بزرگ بود.

وی افزود: انتظار است که مسوولان کشوری و استانی، وضعیت ساختمان دانشکده ادبیات را به وضعیت قبل بازگردانند.

نیری گفت: هرچند تمرکز همه دانشکده های دانشگاه شیراز یک امر طبیعی و به نفع دانشگاه است اما متاسفانه مسوولان ما توجهی به این موضوع نداشته اند که سعدی و حافظ در همه جای دنیا و همه برهه های تاریخی یافت نمی شوند؛ سعدی و حافظ دو استثنای بزرگ در تاریخ هستند و دانشکده ادبیات نیز باید از سر این استثناء در موقعیت ویژه خود در محل کنونی قرار داشته باشد.

** چوب حراج بر پیکر فرهنگ

وی ادامه داد: متاسفانه به بهانه تمرکز دانشگاه، چوب حراج بر پیکر فرهنگ زدند و ضرورت های فرهنگی استثنا قائل شدن درباره تداوم فعالیت دانشکده ادبیات در مکان فعلی را درک نکردند.

استاد زبان و ادبیات فارسی گفت: هرچند این تصمیم یک خیانت و ضایعه بزرگ است، جای خوشبختی است که جبران پذیر است و باید جبران شود و بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز در جایگاه خود قرار گیرد.

وی افزود: بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز یکی از بزرگترین بخش های این دانشگاه و از جمله آبرومندترین بخش های ادبیات فارسی در دانشگاه های کشور است و شاید بتوان گفت که این بخش به خاطر داشتن امتیازهای زیاد علمی، پژوهشی و خدمات فرهنگی خود در کشور سرآمد است.

نیری اظهار کرد: این بخش به عنوان قطب علمی در گرایش های ادبیات عرفانی، حماسی، غنایی در دوره دکتری و گرایش ادبیات پایداری در مقطع کارشناسی ارشد، دانشجویان بسیار برجسته ای را به جامعه تقدیم کرده است که رساله های علمی آنها در جشنواره های ملی امتیازهای برتر را به خود اختصاص می دهند.

** استادان ادب فارسی را از حداقل امکانات محروم نکنید

این استاد دانشگاه شیراز در ادامه گفت: بخش زبان و ادبیات فارسی این دانشگاه با توجه به ظرفیت های برجسته، استادان شایسته و دانشجویان خوب در شهر شیراز و در موقعیت همجوار آرامگاه حافظ و سعدی باید تولیت شناخت و شناساندن حافظ و سعدی را داشته باشد و باید به طور ویژه به این بخش نگاه شود و نه این که این بخش را از حداقل امکانات محروم کنند و همه هم و غم اعضای هیات علمی صرف این شود که این طرف و آن طرف بروند تا بر آنها منت گذاشته شود که آنها را در به در نکنند.

نیری افزود: البته استادان زبان و ادب فارسی دانشگاه شیراز از این فرایند تاسف برانگیز نه تنها دلسرد نشده اند بلکه عزم و تصمیم خود را راسخ تر کرده اند که در راستای اعتلای این بخش حرکت کنند و با جدیت بیشتری در این مسیر حرکت کنند و همزمان امید دارند که معامله ساختمان دانشکده ادبیات به عنوان ‘خیار غبن’ و معامله ای نامشروع از نظر شرعی و فرهنگی لغو شود و بخش زبان و ادب فارسی در جایگاه شایسته خود در جوار حافظیه به فعالیت خود ادامه دهد.

** پیام های امیدبخش

قائم مقام دانشگاه شیراز نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: تیم های مدیریتی جدید در استانداری فارس و دانشگاه شیراز براین باورهستند که جابجایی ساختمان دانشکده ادبیات که از سر اجبار به مدیران وقت دانشگاه صورت گرفته، تصمیم مناسب نبوده است و در چنین فضایی امیدوار هستیم که با درایت همگان ، بتوان رضایت استادان را به دست آورد و مکان قبلی را به عنوان فضایی دانشگاهی حفظ کرد.

سیدعلی اکبر صفوی افزود: استادان و تیم مدیریتی جدید این دانشگاه خواهان اصلاح تصمیم اشتباه مدیران دولت قبل در زمینه واگذاری مکان دانشکده ادبیات به سایر دستگاه ها هستند که این امر نیازمند همدلی و درایت همه مسوولان فعلی در استان فارس است.

در حالی که همه نگاه ها به تدبیر رییس دولت تدبیر و امید و نماینده عالی وی در استان فارس دوخته شده است، نشانه ها و پیام های روشنی از امیدبخش بودن تلاش ها برای حفظ ساختمان دانشکده ادبیات در جوار حافظیه حکایت دارد.

در مقیاس ملی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دولت تدبیر و امید اهمیت قابل توجهی برای نظر و دیدگاه استادان دانشگاه قائل است و از آنها در انتخاب روسای بخش های علمی دانشکده ها نظر می خواهد و در چنین فضایی شنیده شدن صدای استادان دانشکده ادبیات دانشگاه شیراز و لبیک به آن امری طبیعی به نظر می رسد.

از آنجا که تغییر توافقنامه اصولی منعقده در دولت سابق در این زمینه مستلزم همکاری بین دستگاهی است، دستور و نظر مساعد استاندار فارس از اهمیت بالایی در عملیاتی شدن خواسته دانشگاهیان برخوردار است.

سیدمحمد احمدی استاندار فارس دانشگاه شیراز را دانشگاهی جامع برای همه دانشگاه های استان می داند و روزهای اخیر در نشستی با روسای دانشگاه های استان فارس با اشاره به محوریت دانشگاه شیراز در هماهنگی مراکز آموزش عالی فارس بیان کرد: سابقه، اهمیت و توانمندی این دانشگاه به گونه ای است که می تواند تکیه گاه سایر دانشگاه های استان فارس باشد.

وی همه دستگاه های اجرایی استان فارس را به اختصاص بخشی از اعتبارات خود به پژوهش به دانشگاه های استان مامور کرده است که این موضوعات از دیگر پیام های امیدبخشی است که دانشجویان و استادان بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز را به تداوم تحصیل و تدریس در جوار حافظیه امیدوار کرده است.

۵۸۰ دانشجوی کارشناسی، ۴۸۶ دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد، ۱۳۵ دانشجوی دکترا و ۶۱ عضو رسمی هیات علمی و ۳۲ مدرس حق التدریس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز در آستانه سال تحصیلی جدید چشم انتظار خبر خوش مسوولان دولت تدبیر و امید درباره بازگشت ساختمان دانشکده ادبیات به دامان دانشگاه هستند.

تابلو کاشی کاری و آبی رنگی بر فراز ساختمان دانشکده ادبیات و علوم دانشگاه شیراز هنوز چشم نوازی می کند که بازگوکننده قدمت این دانشکده و تاسیس آن در سال ۱۳۴۱ هجری شمسی است.

بعدها، دانشکده علوم از دانشکده ادبیات مستقل شد و در طول زمان دانشکده های علوم اجتماعی، علوم تربیتی و الهیات از دامان آن پرورده شده و استقلال یافتند.

از پنجره این ساختمان که بیش از نیم قرن کانون سخن و بحث علمی درباره شعر و ادبیات است، آرامگاه حافظ در مجاورت این دانشکده پیدا است.

ازسوی دیگر، قرار گرفتن این ساختمان بین آرامگاه حافظ و سعدی دو شاعر بلندآوازه ایران در جهان، سبب شده است که دانشجویان زبان وادبیات فارسی این دانشکده در همجواری فیزیکی و معنوی بااین اسطوره های ادب پارسی علم اندوزی کنند.ک/۴

گزارش: سیداحمد نجفی