تشدید جنگ های نیابتی؛ محصول تعلیق همکاری های روسیه و آمریکا

در ادامه این یادداشت که در شماره چهارشنبه ۱۴ مهر انتشار یافت، می خوانیم: واشنگتن علت توقف همکاری ها را پایبند نبودن مسکو به تعهداتش عنوان کرده و مدعی دست داشتن روسیه در بمباران شهر حلب سوریه شده است. در مقابل روسیه نیز امریکا را مسوول نابسامانی های سوریه می داند و می گوید امریکا مسوول شکست توافق آتش بسی است که چندی پیش در سوریه ایجاد شده بود. شاید مهم ترین دلیل افزایش اختلافات روسیه و امریکا در این باره باشد که روسیه و ایران از یکسو و غرب و ترکیه و کشورهای عربی از سوی دیگر هر کدام در سوریه اهدافی متفاوت را جست وجو می کنند.
در پنج سالی که از بحران سوریه می گذرد ایران و روسیه به عنوان مهم ترین پشتیبانان بشار اسد بوده اند. در این مدت، هدف حامیان دولت سوریه، بازپس گیری مناطق اشغال شده و بازگرداندن حاکمیت کامل به بشار اسد بوده است. از سوی دیگر، هدف طرف مقابل نیز سقوط بشار اسد و روی کار آمدن حکومت مطابق میل خود بوده است.
حضور بازیگران مختلف در سوریه نیز موجب شده بود تا این بحران از حالت ملی ابتدا به حالت منطقه ای و سپس بین المللی تبدیل شود. با این وجود، آنچه که در طول مدتی که از بحران سوریه می گذرد، اثبات شده این است هرکدام از طرفین بحران، توانایی حذف دیگری را ندارد.
همین مساله منجر به آن شد تا طرفین درگیر در بحران سوریه برای حل خروج از بن بست تلاش کنند و به همین خاطر، روسیه و امریکا از ماه مارس گفت و گوهای شان را آغاز کردند تا سوریه از وضعیت کنونی خارج شده، دوران گذار تعریف شود و گروه های میانه رو معارضه و همچنین بخشی از دولت سوریه بتوانند نظام آینده سوریه را شکل دهند. با وجود آنکه امریکا و روسیه درباره مسیر خروج از بن بست با یکدیگر تعریف مشترکی داشتند اما هر دوی این بازیگران به همراه همراهان خود درباره چگونگی طی کردن این مسیر با یکدیگر اختلافات متعددی داشتند.
از یکسو، امریکا به همراهی ترکیه و عربستان بسیاری از گروه های معارضه سوریه را میانه رو می دانست و به همین خاطر، با وجود آتش بس باز به حمایت از آنها می پرداخت ولی روسیه به همراهی تهران و دمشق، تفاوتی میان آن گروه های معارضه با گروه های تروریستی قایل نبودند و معتقد بودند که حمایت از این گروه ها، حمایت از تروریسم است. همین مساله نیز موجب شد تا میانه آتش بس مورد توافق قرار گرفته میان واشنگتن و مسکو، مسیر به جای آنکه به سمت و سوی همکاری های بیشتر برود، به سمت تشدید اختلافات حرکت کند و در نهایت، کار به جایی برسد که دیگر آتش بس معنایی نداشته باشد.
از سویی، گروه های معارضه مورد حمایت امریکا در مدت آتش بس فرصت بازیابی مجدد و تسلیح را یافته بودند و همین موجب شد تا برخی از بازیگران مخالفان بشار اسد به این معتقد باشند که آن گروه ها می توانند معادلات در سوریه را به نفع جبهه امریکا و متحدانش بچرخانند.
روسیه و متحدانش در برابر این رویکرد، تمامی عزم شان را جزم کرده اند تا با بازپس گیری حلب شرقی، راه را برای بازپس گیری مناطق بیشتر در سوریه هموار کنند چراکه حلب عنصر مهمی در تحولات سوریه محسوب می شود و بازپس گیری آن نه تنها می تواند زمینه ساز سنگین تر شدن وزنه ها به نفع آنها شود بلکه راه را برای آغاز مذاکرات سیاسی دیگر باز می کند.
در واقع، تعلیق مذاکرات روسیه و امریکا به معنای پایان مذاکرات نیست زیرا امریکا و روسیه از رهگذر ایجاد شده می کوشند داشته های شان را بیشتر کنند و آنگاه دست برتر را در مذاکرات آتی داشته باشند. با این وجود، افزایش اختلافات روسیه و امریکا درباره سوریه و تعلیق همکاری های سیاسی و نظامی در این باره، تنها به افزایش وزن جنگ طلبان و کسانی که معتقد به راهکاری سیاسی در سوریه هستند، منجر خواهد شد.
البته این مساله به معنای آن نیست که امریکا بخواهد در ماه های اخیر زمامداری باراک اوباما وارد جنگ نظامی گسترده شود. اوباما خود با شعار مخالفت با جنگ نظامی وارد کاخ سفید شد و حالا ورودش به جنگ نقض آن شعارهایش است. از طرفی، امریکا از داستان عراق درس گرفته و نمی خواهد بار دیگر هزینه فجایع عراق این بار در سوریه متحمل شوند. در این راستا، شاید امریکا بخواهد به صورت محدود آن هم در شمال سوریه که نیروهای نظامی ترکیه در آنجا حضور دارند، تحرکاتش را افزایش دهد.
از طرفی، آنها برای پاسخ دادن حملات روسیه و ارتش سوریه به گروه های معارضه حمایت های شان را از آنها بیشتر و بیشتر خواهند کرد. در واقع، دورنمایی که از تشدید اختلافات میان روسیه و امریکا در سوریه ترسیم می شود، تنها و تنها افزایش درگیری ها و جنگ های نیابتی در سوریه است.
هر کس در این راستا تلاش می کند تا زورآزمایی بیشتری داشته باشد و بتواند طرف مقابل را به عقب براند. با این وجود، تعلیق همکاری های روسیه و امریکا در سوریه موجب شده است تا برخی این نظر را داشته باشند که امریکا برای حل معادلات سوریه به سمت ایران خواهد آمد. من گمان چنین تحولی را ندارم.
اگر امریکا هم این تمایل را داشته باشد، ایران پاسخ مثبتی به این مساله نخواهد داد کماآنکه قبل از حضور روس ها در سوریه نیز ایران به چنین تمایلی نه گفته بود و این پاسخ را هم طی ماه های گذشته تکرار کرده است. هم اینک میان تهران و مسکو درباره سوریه یک نوع همکاری تقریبا راهبردی نانوشته ای وجود دارد. تهران و مسکو نیز نظرات تقریبا مشابهی با یکدیگر دارند و حتی در ایران در برخی از زمینه ها نظرات قاطعانه تری نسبت به روسیه درباره سوریه وجود دارد.