غارنشین سیاه پوش نیازمند حمایت

به گزارش جارپرس از ایرنا، حضور این گونه در ایران تاکنون دراستان های کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان به ثبت رسیده است، در بررسی های انجام شده از سال ۱۳۸۷ تا کنون نشان می دهد که جمعیت این گونه در برخی از مناطق در حال کاهش و در برخی مناطق تغییر چندانی نکرده است، در این پژوهش ها تخمین زده می شود که تعداد خرس های سیاه کمتر از ۳۰۰ قلاده در ایران است که چندان امیدوارکننده نیست.خرس سیاه آسیایی هم اکنون در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) قرار دارد.
به اعتقاد کارشناسان امر وضعیت خرس سیاه بلوچی مانند یوزپلنگ ایرانی است بنابراین برای ادامه حیات نیازمند حمایت است بر این اساس انجمن حافظان حیات وحش بدون مرز در تلاش است تا راهکارهای عملی مناسبی را برای حفاظت این گونه و زیستگاههایش در استان کرمان و سیستان و بلوچستان معرفی کند. کارشناسان این مجموعه پژوهش های میدانی که در برگیرنده رژیم غذایی گونه، تعارضات خرس و انسان، شناسایی زیستگاه ها و پراکنش گونه، برآورد تراکم خرس سیاه و بررسی مطلوبیت زیستگاه های آن و غیره را از سال ۱۳۸۷ تاکنون انجام داده اند که در حال حاضر این فعالیت ها ادامه دارد.
این موسسه با همکاری صندوق کمک های کوچک مردمی(SGP) فعالیت میدانی در جهت جلب مشارکت جوامع محلی شهرستان نیکشهر با محوریت صنایع دستی بومی و با رویکرد حفاظت از خرس سیاه و جبران بخشی از خسارت وارد شده توسط این گونه به مردم محلی از سال ۱۳۹۲ تا کنون در حال انجام است.
به طور کلی افزایش آگاهی کشاورزان و دامداران در خصوص نحوه مواجه با خرس سیاه، کاهش تعارضات خرس با انسان از طریق پرداخت بخشی از ضرر و زیان، تشکیل صندوق مالی با رویکرد تامین بخشی از هزینه های درمانی افراد آسیب دیده و حفاظت از خرس سیاه از طریق تغییر نگرش جامعه محلی برخی از اهداف این پروژه است.
بر این اساس هادی فهیمی مدیر عامل موسسه حافظان حیات وحش بدون مرز که یک تشکل مردم نهاد است روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: پراکنش خرس سیاه بلوچی فقط در ایران و پاکستان گزارش شده و از نظر حفاظتی این زیرگونه بدلیل روند نزولی جمعیت و از بین رفتن زیستگاههای این گونه در آستانه انقراض قرار دارد.
وی افزود: از این رو برای حفاظت از این گونه ارزشمند، پروژه مطالعاتی در خصوص وضعیت خرس سیاه در استان سیستان و بلوچستان با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست استان در سال ۱۳۹۰ آغاز کردیم، شواهد این پژوهش نشان داد که به لحاظ وضعیت معیشتی که اغلب مردم بومی در این مناطق دارند تعارض خرس با مردم به نوعی حادتر از سایر استان ها است.
فهیمی گفت: مردم این مناطق از نظر معیشتی بسیار ضعیف هستند و وقتی که خرس به دام و یا نخلستان های آنها آسیب وارد می کند جبران خسارت وارده برایشان بسیار دشوار است از این رو نسبت به این حیوان نگرشی منفی دارند.
مدیر عامل موسسه حافظان حیات وحش بدون مرز اظهار کرد: بدتر از این ، زمانی که فردی مورد حمله حیوان قرار می گیرد و زخمی می شود، جبران هزینه های درمانی هم به مراتب دشوارتر است، حمله گاه و بیگاه خرس ها به انسان در طبیعت اجتناب ناپذیر است که اغلب ناشی از ترس حیوان از انسان و یا نزدیک شدن عمدی یا غیر عمد انسان ها به آنها است.
وی ادامه داد: وقتی چنین اتفاقی رخ می دهد اخبار این روبه رویی ها تا صدها کیلومتر در این مناطق پخش شده و برای بسیاری که اطلاع چندانی در مورد این گونه ندارد سبب نگرانی می شود، چه بسا اگر این افراد خرسی را در طبیعت ببیند اقدام به از بین بردن آن می کنند که مبادا در آینده این اتفاق ناخوشایند برای آنها تکرار شود از این رو دیدگاه بخشی از مردم منطقه نسبت به حضور این حیوان به گونه ای است که همواره در صدد نابودی آن هستند.
وی افزود: این خرس از گیاهی به نام ‘ داز’ که در این منطقه رشد می کند تغذیه می کند از سوی دیگر اهالی بومی منطقه هم از برگ های این گیاه برای تهیه صنایع دستی مختلف از جمله کفش، سبد، طناب، جارو و انواع ظروف و غیره استفاده می کنند، به عبارتی تنوع تولید محصول از این گیاه به حدود ۷۰ تا ۸۰ نوع می رسد.
وی با تاکید بر اینکه گیاه داز هم برای مردم منطقه و هم خرس یک گیاه استراتژیک است ادامه داد: بر این اساس تلاش کردیم یک هماهنگی بین این دو مقوله ایجاد کنیم به این صورت که آمدیم یک سری از افراد بومی را که اقدام به بافت صنایع دستی از گیاه داز می کنند و بخشی از آنها را می فروشند را با همکاری میراث فرهنگی اداره نیکشهر و اداره محیط زیست این شهرستان در قالب گروه هدف قرار دادیم.
وی گفت: ما در تلاشیم تا با معرفی محصولات تولید شده از گیاه داز به سایر استان ها درصدد بازاریابی مناسب آنها هستیم تا از این طریق تاثیر مناسبی در معیشت مردم بومی ایجاد کنیم و از طرفی بخشی از سود حاصل از فروش محصولات وارد صندوق حمایتی از خرس سیاه شود تا در آینده بتوان از این طریق بخشی از هزینه افراد آسیب دیده از خرس سیاه را پرداخت کرد.
فهیمی افزود: یکی از کارهایی که در این زمینه در دست پیگیری است بیمه بی نام برای افراد آسیب دیده از حمله خرس سیاه در ۳ استان است تا هزینه های درمانی افرادی که به علت حمله خرس آسیب دیده اند بدون صرف زمان زیاد جبران شود.
وی اظهار کرد: می دانیم که سازمان حفاظت محیط زیست متولی حفاظت از گونه های حیات وحش است و خرس ها هم یکی از این گونه هایی است که به کمک و حمایت نیاز دارند، اما ورود این سازمان برای جبران خسارات مردم آسیب دیده بسیار زمان بر است زیرا چند نمونه موجود نشان می دهد که جبران خسارت آنها یک دوره زمان بر و طاقت فرسا برای آسیب دیدگان محسوب می شود که حداقل بین یک تا دو سال طول می کشد تا مبلغی جهت جبران ضرر و زیان به دست افراد آسیب دیده برسد، از این رو ما در تلاشیم تا به دنبال راهکاری برای کوتاه کردن این زمان هستیم.
فهیمی ادامه داد: بر این اساس با همکاری یک تشکل محیط زیستی دیگر(موسسه میراث پارسیان) با بیمه دانا وارد گفت و گو و مذاکره شدیم و قرار شد برای ۱۰ تا ۱۵ نفر در سال بیمه بی نام تهیه شود، بعد از برآورد قیمت مشخص شد که مبلغ بیمه تا حدودی بالا است و این موسسه که یک تشکل غیر دولتی است از عهده آن بر نمی آید بنابراین تنها راه این بود که سازمان حفاظت محیط زیست متولی این امر شود و همانند اقدامی که برای یوزپلنگ و پلنگ انجام داد برای خرس سیاه بلوچی هم انجام دهد که این فعالیت در سازمان حفاظت محیط زیست در حال بررسی است.
وی گفت: در این میان ما کارهای خود را دنبال می کنیم و صندوق حمایت از خرس سیاه را ایجاد کردیم تا درصدی از درآمد فروش صنایع دستی با هدف جبران خسارت مردم منطقه به این صندوق واریز شود و گردانندگان آن افراد سرشناس محلی باشند که بخش نهایی شدن ایجاد این صندوق در حال پیگیری است.
فهیمی افزود: همچنین در این مدت بازاریابی برای این صنایع دستی انجام شد که مراکزی در تهران، اصفهان و شیراز برای فروش این محصولات شناسایی شدند
وی گفت: در حال رایزنی با افراد محلی هستیم تا این جریان به صورت پایدارتری دنبال شود و بعد از مدتی ما کنار بکشیم و کار به دست اهالی منطقه اداره شود که انجام آن نیازمند صرف زمان بیشتری در این خصوص است.
وی درباره پراکندگی گیاه داز و احتمال نابودی آن بر اثر برداشت زیاد گفت: مردم بومی از پنیر ( موادی نرم و شیری رنگ در داخل تنه درخت)، میوه و برگ آن استفاده می کنند و خرس های سیاه هم از پنیر و میوه آن می خورند، بنابراین زمانی که انسان برگ گیاه را برداشت می کند به منزله هرس آن است و موجب رشد بیشتر آن می شود بنابراین مشکلی برای آن ایجاد نمی شود.
فهیمی به پراکنش گیاه داز اشاره کرد و افزود: یک رشته کوه بزرگ به نام مکران از بلوچستان پاکستان تا ایران (بلوچستان ایران، جنوب استان کرمان و شرق تا مرکز استان هرمزگان ) امتداد دارد که به زیستگاه بلوچی معروف است که تقریبا گیاه داز در اغلب این مناطق دیده می شود.
وی درباره خواب زمستانی خرس سیاه گفت: خرس سیاه خواب زمستانی دارد اما زمان و مدت آن در مناطق مختلف متفاوت است، اطلاعات زیادی از خواب زمستانی این حیوان در اختیار نداریم اما اهالی بومی می گویند این حیوان در رشته کوه های جبال بارز و بحر آسمان در استان کرمان، دو تا سه ماه از سال دیده نمی شود، آن منطقه از نظر زیستگاهی با دیگر زیستگاه های خرس سیاه متفاوت است چون ارتفاع آن از ۱۵۰۰ متر شروع و به ۲۸۰۰ متر می رسد اما در بلوچستان(جنوب استان سیستان و بلوچستان) ارتفاع زیستگاه های خرس از ۵۰۰ متر شروع و در نهایت به ۱۵۰۰ متر می رسد.۸۰ درصد نمایه های جمع آوری شده از این گونه در این مناطق نشاندهنده این موضوع است، بنابراین وضعیت خواب زمستانی آنها هم با توجه به شرایط زیستگاهی و دسترسی آنها به منابع غذایی می تواند متفاوت باشد.
فهیمی درباره شبگرد بودن این حیوان گفت: خرس سیاه اغلب در شب ها فعالیت دارد چون احساس امنیت بیشتری می کند تا در روز، اما اگر توله داشته باشد و در منطقه امنیت کافی باشد گاهی اوایل صبح هم دیده می شود اما به طور کلی شبگرد است.
مدیر عامل موسسه حافظان حیات وحش بدون مرز تاکید کرد: طرح حفا‌ظت از خرس سیاه آسیایی در قالب افزایش تولید صنایع دستی و تغییر نگرش مردم منطقه نسبت به خرس سیاه همچنان ادامه دارد.