ضرورت فرهنگ سازی برای استفاده صحیح از آب در جلگه گیلان

جلگه حاصلخیر گیلان که در درازای تاریخ بوجود آمده، حاصل سایش خاک هشت استان کشور طی میلیون ها سال و رسوب آن در این دشت است. با ایجاد شبکه های سد سفیدرود و شبکه های آن، زمینه آبیاری مطمئن مزارع شالیزاری گیلان در سال های کم آبی و پر آبی بوجود آمد و حاصل این خاک مرطوب و حاصلخیز، تولید کیفی ترین محصول برنج است.
این رودخانه خروشان و غلطان که با گذر از وسط جلگه گیلان در کیاشهر، در دریای خزر آرام می گیرد؛ بر روی آن سد سفیدرود و شبکه های آبیاری آن در محل تلاقی دو سرشاخه قزل اوزن و رودخانه طالقان در دهه ۴۰ شمسی به منظور آبیاری اراضی شالیزاری گیلان در منجیل احداث شد.
قبل از بهره برداری از سد سفیدرود، شالیزارهای گیلان خیلی کمتر از اراضی فعلی بود که در حاشیه رودخانه ها و آبگیرها قرار داشتند و محدود به آب رودخانه ها بودند. در سال های کم باران و کاهش آب رودخانه ها شالیکاران با مشکلات بسیاری مواجه می شدند و هیچ اطمینانی به آبیاری مزارع خود و برداشت محصول نداشتند.
آمارهای آن زمان، نشان می دهد که شالیزارها حدود ۶۰ هزار هکتار بود که بعد از احداث سد، سطح این شالیزارها تا ۲۳۸ هزار هکتار فعلی افزایش یافت. هم اکنون ۱۸۰ هزار هکتار از شالیزارهای گیلان از طریق شبکه های آبیاری و زهکشی سد سفیدرود آبیاری می شوند.
سد سفیدرود با ظرفیت یک میلیارد و ۷۰۰میلیون متر مکعب آب ساخته شد که هم اکنون به دلیل انباشت رسوب سالیانه ، این میزان به حدود یک میلیارد و یکصد میلیون مترمکعب کاهش یافته است.
برخی کارشناسان معتقدند حدود ۳۰درصد شبکه های آبیاری این سد هیچگاه تکمیل نشد و شبکه موجود نیز به مرحله فرسودگی رسیده و تلفات آب در آن زیاد است. هر چند در سال های اخیر، عملیات آبخیزداری برای جلوگیری از فرسایش خاک در حوضه آبریز این سد به منظور تثبیت وضعیت خاک انجام شده، ولی این اقدامات کافی به نظر نمی رسند.
همه ساله قبل از شروع فصل آبیاری برنامه ریزی برای آبیاری شالیزارهای گیلان از طریق شرکت آب منطقه ای گیلان انجام و عملیات آبرسانی براساس میزان آب ذخیره شده و قابل دسترسی در پشت سد تنظیم می شود. شرکت آب منطقه ای گیلان هر ساله برای مقابله با کم آبی، برنامه ریزی هایی را با اعمال نوبت بندی در توزیع آب کشاورزی در فصل شالیکاری انجام می دهد تا بتواند در موقعیت های بحرانی و کم آبی، آب کشاورزی را به همه مزارع برساند. در همین راستا ۱۲۰هزار هکتار از شبکه های آبیاری، زهکشی و بازسازی تاسیسات آبی را بصورت طرحی ملی و استانی در دست اجرا دارد که از جمله آنها ساخت سد پلرود در رودسر برای تامین آب و کمک به ذخیره آب در گیلان است که با بهره برداری از این سد، حدود ۲۱۷هزار هکتار از اراضی شالیکاری استان در محدوده های شبکه های سفیدرود و پلرود قرار می گیرند.
سرپرست شرکت آب منطقه ای گیلان در این باره گفت: امسال در طول دوران آبیاری سد سفیدرود، شبکه های انتهایی آبیاری که همه ساله مشکل داشتند از جمله رضوانشهر و لنگرود، از بهترین بهره مندی آب برخودار بوده اند.
مجید نیکخوی افزود: امسال تغییری در برنامه آبیاری و مدیریت در مراحل نوبت بندی آب ایجاد شده و بجای قطع و وصل آب از سدسفیدرود، این کار در سدهای انحرافی تاریک ، گلرود و سنگر انجام و مدیریت شد.
وی یادآور شد: این تقسیم بندی و قطع آب به گونه ای بود که همه مزارع کشاورزی، توانستند همزمان از آب بهره مند شوند ضمن اینکه این نوع مدیریت، موجب سرعت افزایش انتقال آب به پایین ترین مزارع، کاهش تلفات آب و افزایش بازده آبیاری در انتقال و توزیع آب شده و کاهش مراجعات و شکایات را در پی داشته است.
نیکخوی ادامه داد: امسال با بهره برداری از واحد عمرانی F چهار در منطقه صومعه سرا، بخشی از شبکه آبیاری وارد شبکه مدار مصرف شد که به بهبود آبیاری آن منطقه کمک کرد.
نیکخوی خاطرنشان کرد: مجموع تدابیر مدیریتی در سال جاری موجب شد که ۲۰روز برنامه آبیاری زودتر تمام شود که این موضوع، استفاده بهتر از آب های موجود داخلی را در پی داشت.
سرپرست شرکت آب منطقه ای گیلان با مناسب توصیف کردن سال آبی در حوضه بالای سد سفیدرود گفت: تاکنون مجموع آب ورودی به سد سفیدرود از آغاز سال جاری، دو میلیارد و ۲۲۳میلیون مترمکعب بوده که مقدار آب مدیریت شده برای رهاسازی از طریق کانال ها و شبکه های سد سفیدرود در فصل آبیاری امسال، یک میلیارد و ۵۳۱میلیون متر مکعب بوده است.
وی تاکید کرد: حدود ۱۸۰ هزار هکتار از اراضی شالیزاری گیلان از طریق سد سفیدرود آبیاری می شوند که برای آبیاری شالیزاری استان، بیش از دو میلیارد و ۲۰۰میلیون مترمکعب آب از طریق بالادست سد مورد نیاز است.
نیکخوی یادآور شد: حجم آب ورودی سد با توجه به بارندگی های مناسب، نشانگر این است که در قسمت بالادست سد سفیدرود، سدهایی زده شده که حق آبه جلگه گیلان در آن رعایت نشده است.
وی با اشاره به اینکه جلگه گیلان در استفاده از آب های زیر سطحی محدودیت دارد و بیش از حد نمی تواند از این منابع استفاده کند، اظهار داشت: هم استاندار و هم مدیریت آب منطقه ای گیلان، درحال پیگیری حق آبه جلگه گیلان از طریق روند اداری و درست هستند تا تخصیص واقعی سالانه از حوضه آبریز سفیدرود به استان تعلق گیرد.
نیکخوی یادآور شد: امسال طرح هایی از محل اعتبارات سفر رئیس جمهوری در استان درحال اجراست که به آبیاری گیلان کمک کرده که از جمله آنها، افتتاح سد لاستیکی دهنه سر به عنوان یکی از ۱۱سد مصوب این سفر می باشد که امسال به بهره برداری رسید.
وی گفت: نقاط بحرانی در آبیاری پایین دست آبخورها از شبکه سد سفیدرود در گیلان شامل مناطق لنگرود ، رضوانشهر ، صومعه سرا و رضوانشهر هستند که در فصل آبیاری جاری برای هر منطقه، مدیریت خاصی اعمال شد.
وی ادامه داد: همچنین در سال جاری ایستگاه پمپاژ تیمچال بزرگترین ایستگاه پمپاژ شمال با ۹دستگاه پمپ و با دو متر مکعب آبدهی در منطقه کیاشهر راه اندازی شد که این ایستگاه و سد لاستیکی دهنه سر، به حل مشکل این مناطق بحرانی آبیاری کمک کرد.
نیکخوی همچنین از نصب ۵۴ دستگاه دریچه جدید در فصل آبیاری جاری در منطقه کیاشهر، ساخت چند سازه آبی و تاسیسات مربوطه، احداث ایستگاه های پمپاژ و تقویت آنها در بعضی مناطق در فصل آبیاری جاری خبر داد و این اقدامات را در بهبود آبیاری اراضی شالیزاری موثر خواند.
وی تغییر برنامه آبیاری و مدیریت در مراحل نوبت بندی را مهمترین اقدام در سال جاری دانست و یادآور شد: بجای قطع آب از سد سفیدرود، این کار در سدهای انحرافی تاریک، گلرود و تاریک انجام شد.
وی هر مرحله آبیاری به شالیزارها را ۱۲روز ذکر کرد و افزود: در سال های گذشته، آب مزارع هشت روز وصل و چهار روز بعد از سد سفیدرود قطع می شد و رسیدن آب از سد سفیدرود تا سد تاریک مدتی طول می کشید که در این مسیر هم، تلفات آب وجود داشت.
نیکخوی ادامه داد: این قطع و وصل و تقسیم آب، امسال از سد تاریک انجام شد به همین دلیل هشت روز به چپ سنگر آب داده می شد و چهار روز بعدی قطعی آب صورت می گرفت که در آن چهار روز اول، شرق گیلان قطع می شد و این مدل آبیاری موجب شد تا قطع همزمان آب در مناطق شرقی، غربی و مرکزی شبکه آبیاری سفیدرود وجود نداشته باشد.
به گفته مدیرعامل آب منطقه ای گیلان، هم اکنون در مرحله پایانی آبیاری مزارع گیلان قرار داریم که با خوشه دهی و رسیدن برنج، فصل آبیاری نیز به پایان نزدیک شده و فقط در شهرستان رودبار که برنج دیر کاشته می شود، آبیاری از سد سفیدرود ادامه دارد.
استان گیلان با تولید ۳۸درصد برنج، دومین رتبه تولید برنج بعد از مازندران را دارد و سالانه با تولید مرغوبترین برنج کشور، غذای ۲۰میلیون ایرانی را تولید می کند.
فرهنگ سازی در بخش توزیع آب و درست استفاده کردن از این نعمت خدادادی توسط مردم، می تواند سالانه میلیون ها دلار ارزش اقتصادی برای کشور در پی داشته باشد.