چالش های پایتختی تلویزیون

مقدم، کارگردانی است که دستیاری بزرگان سینمای ایران از جمله ˈناصر تقواییˈ در ˈای ایرانˈ را تجربه کرده است و بدون شک مرز بین سینمای بدنه و سینمای مولف را می شناسد.

کار کردن با تقوایی در سینما برای اهالی هنر هفتم یک کلاس محسوب می شود چرا که او سینمای مولف را به نیکی به همراهان خود منتقل می کند.

با این اوصاف نباید مقدم را فردی بدون پشتوانه در هنر هفتم دانست چراکه او در تعدادی از فیلم های سینمایی ایران نیز حضوری پررنگ داشته است، ولی با جداشدن از سینما، راه سریال سازی برای تلویزیون را در پیش گرفته و در این مسیر یکی از پرکارترین کارگردانان صدا و سیما محسوب می شود.

سفارشی سازی در پرونده کاری مقدم در چند سال اخیر بشدت افزایش یافته به گونه ای که برای ویژه برنامه های مناسبتی، مقدم در بین کارگردانان تلویزیونی، سهمی پررنگ دارد.

بر همین اساس مسوولان شبکه های مختلف از جمله شبکه یک، کارگردانی سریال ها و مجموعه های مناسبتی را بیشتر به مقدم سپرده اند تا او فرد نخست سریال سازی های سفارشی و مناسبتی باشد.

مجموعه های تلویزیونیˈپایتختˈ نیز از جمله کارهای خوب و بد کارنامه سیروس مقدم است که در نوروز سه سال گذشته از سوی این کارگردان بر صفحه تلویزیون نقش بسته است.

مقدم در پایتخت ها، زیرکانه حرفها و شعارهای را مطرح کرده است که هر کدام از آنها می تواند آغازی برای نقد جامعه شناسنانه و مردم شناسانه باشد گرچه گاهی طرح برخی از مسائل فقط به شعارها تبدیل و گاهی این شعارها از یک اثر هنری فراتر رفته و تنها به یک بحث کمیک موقعیتی مبدل شده است.

مقدم در پایتخت یک، تهران را با همه دود و دمش، شهر آرزوهای خانواده ای شمالی کرد و داستان پایتخت دو را نیز بر محور گنبد و گلدسته مسجدی پیش برد که قرار بود در منطقه ای که مساجدش تک مناره اند، نصب شود.

او بازهم در سری جدید با تمام قوا حلقه کاراکترهای اصلی روایت قصه پایتخت هایش را حفظ کرد.

اما پایتخت سه برای تلویزیون به گونه ای دیگر رقم خورد و این سریال خواسته یا ناخواسته، به چالش هایی پرداخت که می تواند پاشنل آشیل تلویزیون و گروه فیلم سازی باشد.

غیر از گاف بزرگ فنی این سریال در قسمت دهم، که سایه فیلمبردار سوار بر بالابر یا جرثقیل هنگام تصاویربرداری

ˈهای انگˈ یا نمای بالا براحتی قابل مشاهده است، تدوین تخت را هم نیز باید ضعف فنی کار دانست چرا که گونه اتفاقات خود به خود خطای سریع سازی سریال ها را به رخ مخاطب می کشاند.

تفاوتی دیگر سریال پایتخت سه با دو سری دیگرش، نوع فیلمبرداری سری سوم بود که کارگردان در آن برخلاف دو سریال گذشته از دوربین عکاسیˈ SLR ˈ برای ضبط تصاویر استفاده نکرد و تصاویر تخت با قابهای یکنواخت را با دوربین فیلمبرداری ضبط کرد.

اما در بعد قصه پردازی نیز در زیر لایه های مفهومی این ملودرام اجتماعی – ورزشی ، نویسندگان سریال مباحثی را مطرح کردند که طرح آن در صدا و سیما، هزینه های زیادی دارد.

ˈخشایار الوندˈ و ˈحسن وارستهˈ که نویسندگی این سریال را بر عهده داشته اند،از جمله دراماتورژهای(dramaturgy) هستند که زبان کمیک را بخوبی در یک اثر ملودرام پیاده می کنند و در این سریال نیز به صورت زیرکانه چالش هایی را مطرح کردند که بحث در باره آنان کمی دشوار است.

نخستین چالش مطرح شده در این سریال،شکستن قبح محرم و نامحرم است، جایی که کاراکتر موسی با بازیˈهدایت هاشمیˈ دوماه از عمر خود را بین خانواده ای غیرخویشاوند می گذارند که از نظر سببی و نسبی هیچ نسبتی با آنها ندارد، اما روزها در کنار یک کرسی با هم زندگی می کنند.

چالش دیگر، بحث ورود تماشاگر زن به ورزشگاه هاست، جایی که کاراکتر هما با بازی ˈریما رامین فر ˈ برای روحیه دادن نقی معمولی با بازی ˈمحسن تنابندهˈ، تنها شبانه و زمانی که سالن خالی از ورزشکار و تماشاگر است، اجازه ورود پیدا می کند.

بحث روحیه دادن همسر یک قهرمان به او، چالشی است که سریال پایتخت سه ، زیرکانه آن را مطرح و از آن بعنوان دوپینگ نیز یاد می کند.

ورود یا منع ورود بانوان به ورزشگاه ها چندسالی است که در عرصه ورزش مطرح است،حال آنکه در این مجموعه ، خانواده نقی معمولی کشتی گیر پیشکسوت ایران در رقابتهای جهانی، تنها به صورت مخفیانه می توانند در خارج از سالن کشتی ورزشکار خود را ملاقات کنند و به او روحیه بدهند.

نویسندگان و کارگردان مجموعه، در این سکانس با زبان بی زبانی به مخاطب خود اعلام می کنند که گاهی ورود زنان به ورزشگاه ها را نباید نادیده گرفت و این چالشی است که سریال، آن را به شکلی کمیک مطرح می کند.

یکی دیگر از چالش ها، ورود یک زن چینی بعنوان عروس خاله به خانواده ایرانی است که ارسطو عامل با بازی

ˈاحمد مهران فرˈ در پی سالها تلاش برای انتخاب همسر مناسب بدون هیچ نتیجه ای، در نهایت ازدواج با زن چینی را انتخاب می کند.

این چالش در پرداخت خط روایی داستان، خود به خود یک خرده روایت تامل برانگیز را پی ریزی می کند، چه این که در سکانس دیدار کشتی بین نقی معمولی و کشتی گیر چینی، فرد ایرانی بدنبال استراق سمع است و این گوش دادن نامحسوس ارسطو از سخنان سرمربی چینی، حرکتی ناجوانمردانه قلمداد می شود و دختر چینی بخاطر وطنش حاضر می شود قید ارسطو عامل را بزند.

در این سریال، زن چینی برای خانواده ایرانی که از قضا بنیان مستحکمی هم دارد، در حکم یک فرشته است و انگار در این سریال قرار است زن چینی به کاراکترهای مجموعه پایتخت، اخلاق مداری را بیاموزد.

زن چینی بدون هیچ پیش پردازش شخصیتی، براحتی در باره هدفمند کردن یارانه های ایران حرف می زند و در شب چهارشنبه سوری که نمادی از جشن ایرانیان باستان است، به یکباره فانوس چینی را هوا می کند.

در یکی از سکانس ها که بحث فروش بلیت سفر به جام جهانی برزیل بین اعضا خانواده مطرح است، این زن چینی است که بعنوان یک زن دانا از همه جهان پیرامون خبر دارد،در حالی که خانواده ایرانی سریال، هیچگونه اطلاعی از جهان پیرامون حتی اینترنت ندارند و قیمت بلیت سفر به برزیل را هم نمی داند.

سریال پایتخت سه، چالشی دیگر را در متن خود نهفته دارد و آن نشان دادن خانواده ای است که همیشه در حال غذا خوردن است و سبک زندگی افراد غیرتهرانی را خواسته یا ناخواسته به نقد می کشاند.

تصویری در این سریال ارائه می شود که قهرمان شکست خورده به یکباره به قهرمان ملی پیشکسوتان ایران بدل می شود در حالی که این قهرمان همان کسی است که چشم به جیب همسرش دارد و این زن خانواده است که نان آور خانه است.

در پایتخت سه، زن چینی مبرا از خطاست، حال آن که خانواده ایرانی برای نرسیدن نقی معمولی به مسابقات کشتی براحتی دورغ پردازی می کند یا پنهان کردن واقعیت جراحی کمر بهبود با بازیˈمهران احمدیˈ، نوعی فریب کاری خوب محسوب می شود.

سریال پایتخت سه، زیرکانه بین پایتخت نشین ها و شهرستانی ها خط کشی می کند و اوج این مرزبندی شهرستانی بودن و تهرانی بودن را باید در سکانس خرید لباس نو در مغازه ای در یک مجتمع تجاری دنبال کرد که فروشنده بدون اعتنا از ارسطو و نقی می خواهد که مغازه را ترک کنند چون آنان وارد مغازه ای شده اند که اجناس آن برند و مختص انسان خاص است.

پرداختن به کشتی بعنوان ورزش ملی ایران اگرچه زیباست اما در پایان متن، بازهم این فوتبال است که مهمتر جلوه می کند چرا که قهرمان پیشکسوتان کشتی ایران، در روز اوج مسابقات کشتی پیشکسوتان جهان ، در کنار خانواده اش به جای فکر کردن به قهرمانی جهان، بدنبال گرفتن بلیت سفر به برزیل است.

سریال پایتخت سه، کمی از دو سری گذشته خود چالشی تر ساخته شد و این شاید سرآغازی برای مطرح کردن مسائلی باشد که تنها با زبان هنر می توان در باره آنها صبحت کرد.

سریال پایتخت سه، می تواند آخرین سری پایتختی های سیروس مقدم باشد، چرا که ساخت سری دیگر از این سریال نوعی خودزنی برای مقدم و گروه فیلمسازش خواهد بود.

سریال پایتخت سه امسال نیز مانند دو سال گذشته یکی از پربینده ترین برنامه های نوروزی صدا و سیما بود و توانست بخشی از مخاطبان سریال های ایرانی را راضی نگه دارد.

نقد از: محمود رییسی