جنگ قدرت میان القاعده و داعش

اطلاعات می نویسد: مدت هاست که پرچم سیاه جریان تروریستی داعش از مرزهای سوریه و عراق گذشته و گروه های تندرو در دیگر کشورها آنچه خلافت ابوبکر بغدادی سرکرده جریان تروریستی داعش خوانده می شود را پذیرفته و با او همپیمان شده اند.آخرین بار گروهی در شرق لیبی در شهر درنه موافقت خود را با خلافت البغدادی اعلام کرد و شرق لیبی را یکی از ایالت های «دولت»! داعش نامید.

بغدادی خود در یکی از پیام های تبلیغاتی اعلام کرده است که شبه نظامیان مصر، یمن، عربستان سعودی و الجزایر نیز خلافت او را پذیرفته اند.به این ترتیب شبکه تروریستی القاعده به تدریج رهبری ایدئولوژیک خود را در میان افراط گرایان از دست می دهد.

به گزارش دویچه وله، داعش به عنوان شاخه ای از القاعده فعالیت خود را در عراق آغاز کرد و ابو مصعب الزرقاوی، شهروند اردنی رهبری آن را به دست داشت. زرقاوی به خاطر خشونت بی حدش به خصوص نسبت به شیعیان به سرعت مشهور شد. زرقاوی علاقه چندانی به تبعیت از رهبری القاعده از خود نشان نمی داد.

القاعده گرچه تشکیلاتی سنی مذهب بود، اما علاقه ای به دامن زدن به اختلافات با شیعیان نداشت.زرقاوی در سال ۲۰۰۶میلادی کشته شد. چندسال پس از مرگ زرقاوی رهبری شبکه تروریستی القاعده در عراق به دست ابوبکر بغدادی افتاد. او نام داعش (دولت اسلامی عراق و شام) را برای گروه خود انتخاب کرد. اختلافات داعش با القاعده به تدریج افزایش یافت.

در سوریه افراد القاعده و داعش به شدت با یکدیگر جنگیدند. این جنگ برای دستیابی به رهبری شبه نظامیان در سراسر جهان و به دست آوردن منابع مالی و نفوذ در میان افراط گرایان جهان بود.

اگر القاعده موفق شده شاخه های «القاعده در مغرب اسلامی» و «القاعده در شبه جزیره عربی» و همچنین شبه نظامیان «الشباب» در سومالی را زیر نفوذ خود درآورد، جریان داعش توانسته ‘انصار بیت المقدس’ در صحرای سینا و ‘جندالخلافه’ در الجزایر را به سوی خود جلب کند. جندالخلافه در سپتامبر سال جاری میلادی یک گروگان فرانسوی را سربرید.

* تفاوت های القاعده و داعش

خانم پروفسور «کاترین براون» کارشناس امور تروریسم در لندن تفاوت های دیگری را بین دو جریان تروریستی القاعده و داعش قائل است.

براون بر این نظر است که القاعده هرگز خواستار به قدرت رسیدن و حکمرانی در کشوری خاص نبوده است. داعش اما از ابتدای فعالیت خود خلافت به راه انداخته و از گروه های مختلفی که به آن می پیوندند می خواهد بخشی از این خلافت شوند. داعش در حال حاضر در شمال سوریه و غرب عراق منطقه ای وسیع را در اختیار خود دارد و اداره می کند.

سرکرده جریان تروریستی داعش بر این نظر است که او رهبر تمامی مسلمانان جهان است؛ اقدامی که رهبران القاعده هیچ گاه به آن نپرداختند .

تفاوت دیگری که براون میان القاعده و داعش قائل است در پیوند با اهداف دوربردی این دو سازمان افراط گرا قرار دارد. القاعده بر این نظر بود که باید با دشمنان که آمریکا و متحدانش هستند مبارزه کرد. این سازمان به کشورهای مسلمان و رهبری شان کاری نداشت. داعش اما مستقیما با رهبری کشورهای اسلامی منطقه درافتاد و جنگ را با آنها آغاز کرد. این سازمان اقدامی تروریستی علیه منافع آمریکا یا غرب به راه نیانداخته است.براون بر این نظر است که از اقداماتی چون رخداد تروریستی ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱میلادی در آمریکا، یا اقدام تروریستی سال ۲۰۰۵در انگلیس سال ها گذشته است و القاعده دیگر قدرت اجرای چنین اقداماتی را ندارد. به همین دلیل شمار هواداران آن کاهش یافته و از نظر مالی نیز ضعیف شده است.هنوز ایمن الظواهری، رهبر القاعده، در باره جریان داعش نظری نداده است. تاکنون این دو سازمان افراط گرا تنها در سوریه مقابل هم صف آرایی کرده اند. گفته می شود که دومین جبهه برخورد این دو سازمان می تواند در یمن آغاز شود.

در این حال، برخی تحلیلگران بر این نظرند که هر چند برخی زمینه های درونی جوامع خاورمیانه باعث پیوستن افراد زیادی به داعش شده است، اما این دست های پشت پرده غرب است که در ایجاد و پشتیبانی از داعش نقش بنیادین داشته و دارد.

بحث مبارزه با داعش و جلوگیری از پیش روی های این گروه در عراق و سوریه به مساله ای بنیادین در خاورمیانه تبدیل شده است. از هفته ها پیش مبارزه با این گروه در دستور کار جهانی نیز قرار گرفته است و به همین دلیل آمریکا ائتلافی تحت عنوان «ائتلاف علیه داعش» تشکیل داده که تاکنون دهها ساعت حمله هوایی علیه این گروه در چارچوب نیروهای ائتلاف انجام داده است.ادعا می شود این ائتلاف موفقیت هایی نیز در این میان کسب و در مرحله نخست مانع از پیشروی داعش در مناطق دیگر شده و در مرحله بعد، در برخی حملات بخش هایی از مناطقی که تحت اشغال این گروه بوده، از دست آن خارج شده است.

اما مساله ای که در این میان از اهمیت بالایی برخوردار است، بحث جذب نیروی داعش است. با وجود مبارزه ای همه جانبه که علیه داعش صورت گرفته است، اما همچنان افراد زیادی از جهان عرب و دیگر مناطق به این گروه می پیوندند. بنابراین هرگونه مبارزه ای با داعش نیازمند مبارزه با زمینه هایی است که به جذب نیروهای تازه به داعش منجر می شوند. به عبارتی بهتر، تا زمانی که کسانی باشند که به داعش به عنوان آرمان خود نگاه کنند این گروه همچنان ادامه حیات خواهد داد.

بسیاری با تکیه بر مولفه های درونی جهان عرب، دلایل جذب نیروهای تازه نفس به داعش را ناشی از زمینه های سیاسی-اجتماعی و حتی فرهنگی می دانند که در جهان عرب وجود دارد. به عنوان نمونه، «محیا یحیی» تحلیلگر مرکز خاورمیانه، در گزارشی در تارنمای تحلیلی «کارنگی» نوشت، پنج دلیل وجود دارد که چرا مردم جهان عرب و اسلام به گروه داعش می پیوندند. به نظر وی، شکست نظام آموزشی جهان عرب به عنوان نخستین مولفه ای است که به جذب جوانان عرب به داعش منجر می شود. نظام آموزشی جهان عرب به جای تکیه بر مهارت های تحلیلی یا یادگیری های مدنی، بر پذیرش بی چون و چرای اقتدار تاکید دارد.

دلیل دوم، نبود فرصت های اقتصادی و ضعف سیستم رفاهی کشورهای عربی است. کشورهای عربی سرمایه گذاری در بخش های تولیدی را گسترش نمی دهند و اقتصاد آن ها فرصت های شغلی برابر را که مورد نیاز همه باشد، ایجاد نمی کند.

این مساله به رشد اقتصاد غیر رسمی منجر شده است که بخش بزرگی از اقتصاد کشورهای عربی را در بر می گیرد. به همین دلیل بخشی از مردم برای تامین امنیت اقتصادی و اجتماعی به بخش غیر رسمی که اغلب در کنترل گروه های اسلامی است، روی می آورند .

سومین دلیل به مساله شیوه حکومت داری در جهان عرب باز می گردد. یحیی مدعی است شیوه بد حکومت داری که حاکمان عرب در پیش گرفته اند نوعی حس بی عدالتی را بین مردم تثبیت کرده است. برای دهه ها حکومت های عرب مردم را به تهدید علیه امنیت ملی متهم کرده اند و به همین دلیل آن ها را زیر فشارهای شدیدی قرار داده اند. بنابراین شاهد بی اعتمادی گسترده ای بین مردم نسبت به حکومتشان هستیم.

شیوه پاسخگویی به خیزش های مردمی به عنوان چهارمین دلیل گرایش جوانان عرب به داعش مطرح شده است. به نظر یحیی، سرکوب خشن قیام ها تنها اختلاف های اجتماعی را تشدید کرده است.در آخر، بی اعتمادی به غرب در جهان عرب رو به رشد است. رویکرد دوگانه غرب در قبال مساله فلسطین موجب نارضایتی بخش بزرگی از جهان عرب نسبت به سیاست های غرب در خاورمیانه و حضور رژیم صهیونیستی در این منطقه است.

داعش نیز از این مساله به خوبی در جهت اهداف خود بهره می برد و به جذب نیرو می پردازد.

با توجه به زمینه ای که به خیزش های عربی و به اعتراضی همگانی علیه دیکتاتورهای عربی منجر شد، می توان گفت که بخشی از دلایل محیا یحیی برای جذب نیروهای تازه به داعش قابلیت پاسخگویی دارد.

به ویژه شیوه پاسخگویی حکام عرب به خیزش های مردمی، نظام آموزشی جهان عرب و مساله بی اعتمادی مردم عرب به جهان غرب بخشی از دلایل پیوستن مردم به داعش را توضیح می دهد. اما این همه ماجرا نیست.

شواهد نشان می دهد که دست هایی پشت پرده تشکیل این گروه و آموزش و تامین مالی و تسلیحاتی آن وجود دارد و بیش از آن که به ریشه کنی زمینه های اجتماعی جذب داعش بپردازیم، باید به این دست های پشت پرده توجه کنیم که به وجود آورنده و تقویت کننده داعش هستند و شرایط لازم را برای جذب نیروهای تازه نفس به این گروه فراهم می کنند.

در این زمینه، تارنمای تحلیلی «گلوبال ریسرچ» به قلم «میشل چوسودفسکی» تحلیلی ارائه کرده است که می گوید آمریکا بر خلاف آنچه مدعی مبارزه با داعش است، خود این گروه را ایجاد کرده تا حضور نظامی خود در منطقه را تقویت کند. به نظر چوسودفسکی، مبارزه آمریکا با داعش یک دروغ بزرگ است. تاخت و تاز نیروهای داعش در عراق بخشی از پروژه موفقیت آمیز اطلاعاتی است که از سوی آمریکا، ناتو و رژیم صهیونیستی پشتیبانی می شود.

به نظر این تحلیلگر، مبارزه با تروریسم یک افسانه است. آمریکا یکی از کشورهای پشتیبان تروریسم است و داعش به وسیله آمریکا و متحدانش مورد پشتیبانی است. اگر آمریکایی ها واقعا قصد انهدام داعش را داشتند،می توانستند کاروان خودروهای های این گروه را که از سوریه به عراق می آمد بمباران کنند و جت های آمریکایی در صحرای مابین سوریه و عراق به راحتی می توانستند نیروهای داعش را مورد حمله قرار دهند.

تحلیلگر گلوبال ریسرچ معتقد است که داعش خود بخشی از القاعده است که در دهه ۱۹۸۰ میلادی (۱۳۶۰ خورشیدی) توسط آمریکا ایجاد شد. به نظر وی، ایجاد ائتلاف مبارزه با تروریسم در جهت مبارزه با مسلمانان و قلع و قمع آن هاست.

وقتی این تحلیل را با واقعیت های موجود در باره راهبرد آمریکا در مبارزه با داعش بررسی می کنیم، تردیدها در باره انگیزه آمریکا در مبارزه با این گروه افزایش می یابد. اقدام های این کشور، که زیر عنوان ائتلاف جهانی علیه داعش دست به تدارک حملاتی علیه این گروه تروریستی – تکفیری زده است، نشان می دهد که بیش از آن که دغدغه حذف داعش در ذهن مقام های کاخ سفید باشد، آن ها به دنبال استفاده از این پدیده برای کسب امتیازات بیشتر از دولت های منطقه هستند.

در عراق شاهد بودیم که آمریکا در حالی که داعش به سرعت به سمت بغداد پیشروی می کرد، کمک به ارتش این کشور را منوط به کناره گیری نوری مالکی، نخست وزیر پیشین عراق، از قدرت کرده بود. در سوریه نیز همانگونه که «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، اعلام کرده است، برکناری «بشار اسد» رئیس جمهوری سوریه، از جمله اهداف اصلی آمریکا محسوب می شود. در لبنان نیز شاهدیم در حالی که امنیت این کشور به شدت از سوی داعش تهدید می شود و ارتش نیاز شدید به تسلیحات دارد، اما آمریکا نه تنها تسلیحاتی به این کشور نمی دهد، بلکه مانع ارسال تسلیحات از طرف ایران برای کمک به ارتش لبنان نیز می شود.

بنابراین می توان دید که آمریکا بیش از آن که دغدغه حذف داعش را داشته باشد، به دنبال تامین منافع خود در این منطقه است و به نظر می رسد راهبرد این کشور نه حذف داعش، بلکه در بهترین حالت، محدود سازی آن است تا از این طریق به دولت های منطقه فشار وارد کند.

همه این تردیدها در باره نقش غرب و به ویژه آمریکا در ایجاد داعش و مبارزه با این گروه در حالی است که همچنان نیروهای بسیاری از گوشه و کنار جهان عرب به داعش می پیوندند و باعث تقویت این گروه می شوند.

بنابراین می توان این گونه گفت که اگر صداقتی در رفتار غرب وجود داشته باشد باید روزنه هایی که نیروهای تازه نفس داعش از طریق آن وارد عراق و سوریه می شوند بسته شود. سپس همانگونه که محیا یحیی مطرح می کند، باید به مبارزه با زمینه های سیاسی-اقتصادی جذب داعش پرداخته شود که در این جا تاکید بر نقش دولت های عرب منطقه و نقشی است که غرب در پشتیبانی از رژیم صهیونیستی دارد .