فقیه عالیقدر
تهران – جارپرس – روزنامه شرق در گزارشی به قلم فرزانه آئینی نوشت: «آیت‌الله حسینعلی منتظری» نه ساکن بود و نه ساکت، نه مطیع بود و نه فرمانده، هم گوش بود و هم صدا، به همین دلیل، هم یارانش و هم منتقدانش همواره با احترام و با صفاتی پسندیده از او یاد می‌کنند.
در ادامه این گزارش می خوانیم: پیام‌های تسلیتی که پس از درگذشتش از سوی مراجع، علما و بزرگان حوزه علمیه روانه بیت او شد، مؤید این ادعاست – در این پیام‌ها از منتظری با عناوینی مانند «فقیهی بزرگوار»، «استادی برجسته» یا «فقیهی متبحر» تقدیر و یاد شد- نوشتن درباره آیت‌الله منتظری کار دشواری است، به دو دلیل؛ اول اینکه سال‌ها پس از کناره‌گیری از قدرت و درگذشت، همچنان گاه‌وبی‌گاه خبرساز می‌شود، هرچند اغلب انتشار در گستره فضای اطلاع‌رسانی فرصت و مجال رسمی نمی‌یابد و دلیل دوم هم فرازوفرودهای بسیاری است که در زندگی ٨٧ساله او به ثبت رسیده. به این دو دلیل این گزارش روایتی است از زندگی خصوصی، روزهای طلبگی، مبارزات انقلابی و سال‌های مرجعیت حسینعلی منتظری. این گزارش البته روایتی ناقص است و مقاطعی مهم از زندگی آیت‌الله در آن غایب.
**بهانه: سوگواره‌ای برای فقیه عالیقدر
امروز ٢٩ آذر سال ١٣٩۵، هفتمین سالگرد درگذشت آیت‌الله حسینعلی منتظری است، به همین بهانه کارنامه فقهی و مبارزاتی انقلابی او را مرور کرده‌ایم.
**شناسنامه: صادره از نجف‌آباد، سپرده در قم
سال ١٣٠١ بود که در نجف‌آباد اصفهان به دنیا آمد، پدرش حاج‌علی و مادرش شاه‌بیگم بود. او فرزند اول خانواده بود و یک خواهر و پنج برادر داشت. پدرش کشاورزی می‌کرد و گذران زندگی‌شان از زمین می‌گذشت، می‌گویند پدرش در کنار کار روزانه‌اش بر سر زمین، با کتاب و کتابخانه دمساز و معلم اخلاق و مدرس قرآن بود، به همین دلیل حسینعلی هم خواندن و نوشتن را خوب می‌آموزد، ابتدا با خواندن و نوشتن فارسی آشنا می‌شود و بعد هم به همت پدر صرف و نحو عربی را از هفت‌سالگی فرامی‌گیرد. آموزشش نزد پدر پنج سالی طول می‌کشد و وقتی ١٢ساله می‌شود به حوزه علمیه اصفهان می‌رود.
هفت سال در کنار روحانیون و طلاب اصفهانی آموزش حوزه می‌بیند و در ١٩سالگی راهی قم برای شاگردی نزد روحانیون در حوزه علمیه می‌شود. دو سال بعد یعنی شهریور سال ٢١ بود که با ماه‌سلطان ربانی ازدواج کرد که حاصل این ازدواج، هفت فرزند بود به نامهای محمد، عصمت، اشرف، احمد، طاهره، سعید و سعیده – فرزند ارشد آیت‌الله منتظری، شهید محمد منتظری، از روحانیون مبارز و انقلابی بود که در انفجار دفتر حزب جمهوری در هفتم تیر سال ۶٠ به همراه شهید بهشتی و بسیاری دیگر از نمایندگان مجلس، وزیران و مسئولان بلندپایه کشور به شهادت رسید. – منتظری از شاگردان مورد تأیید آیت‌الله بروجردی و امام (ره) بود. او فقه و فلسفه را نزد آیت‌الله محمدحسین بروجردی، آیت‌الله روح‌الله خمینی و علامه محمدحسین طباطبایی فراگرفت و به درجه اجتهاد رسید. او از چهره‌های ارشد انقلاب و مبارزات انقلابی حوزه بود که پس از سال‌ها مبارزه و فرازوفرود در عالم سیاست، در نهایت در سال ٨٨ و در ٨٧سالگی دفتر زندگی‌اش بسته شد.
**کارنامه: فقه، انقلاب، انتقاد
در دوران پیش از انقلاب، او از رهبران روحانی مهم بود که نقشی عمده در ترویج مرجعیت و رهبری امام خمینی داشت و بارها به سبب فعالیت‌های سیاسی خود به زندان افتاد و شکنجه شد. اولین تجربه بازداشت و دستگیری‌اش به نوروز ۴۵ برمی‌گردد که همراه پسر ارشدش، محمد به دلیل پخش اعلامیه در حرم حضرت فاطمه معصومه (س) بازداشت شد؛ او هفت ماه را در زندان گذراند و بعد بالاخره به دلیل اعتراض علما و روحانیون حوزه علمیه در آبان‌ماه همان سال آزاد شد. او چند ماه پس از آزادی از زندان برای توسعه‌‌دادن و تداوم‌بخشیدن به جریان مبارزاتی علیه رژیم شاه مخفیانه راهی عراق شد تا با امام دیدار کند؛ اما سفرهای مخفیانه او لو رفت و ساواک او را در مرز ایران و عراق دستگیر و باز روانه زندان کرد.
منتظری پس از پنج ماه زندان باز به مسیر مبارزات بازگشت؛ اما این‌بار همه برنامه‌ها و رفت‌وآمدهایش تحت کنترل ساواک بود تا اینکه سال ۴۶ در آستانه جشن تاج‌گذاری تصمیم به تبعید شیخ به مسجدسلیمان گرفتند. او سه ماه در مسجدسلیمان بود و در پایان زمان تبعید ساواک اعلام کرد آزاد است به هرجا می‌خواهد برود جز قم؛ اما او بی‌توجه به این اخطار راهی قم شد و عده زیادی از علما، طلاب و روحانیون قم هم به دیدارش رفتند؛ پس از این بی‌توجهی، ساواک برای مراقبت بیشتر از تحرکات منتظری او را به زادگاهش یعنی نجف‌آباد تبعید کرد. تبعید او به نجف‌آباد کارساز نشد، منتظری در زادگاهش به نماز جمعه نظم و سامان داده بود، خطبه‌هایش در نماز جمعه این‌بار برایش دردسرساز شد و ساواک برای سومین‌بار او را دستگیر و روانه زندان کرد. شیخ ١٨ ماه در زندان قصر بود، پس از پایان حبس باز هم عزم قم کرد و راهی حوزه علمیه شد، همین موضوع باعث شد او دوباره به زادگاهش تبعید شود؛ اما این‌بار او نمازهای جمعه را منظم‌تر و خطبه‌هایش را انتقادی‌تر ایراد می‌کرد، آن‌چنان که هجوم جمعیت از شهرهای دور و نزدیک نجف‌آباد پای خطبه‌های نماز به‌اندازه‌ای شد که این شهر دومین پایگاه انقلاب بعد از قم تبدیل شده بود، ساواک هم در گزارشی درباره نمازهای جمعه نجف‌آباد نوشت: «نماز جمعه منتظری یک پایگاه سیاسی برای مبارزه با رژیم است».
به‌این‌ترتیب بود که باز تبعید شد و این‌بار برای سه سال و به طبس؛ او در طبس هم مبارزه را ادامه داد و برای ساماندهی مبارزان انقلابی تلاش کرد. طبق گفته مقامات امنیتی شهر طبس، در مدت اقامت منتظری علاوه بر مردم شهر، نزدیک به ۵٠ هزار نفر از مردم شهرهای دیگر ایران برای دیدار با او وارد طبس شدند؛ ازجمله اقدامات مهم منتظری در طبس، نامه سرگشاده به علما و مردم ایران درباره اتحاد علیه «امپریالیسم و صهیونیسم» (آمریکا و اسرائیل) بود که خشم رژیم را برانگیخت و طبق اسناد به‌جای‌مانده از ساواک عده زیادی به جرم توزیع این اعلامیه دستگیر شدند یا تحت تعقیب قرار گرفتند؛ به‌همین‌دلیل هم ساواک او را از طبس به خلخال تبعید کرد، تبعید او در خلخال هم چهار ماه بود و بعد به سقز تبعیدش کردند.
سال ۵۴ به دنبال برگزاری مراسم سالگرد ١۵ خرداد در مدرسه فیضیه قم، ده‌ها نفر از دوستان و شاگردان او دستگیر شدند و ساواک به ارتباط دستگیرشدگان با منتظری پی برد. با این اطلاعات ساواک باز او را بازداشت و این بار به زندان اوین منتقل کرد. او شش ماه را در سلول انفرادی گذراند. در این بازداشتگاه‌ها با فشارهای روحی و جسمی روبه‌رو شد. در زیر همین فشارها و شکنجه‌ها بود که شکنجه‌گر «ازغندی» به او گفته بود: «علت اینکه تو را از حوزه دور نگه می‌داریم و از این طرف به آن طرف می‌فرستیم، این است که یک خمینی دیگر به وجود نیاید».
**مردان انقلاب در صف نمازجمعه‌های اوین
منتظری پس از شش ماه بلاتکلیفی در زندان اوین بالاخره در یک دادگاه نظامی به اتهام کمک به جنبش اسلامی و خانواده زندانیان سیاسی و اقدام برای تشکیل حکومت اسلامی، به ١٠ سال زندان محکوم شد، او در زندان خارج بحث «خمس» و متن «اسفار» و کتاب طهارت را برای زندانیان تدریس کرد و شخصیت‌های اسلامی زندانی مانند آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله مهدوی‌کنی در مجالس بحث او حاضر می‌شدند. منتظری در زندان اوین نیز نمازجمعه را اقامه می‌کرد و بسیاری از زندانیان سیاسی ازجمله آقایان طالقانی، مهدی کروبی، مهدوی‌کنی، هاشمی‌رفسنجانی، لاهوتی و دیگران در نمازجمعه حاضر می‌شدند؛ هرچند ساواک پس از مدتی مانع اقامه آن شد.
سرانجام با اوج‌گیری مبارزات و عقب‌نشینی‌های پی‌درپی حکومت پهلوی، منتظری پس از گذراندن حدود سه‌سال‌ونیم از دوران محکومیت به همراه آیت‌الله طالقانی در هشتم آبان ۱۳۵۷ از زندان آزاد شد و مورد استقبال چشمگیر مردم قرار گرفت. میزان مقبولیت و محوریت آیت‌الله منتظری در مبارزه و انقلاب چنان بود که امام در زمان تبعید، او را به‌عنوان نماینده تام‌الاختیار خویش در ایران منصوب کردند و در نامهای از وی خواستند که بر جریانات بیت او در قم اشراف داشته باشد و درباره او با تعابیری مانند «فقیه عالیقدر»، «مجاهد بزرگوار»، «حاصل عمر من»، «ذخیره انقلاب» و «برج بلند اسلام» یاد می‌کرد و حیثیت او را «واجب‌المراعات» دانسته و پس از پیروزی انقلاب بسیاری از مسائل فقهی و سیاسی مربوط به قوه قضائیه و وزارتخانه‌ها را به او ارجاع می‌دادند. پاییز سال ۵٧ زمانی که امام (ره) در نوفل‌لوشاتو در پاریس به سر می‌برد، او درباره جنبش انقلاب و شکل‌گیری حکومت اسلامی در ایران با ایشان مشورت و دستورها و نظرات امام را دریافت کرد.
**منتظری در انقلاب
مبارزات علیه رژیم شاه ادامه داشت تا اینکه انقلاب در بهمن ۵٧ به ثمر نشست. او پس از پیروزی انقلاب به ریاست مجلس خبرگان قانون اساسی رسید. او با تدریس نظریه ولایت فقیه در درس خارج خود و انتشار چهار جلد درباره ولایت فقیه، در این باب مهم‌ترین نظریه‌‌پرداز حوزه پس از امام (ره) شناخته می‌شود. در سال ۱۳۶۴ از سوی مجلس خبرگان رهبری به قائم‌مقامی ولی فقیه انتخاب شد. «تأسیس شورای مدیریت حوزه علمیه قم»، «تشکیل مجمع نمایندگان طلاب حوزه»، «تأسیس جامعه الامام‌الصادق (ع)»، «تشکیل دانشکده قدس وابسته به جامعه الامام‌الصادق (ع)»، «تأسیس مرکز جهانی علوم اسلامی در قم»، «ایجاد مدارس علمیه در خارج کشور برای تربیت طلاب خارجی در کشورهای خود»، «ایجاد مرکز بزرگ اسلامی در کردستان»، «اعزام هیأت‌هایی به کشورهای مختلف برای تبیین اهداف انقلاب اسلامی» و «تشکیل دادگاه عالی انقلاب در قم» ازجمله اقدامات او در زمان قائم‌مقامی‌اش بود.
سال‌های اول انقلاب و جنگ تحمیلی اوضاع کشور را ویژه کرده بود و مدیریت بر همه‌جا و همه امور امری دشوار بود که حساسیت همه مدیران ارشد نظام را می‌طلبید. روزها می‌گذشت و آیت‌الله منتظری بر حسب گزارش‌هایی که به دفترش می‌رسید، به منتقد بدل شد. او چهار سال بعد یعنی سال ۶٨ از مقام جانشینی امام (ره) عزل شد؛ رویدادی که روزنامه‌ها و جراید بسیار به آن پرداختند و شاخص‌ترین نقد‌ها به آیت‌الله منتظری را درباره‌اش نوشتند و بارزترین آنها را می‌توان در کتاب «رنجنامه» به قلم مرحوم سید احمد خمینی و «خاطرات سیاسی» به قلم آیت‌الله ری‌شهری یافت… .
**بدرقه منتظری
… باوجود انزوای ٢٠ساله او همچنان در میان شاگردان و نزدیکان و جمعی از مردم محبوب و فقیه بود تا اینکه در ساعت یک بامداد ٢٩ آذرماه ٨٨ در خواب و به مرگ طبیعی به دیار باقی شتافت. پیکرش را عمادالدین باقی غسل داد و آیت‌الله موسی شبیری‌زنجانی نماز را بر پیکر او خواهند. جسمش را در لابه‌لای جمعیت پرشماری که برای بدرقه‌اش آمده بودند، در حرم فاطمه معصومه (س) به خاک سپردند. از چهره‌های صاحب‌نام در مراسم تدفین او آیت‌الله یوسف صانعی، آیت‌الله سیدجلال‌الدین طاهری‌اصفهانی، علی‌اکبر محتشمی‌پور، هادی غفاری و هادی خامنه‌ای بودند.
آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، در روز درگذشت آیت‌الله منتظری، پیام تسلیتی صادر کردند و نوشتند: «اطلاع یافتیم که فقیه بزرگوار، آیت‌الله آقای حاج‌شیخ‌حسینعلی منتظری رحمه‌الله‌علیه دار فانی را وداع گفته و به سرای باقی شتافته‌اند. ایشان فقیهی متبحر و استادی برجسته بودند و شاگردان زیادی از ایشان بهره بردند. دورانی طولانی از زندگی آن مرحوم در خدمت نهضت امام راحل عظیم‌الشأن گذشت و ایشان مجاهدات زیادی انجام داده و سختی‌های زیادی در این راه تحمل کردند. در اواخر دوران حیات مبارک امام راحل امتحانی دشوار و خطیر پیش آمد که از خداوند متعال می‌خواهم آن را با پوشش مغفرت و رحمت خویش بپوشاند و ابتلائات دنیوی را کفاره آن قرار دهد.این‌جانب درگذشت ایشان را به همه بازماندگان، به‌ویژه همسر مکرمه و فرزندان محترم آن مرحوم تسلیت می‌گویم و رحمت و مغفرت الهی را برای وی مسألت می‌کنم».
به دنبال درگذشت آیت‌الله منتظری احزاب، گروه‌ها و چهره‌های سیاسی با صدور پیام‌هایی درگذشت منتظری را به مردم و بیت او تسلیت گفتند؛ اما در کنار آنها تسلیت چهره‌ها و علمای حوزه درخور توجه بود، همچنان که آیت‌الله صانعی در پیام تسلیت خود، آیت‌الله منتظری را «اسوه ایستادگی» خوانده و درگذشت او را به «همه ملت‌های آزاده» تسلیت گفت. آیت‌الله موسوی‌اردبیلی نیز در پیامی با اشاره به مبارزات آیت‌الله منتظری با حکومت پادشاهی پهلوی، درگذشت او را «ضایعه بزرگ» خواند. آیت‌الله اسدالله بیات‌زنجانی نیز با انتشار پیامی درگذشت آیت‌الله منتظری را آسیبی جبران‌ناپذیر دانست. آیت‌الله صافی‌گلپایگانی و آیت‌الله محمدعلی دستغیب، از مراجع تقلید، هم در پیام‌های جداگانه‌ای درگذشت آیت‌الله منتظری را تسلیت گفتند.
*منبع: روزنامه شرق، ۱۳۹۵٫۹٫۲۹
برچسب ها :
ناموجود- نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
- نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰