سد و نیروگاه سیاه بیشه تجلی اراده ملی در تحقق ‘ما می توانیم’

به گزارش جارپرس به نقل از ایرنا، هفته گذشته سد و نیروگاه تلمبه – ذخیره ای سیاه بیشه در استان مازندران با حضور اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهور و حمید چیت چیان وزیر نیرو افتتاح شد و به بهره برداری رسید.

نیروگاه های تلمبه ذخیره ای این قابلیت را دارند که در ساعات اوج مصرف به تولید برق بپردازند و در ساعات کاهش مصرف با پمپاژ آب به سد بالا و ذخیره آن و در نتیجه مصرف برق، به کنترل بار شبکه سراسری اقدام کنند.

این نیروگاه ها خود راه انداز بوده و پاسخ سریعی به تغییرات ناگهانی بار در شبکه دارند و می توانند در تنظیم ولتاژ و کنترل فرکانس شبکه مؤثر باشند.
عملیات اجرایی طرح سد و نیروگاه تمبه ذخیره ای سیاه بیشه در سال ۱۳۸۲ آغاز شده است. این طرح پس از احداث، سالیانه به طور متوسط هزار و ۵۰۰ میلیون کیلووات ساعت برق تولید خواهد کرد.

** تاریخچه نیروگاه های تلمبه ذخیره ای در جهان
بهره برداری از نخستین نیروگاه تلمبه ذخیره ای در جهان، از سال ۱۸۹۰ میلادی در کشورهای ایتالیا و سوئیس آغاز شده و در حال حاضر، بیش از ۲۲۰ هزار مگاوات نیروگاه تلمبه ذخیره ای در جهان در حال بهره برداری است.

این در حالی است که حدود سه درصد انرژی الکتریکی تولیدی در دنیا، توسط این نیروگاه ها تامین شده و بطور نمونه ۲۵ هزار مگاوات برق تولیدی کشور آمریکا (۳٫۵ درصد کل انرژی تولیدی این کشور)و ۳۰ هزار مگاوات برق تولیدی کشور ژاپن (۱۵ درصد کل انرژی تولیدی این کشور) از طریق نیروگاه های تلمبه – ذخیره ای تامین می شود و راه اندازی این نیروگاه ها تنها بین یک تا چهار دقیقه زمان لازم دارد.

** تاریخچه سد و نیروگاه سیاه بیشه
مطالعات نخستین احداث نیروگاه های تلمبه ذخیره ای در ایران با درخواست از مهندسان مشاور بلژیکی در منطقه البرز و در قالب همکاری دو دولت ایران و بلژیک آغاز و در سال ۱۳۴۹ گزارشات اولیه آن توسط شرکت ‘تراکسیونل’ بلژیک به وزارت نیرو ارائه شد.
عملیات مقدماتی زمین شناسی در اوایل سال ۱۳۵۷ آغاز شد که با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و قطع همکاری مشاوران خارجی متوقف شد.

در سال ۱۳۶۲ مطالعات طراحی فاز ۲ و تهیه اسناد مناقصه توسط مشارکتی از شرکنهای ‘مشانیر/ لامایر’ آغاز و در سال ۱۳۶۴ به پایان رسید. در فاصله سال های ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۱ کارهای مطالعاتی تکمیل و طراحی جزئیات از سوی مشارکتی از شرکت های مشانیر/ لامایر انجام شد.
در همین مدت جهت تسریع در انجام کارهای اجرایی بعضی از قسمت های پروژه مانند ساخت تونل های انحراف سدهای بالا و پایین، قسمتی از تونل دسترسی به مغار نیروگاه، تونل زهکشی نیروگاه به همراه بعضی از آزمایشات انفجاری و تراکم صحرایی تکمیل شد که این فعالیت ها تا سال ۱۳۷۱ ادامه داشت.

پس از آن تمام عملیات اجرایی از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۰ تعطیل و مجددا با عملیات تزریق تونل های انحراف از سال ۱۳۸۱ از سر گرفته شد. همچنین بازنگری فنی و اقتصادی طرح که از سال ۱۳۷۸ توسط شرکت های EDF فرانسه و مشانیر آغاز شده بود، در سال ۱۳۸۱ به اتمام رسید.

** موقعیت و مشخصات رودخانه چالوس
رودخانه چالوس دارای حوضه آبریزی کاملا کوهستانی است و سرچشمه های آن ارتفاعات چهار هزار متری واقع در البرز مرکزی بوده که معروف ترین آنها کندوان است. سرشاخه های عمده رودخانه عبارت از کندوان، دونا، گرم رودبار، الیکا و انگوران است که در نهایت پس از پیوستن به رودخانه های رودبند و دلیر در پایین دست، روانه دریای مازندران می شود.

** اهداف پروژه
ایجاد تعادل در شبکه برق کشور در ساعات پرباری و کم باری، تولید انرژی برق آبی با ظرفیت ۱۰۴۰ مگاوات در ساعت پرباری شبکه، مصرف کننده مطمئن انرژی به میزان ۹۶۰ مگاوات در ساعت کم باری شبکه، اشتغالزایی در حین اجرای طرح و زمان بهره برداری و ایجاد محیط گردشگری و توریستی، از جمله اهداف احداث این سد و نیرگاه است.

** موقعیت جغرافیایی طرح
ساختگاه سدها و نیروگاه تلمبه ذخیره ای سیاه بیشه در ۱۲۵ کیلومتری شمال تهران و ۱۲ کیلومتری شمال تونل کندوان در استان مازندران و در مسیر رودخانه چالوس قرار گرفته که به دلیل نزدیکی به روستای سیاه بیشه به همین نام خوانده می شود.

** ویژگی ها و شاخص های طرح
این طرح به عنوان نخستین نیروگاه تلمبه ذخیره ای کشور به اجرا رسیده که مطرح بودن به عنوان یکی از نخستین سدهای CFRD (سنگریزه ای با روکش بتنی) ایران، اجرای شفت های مایل ۶۷ درجه ای از لحاظ حفاری در آن، اجرای پوشش فلزی در شفت مایل به طول حدود ۵۰۰ متر، قرار داشتن در کنار جاده اصلی چالوس در نزدیکی شهر تهران و در اقلیم آب و هوایی خاص و تخلیه و پر شدن مخزن سد در مدت زمان چهار تا پنج ساعت، از جمله مشخصه های بارز آن است.

** مشخصات سدها
— سد بالا – مشخصات بدنه
تاج سد بالا در ۲۴۱۱٫۵ متری از سطح دریا واقع شده است. نوع سد آن سنگریزه ای با روکش بتنی(CFRD)، تراز تاج سد ۲۴۱۱٫۵ m.a.s.l، ارتفاع سد از پی ۸۲٫۵ متر، طول تاج سد ۴۳۶ متر، عرض تاج سد ۱۲ متر و حداکثر عرض سد در پی ۲۱۵ متر است.

— سد بالا- مشخصات مخزن
حوضه آبریز سد بالا ۱۹٫۳ کیلومترمربع است که حداکثر تراز بهره برداری مخزن ۲۴۰۷٫۶ متر از سطح دریا بوده و حجم مخزن آن ۴٫۳ میلیون مترمکعب، مساحت دریاچه آن ۱۸۲ هزار مترمربع، طول مخزن آن یک کیلومتر و حداکثر سیلاب محتمل ۲۱۰ متر مکعب بر ثانیه است.

— سد بالا- مشخصات سرریز
موقعیت سرریز سد در جناح چپ آن است که از نوع سرریز آزاد پلکانی است. دبی طراحی آن ۲۰۳ متر مکعب بر ثانیه بوده، سیستم استهلاک انرژی آن حوضچه آرامش است و طول شوت و عرض تاج آن نیز به ترتیب ۵۶۰ و ۲۰ متر است.

— سد بالا- مشخصات سیستم انحراف
موقعیت سیستم انحراف در جناح راست سد بوده که دارای یک عدد تونل به قطر ۲٫۹۵ متر و طول ۵۹۴ متر است و حداکثر ظرفیت تخلیه آن ۲۲٫۹ متر مکعب بر ثانیه است.

— سد پایین- مشخصات بدنه
تاج سد پایین در تراز ۱۹۱۱٫۵ متر از سطح دریا بر روی رودخانه چالوس و در فاصله حدود سه کیلومتری از سد بالا ساخته شده که به این ترتیب، اختلاف تراز بین دو سد حدود ۵۰۰ متر است. نوع سد آن سنگریزه ای با روکش بتنی (CFRD)، تراز تاج سد ۱۹۱۱٫۵ m.a.s.l، ارتفاع سد از پی ۱۰۲ متر، طول تاج سد ۳۳۲ متر، عرض تاج سد ۱۲ متر و حداکثر عرض سد در پی ۳۸۲ متر است.

— سد پایین- مشخصات مخزن
حوضه آبریز سد پایین ۹۳٫۸ کیلومترمربع است که حداکثر تراز بهره برداری مخزن ۱۹۰۵٫۲ متر از سطح دریا بوده و حجم مخزن آن ۶٫۹ میلیون مترمکعب، مساحت دریاچه آن ۲۴۰ هزار متر مربع، طول مخزن آن ۱٫۱ کیلومتر و حداکثر سیلاب محتمل ۹۱۰ متر مکعب بر ثانیه است.

— سدپایین- مشخصات سرریز
موقعیت سرریز سد در جناح چپ آن است که از نوع سرریز آزاد پلکانی است. دبی طراحی آن ۸۶۰ مترمکعب بر ثانیه بوده، سیستم استهلاک انرژی آن حوضچه آرامش است و طول شوت و عرض تاج آن نیز به ترتیب ۲۲۷ و ۳۰ متر است.

— سد پایین- مشخصات سیستم انحراف
موقعیت سیستم انحراف در جناح راست سد بوده که دارای یک عدد تونل به قطر چهار متر و طول ۷۰۷ متر است و حداکثر ظرفیت تخلیه آن ۳۲ متر مکعب بر ثانیه است.

** ساختمان نیروگاه
نیروگاه سیاه بیشه از نوع زیرزمینی و در حدفاصل سدهای بالا و پایین در فاصله سه کیلومتری پایین دست سد بالا قرار گرفته است. مجموعه نیروگاه دارای سه مغار است که مغار نیروگاه به طول ۱۳۱ متر، عرض ۲۴٫۵ متر و ارتفاع ۴۶٫۵ متر، مغار ترانسفورماتور به طول ۱۶۰٫۵ متر، عرض ۱۵٫۵ متر و ارتفاع ۲۷ متر و مغار دریچه ها به طول ۹۰٫۵ متر، عرض ۵٫۵ متر و ارتفاع ۱۰٫۵ متر تعبیه شده اند.

** سیستم انتقال آب نیروگاه
در سیستم انتقال این نیروگاه تعداد دو رشته آبراهه طراحی شده که طول هر یک دو هزار و ۲۰۰ متر بوده، ظرفیت آبگذری هر یک ۱۳۰ مترمکعب بر ثانیه، دبی طراحی زمان پمپاژ هر آبراهه ۱۰۰ مترمکعب بر ثانیه، قطر شفت های مایل آنها پنج متر و طول هر شفت مایل ۵۰۴ متر است که پوشش شفت نیز از نوع فلزی می باشد.

** تونل های پایاب نیروگاه
وظیفه این تونل ها هدایت و انتقال آب خروجی نیروگاه به دریاچه سد پایین و برعکس است. تعداد این تونل ها دو رشته است که قطر هر یک هفت متر بوده، طول تونل چپ ۲۲۵ متر و طول تونل راست ۲۶۴ متر است.

** تجهیزات اصلی نیروگاه
پمپ توربین نیروگاه تلمبه ذخیره ای سیاه بیشه از نوع فرانسیس عمودی است، ارتفاع خالص حداکثر و حداقل پمپ توربین ها به ترتیب ۵۱۱٫۳ و ۴۶۰٫۶ متر است. دبی خروجی هر یک از توربین ها با ارتفاع آب متوسط حدود ۶۵ متر مکعب بر ثانیه و توان خروجی آنها حدود ۲۶۰ مگاوات در حالت تولید خواهد بود که این مقادیر در زمان پمپاژ به ترتیب ۵۰ متر مکعب بر ثانیه و ۲۴۰ مگاوات توان مصرفی خواهند بود.

** احجام کلی طرح
حجم کل بتن ریزی ۵۰۴ هزار مترمکعب، حجم کل خاکریزی بدنه سدها ۴٫۱ میلیون مترمکعب، حجم کل حفاری و سنگبرداری ۸٫۶ میلیون مترمکعب، حجم کل حفاری زیرزمینی ۷۰۰ هزار مترمکعب، طول تونل های زیرزمینی ۱۲٫۴ کیلومتر، طول کل جاده های دسترسی ۲۶٫۵ کیلومتر، طول پرده آب بند ۱۱۲ کیلومتر و طول گالری های زهکش و تزریق هزار و ۵۰۰ متر است که تعداد ۹۲۵ عدد تاندون به طول مجموعا ۲۶ هزار و ۶۶۵ متر در آن نصب شده و تعداد مونوبارهای اجرا شده زیرزمینی آن هزار و ۵۷۱ عدد به طول ۲۷ هزار و ۵۶۸ متر است.

** فعالیت های جانبی طرح
از جمله فعالیت های جانبی طرح می توان به جاده جایگزین چالوس، تونل جایگزین چالوس، طرح احیاء و جنگلکاری، طرح ساماندهی و مطالعات میراث فرهنگی و گردشگری اشاره کرد.

این موفقیت بسیار بزرگ در صنعت ساخت سدها و نیروگاه ها که برای نخستین بار با فناوری جدید حاصل شده، از سد و نیروگاه سیاه بیشه یک مجموعه استثنایی ساخته که می توان از آن به عنوان افتخار مهندسی ایران یاد کرد که به رغم دشواری ها و پیچیدگی های کار، با توان علمی و فنی کشور عملیاتی و اجرایی شده است.

به گفته حمید چیت چیان وزیر نیرو، وجود این نیروگاه یکی از مهم ترین مکمل ها و نیازهای شبکه برق سراسری بود تا با وارد یا خارج کردن تولید خود در کمتر از یک دقیقه به پایداری شبکه بیافزاید.

وی وجود این نیروگاه ها را برای به حداقل رسانیدن نوسانات طبیعی نیروگاه های تجدیدپذیر باید و خورشیدی موثر توصیف و تاکید کرد: این نیروگاه ها نقش بی بدیلی در کنترل فرکانس و پایداری شبکه برق سراسری ایفا می کنند.
بهره برداری از سدها و نیروگاه سیاه بیشه در استان مازندران به عنوان نخستین سد و نیروگاه تلمبه ذخیره ای در کشور، بار دیگر توان و قابلیت بالای متخصصان ایرانی در اجرای پروژه های بزرگ را به منصه ظهور رسانید که برگی زرین از تجلی اراده ملی در تحقق شعار ‘ما می توانیم’ است.

انتهای پیام/