روزنامه ها در ایران جوان می میرند

محمد سلطانی فر استاد رشته علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه های تهران که پس از به روی کار آمدن دولت یازدهم ریاست مرکز مطالعات و برنامه ریزی رسانه را برعهده گرفت، تنها راه پیشرفت روزنامه نگاری در ایران را به روز آوری علوم در این رشته می داند و دغدغه های خود را در مورد امنیت شغلی روزنامه نگاران و حرکت به سمت روزنامه نگاری نوین عنوان می کند.

برای پی بردن به دغدغه های این استاد پیشکسوت حوزه ارتباطات و رسانه و اطلاع از برنامه های مرکز مطالعات و برنامه ریزی های رسانه با وی به گفت و گویی نشستیم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:

* س : آقای دکتر شما سالهاست که در دانشگاه های مختلف به تدریس دروس روزنامه نگاری و ارتباطات مشغول به تدریس هستید ، آثاری مکتوب نیز دراین باره دارید و از سویی در سال های مختلف مدیریت نشریات و برخی روزنامه ها را عهده دار بودید ؟ به همین دلیل و برای شروع گفت و گو پرسشی دارم و آن اینکه از نظر شما آیا شرایط علوم ارتباطات و دروسی که در این رشته تدریس می شود، راضی کننده است ؟ برای ایده آل شدن آن چه باید کرد؟

– رشته علوم ارتباطات و به ویژه شاخه روزنامه نگاری با یک جو سنتی در آموزش روبه رو است. بعضی دوستان هنوز هم اعتقاد دارند با شیوه های سنتی می توان کار را پیش برد اما واقعا این گونه نیست و باید تحولی در این رشته ایجاد شود.

*س : دلیل ایستادگی مقابل تغییرات چیست؟

– شورای انقلاب فرهنگی مانع هرگونه تغییر در این رشته شده است و اجازه نمی دهد رشته های جدید در ارتباطات پدید بیاید. اگر در رشته های پایه مقابل تحول ایستادگی شود مشکلی وجود ندارد اما رشته های علوم انسانی هر سه سال نیاز به بازنگری دارند.

*س : آیا برای بازنگری در رشته روزنامه نگاری تا کنون درخواستی داده اید؟

– درخواست خود را برای این اتفاق داده ایم اما به آن توجه نشده است. برای ورود رشته هایی چون روزنامه نگاری سایبر و حتی موبایل نویسی درخواست دادیم که با آنها مخالفت شد؛ هم اکنون این رشته ها در دانشگاه علمی کاربردی دنبال می کنیم با این حال احساس می کنم که چنین رشته هایی باید در دانشگاه های سراسری نیز تدریس شود.

تا حدودی فضا حاکم شکسته شد اما برای پیشرفت بیشتر باید نگاه کلانی در راستای تغییر فضا رسانه ایجاد شود.

*س: هدف شما تخصصی تر کردن رشته ی ارتباطات است؟

– به دنبال تخصصی کردن و به روز آوری رشته ها هستیم، باید باور داشته باشیم که امروز با روزنامه نگاری سنتی کار پیش نمی رود؛ ما در حوزه رسانه باید آمادگی تغییرات سالانه را داشته باشیم.

*س : با تمام مسایلی که اشاره کردید باعث شده تا دانشجویان رشته روزنامه نگاری با فنون این کار به خوبی آشنا نشوند و به همین دلیل شاهد حضور پرشمار فارغ التحصیلان رشته های دیگر در رسانه باشیم؟

– حضور دانشجویان رشته های دیگر در کار مطبوعات دلایل زیادی دارد. فضای روزنامه نگاری حزبی و سیاسی شده است و آدم هایی که در آن مشغول می شوند برگرفته از فضای حزبی و سیاسی هستند. نکته جالب این است حتی کسانی که به عنوان مدیر یک رسانه فعالیت می کنند اغلب علم روزنامه را ندارند.

فعالیت دانشجویان این رشته در رسانه ها به ۲۰ درصد هم نمی رسد و نکته جالب تر این است که در بحث مدیریت رسانه این امار به زیر یک درصد می رسد.

*س : نداشتن امنیت شغلی تا چه حد باعث استقبال نکردن دانشجویان روزنامه نگاری از این حرفه شده است؟

– روزنامه نگاری زمانی به عنوان یک شغل آبرومند، آتیه دار مطرح بود که می توانست زندگی یک خانواده را تامین کند اما روندی که به وجود آمده این شغل را فاقد آتیه و آینده کرده که دیگر افراد زیادی به آن نمی پردازند.

*س : با توجه به شرایطی که به آن اشاره کردید برای برطرف کردن مشکلات موجود در امنیت شغلی روزنامه نگاران چه راهکارهایی را پیشنهاد می کنید ؟

– راهکارهای زیادی در خصوص امنیت شغلی روزنامه نگاران وجود دارد و مطمئن باشید اگر به پیشنهاد های ما توجه شود اتفاقات بسیار زیبایی در حوزه رسانه رقم خواهد خورد، اما بنا به دلایل سیاسی به این پیشنهاد ها توجه نمی شود؛ متاسفانه سایه سنگین سیاست برروی حوزه رسانه افتاده است. در زمان ناصرالدین شاه برای برخورد با یک رسانه در نخستین اشتباه شماره ای که در آن ˈاشتباه ˈ صورت گرفته بود را از سطح کشور جمع می کردند اما روند چاپ ادامه داشت؛ بستن روزنامه ها باعث نا امنی در حوزه رسانه می شود و باید این را بدانیم که اشتباه در روزنامه نگاری امری کاملا طبیعی است.

روزنامه آسمان اشتباهی را انجام داد و خیلی سریع هم اشتباه خود را پذیرفت اما در نهایت شاهد بسته شدن آن بودیم، نباید فراموش کنیم که چنین برخوردهایی جذابیت مطالب مشکل دار را برای مردم بیشتر می کند.

*س : پیشنهاد شما برای تغییر این وضعیت چیست ؟

– باید درمرتبه نخست تذکر در بار دوم تذکر و در مرتبه سوم هم تذکر داده شود اما در مرتبه چهارم می توان با شخص خاطی یا همان نویسنده برخورد کرد و اگر بازهم این وضعیت ادامه دار بود برخورد نهایی را انجام داد.

برخورد های سخت با رسانه ها فضای شغلی مطبوعات را ناامن می کند و متاسفانه روزنامه های ما بسیار جوان می میرند و این یکی از نگرانی های اصلی ما است.

*س : در باره خط قرمز مطبوعات ، نظرشما چیست ؟ منظورم این است که آیا خط قرمز ها مطبوعات ایران مشخص است؟

– مشخص نبودن خط قرمزها را قبول دارم اما روزنامه نگاران با سابقه ی ما آنقدر روزنامه هایشان تعطیل شده که می توانند این مساله را با وجود اینکه نوشته نشده برای خود مشخص کنند. ما نمی توانیم برای هر مورد خط قرمزها را مشخص کنیم اما باید تحمل خود را بالا ببریم.

*س: در ماه های اخیر بارها درباره انجمن صنفی روزنامه نگاران چه از طرف اعضای قبلی آن و چه مسئولان قضایی اظهار نظرهایی شده است ؟ شما چگونه فکر می کنید ؟ آیا انجمن باید بازگشایی شود یا خیر ؟

– فضای انجمن می تواند مسئولیت پذیری اجتماعی ما را بالاتر ببرد از این جهت شخصا با راه اندازی هر انجمنی موافق هستم.باید جامعه مطبوعات را از فضای نظارت دولتی به سمت فضایی ببریم که خود روزنامه نگاران آن را کنترل کنند و این کار تنها از طریق انجمن ها قابل اجرا است؛ شگل گیری انجمن ها و واگذاری بخشی از مسوولیت ها به آنها تنها مسیری است که می تواند به رشد روزنامه نگاری کمک کند.

به طور مثال اگر انجمن صنفی در خصوص روزنامه ی آسمان تصمیم می گرفت بسیار زیباتر بود تا اینکه هیات نظارت برمطبوعات این کار را انجام دهد؛ انجمن های صنفی در قبال جامعه مسئولیت دارند و تنها برای گرفتن پول تشکیل نمی شوند.

در مورد تعطیلی انجمن هم باید بگویم دلیل وزارت کار و برخی دیگر از مشکلات است؛ به عقیده من مقایسه انجمن صنفی روزنامه نگاران که یک حزب فکری است با دیگر انجمن یا اتحادیه ها همچون کفاشان درست نیست .

*س : در صورتی که قرار باشد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ازاین حیطه دخالتی در انجمن صنفی روزنامه نگاران خارج شود به نظر شما چه ارگانی باید به این انجمن مجوز دهد؟

– وزارت ارشاد می تواند مرکزی را برای صدور مجوز راه اندازی کند، با این حال به نظر من دادن مجوز به چنین انجمن هایی یعنی نابود کردن تفکر نهادهای غیردولتی ، زیرا صدور مجوز دولتی با ذات نهادهای غیردولتی در تضاد است. با توجه به سابقه نهادهای غیر دولتی در ایران همچون هیات های مذهبی ما نباید برای چگونگی فعالیت آنها نگران باشیم .

* س : با توجه به اینکه شما در دولت یازدهم ریاست مرکز مطالعات برنامه ریزی رسانه وزارت ارشاد را عهده دار شدید، بفرمایید چه اولویت هایی را درحوزه مسئولیتی خود در برنامه قرار دادید

– محورهای کاری بسیاری به عنوان اولویت های نخست در این دفتر طراحی شده است ، سعی کردیم آموزش های خود در روزنامه نگاری را به روز کنیم.این مرکز سالیان سال آموزش های خود را به صورت سنتی پیگیری می کرد اما از اواخر سال ۹۲ شروع به طراحی دروس جدید کردیم تا تحولات جدی را رقم زنیم.

قصد داریم فضایی را به روزنامه نگاری سایبر اختصاص دهیم؛ امسال باید ۵۰ درصد از روش های سنتی کنار برود و ۵۰ درصد از شیوه های مدرن روزنامه نگاری جایگرین شود.

*س : آیا در چاپ کتب نیز تغییراتی خواهید داشت؟

– عناوین مختلفی از کتب را در سال ۹۳ خواهیم داشت امسال ۵۰ درصد از آثار ما به شکل الکترونیکی و مابقی به صورت هارد، کپی و کاغذی منتشر خواهد شد.البته در مورد تعامل بیشتر با سایر کشورها نیز پیشنهادهایی به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی داده ایم و در صورت درخواست از سوی همسایگان و کشورهای مسلمان به طور حتم آماگی لازم را برای برگزاری کلاس های روزنامه نگاری را داریم .

*س : نقش رسانه ها را در شعار رهبر معظم انقلاب تا چه حد مهم می بینید؟

– در ارتباط با شعار امسال و بحث فرهنگ اعتقاد دارم رسانه ها تاثیر گذارترین ابراز در حوزه فرهنگ هستند. امسال سالی است که همه ما باید به حوزه فرهنگ امیدوار باشیم و توجه ویژه ای به آنها نشان دهیم