سودای بلندپروازانه سعودی

بن سلمان فرزند پادشاه سعودی که افزون بر جانشینی ولیعهد، وزارت دفاع و نیز ریاست شورای اقتصاد و توسعه عربستان را بر عهده دارد، هفته پیش در گفت وگو با شبکه «العربیه» به تشریح طرحی زیرِ عنوان چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان پرداخت.
نفس اینکه بن سلمان، این طرحِ ناظر به آینده میان مدت را مطرح می کند، قابل توجه است و نشان از جایگاه ویژه او در روند تصمیم سازی و اداره عربستان دارد. با وجود اینکه «محمد بن نایف» ولیعهد عربستان است، بسیاری بر این باورند، بن سلمان در عمل دومین شخص قدرتمند کشور به شمار می رود و احتمال پادشاهی او پس از مرگ «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان بالا است.
فارغ از این موضوع، به نظر می رسد مساله ای که باعث شده چنین طرحی ارایه و بدون هیچ مناقشه ای در هیات وزیران تصویب شود، زنگ خطری است که صدایش هر روز در گوش سردمداران سعودی بلندتر می شود. کاهش شدید قیمت نفت در سال های گذشته به اقتصاد عربستانی که با صادرات بیش از ۱۰ میلیون بشکه در روز، رتبه نخست کشورهای صادرکننده نفت را دارد، ضربه جدی وارد کرده است. این کشور در سال ۲۰۱۵ میلادی ۱۰۰ میلیارد دلار کسری بودجه داشت و امسال نیز حدود ۸۷ میلیارد دلار کسری بودجه خواهد داشت. نکته قابل تامل اینکه یکی از دلایل کاهش قیمت نفت، سیاست افزایش تولیدی بود که در برهه ای، خود عربستان از آن حمایت می کرد.
ذخایر ارزی ریاض به دلیل پیش گرفتن سیاست های نادرست افزایشِ تولید و فروش بالای نفت، از ۷۴۲ به ۶۱۱ میلیارد دلار رسیده است. افزون بر این ها، اقتصاددانان رشد اقتصادی پایین را برای عربستان در نتیجه کاهش سرمایه گذاری ها پیش بینی کرده اند. تولید ناخالص داخلی عربستان هم از سال ۲۰۱۲ تاکنون سیر نزولی داشته است. بیشترین نرخ رشد تولید ناخالص داخلی عربستان در سال ۲۰۱۲ حدود ۵٫۵ درصد بود که این رقم در سال ۲۰۱۶، به ۱٫۶ درصد می رسد.
آشکارتر شدن چالش های اقتصادی در زمانی است که سعودی ها به دلیل تلاش برای افزایش نقش منطقه ای، خود را درگیر بسیاری از بحران ها از جمله جنگ های مستقیم و نیابتی کرده اند که این مساله نیز نیازمند هزینه زیادی است. از دیگر معضل های داخلی سعودی ها می توان به رشد فزاینده بیکاری، آسیب های اجتماعی مربوط به کارگران مهاجر (حدود ۱۰ میلیون نفر) و افزایش نارضایتی های اجتماعی و صنفی اشاره کرد.
عربستان سعودی در عرصه منطقه ای و بین المللی هم اوضاع بهتری ندارد. یک سال جنگ بی حاصل علیه مردم بی دفاع یمن، قطع روابط دیپلماتیک با ایران، نگرانی روز افزون از قدرتمندتر شدن ایران در منطقه در پی توافق هسته ای با غرب، به حاشیه رانده شدن و اشتباه در محاسبات و پیش بینی ها در مورد مسایل و بحران های منطقه ای بخصوص درقبال بحران سوریه و در آخر هم سردی روابط با متحد قدیمی یعنی ایالات متحده آمریکا، همه و همه دست به دست هم داده تا دولتمردان کنونی عربستان در تنگنا قرار گیرند.
مسایل یادشده، مشکل های کمی برای یک حکومت نیست و به نظر می رسد تنها دلیل ارایه طرح ۱۵ ساله بن سلمان، واکنش طبیعی در برابر این چالش ها و تلاش برای جلوگیری از بحرانی شدن آن ها است.
برنامه عرضه شده اگر چه در ظاهر جذاب به نظر می رسد اما اینکه تا چه میزان قابل تحقق باشد پرسش مهمی است. چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان شامل طرح هایی برای رها کردن اقتصاد این کشور از وابستگی به نفت است اما برای دولتی که هشت دهه تکیه اش به نفت بوده، بعید به نظر می رسد در فاصله ای به نسبت کوتاه بتواند این رویه را عوض کند.
بالا رفتن قیمت نفت در ماه ها و سال های پیش رو و سرازیر شدن دوباره دلارهای نفتی به سمت ریاض می تواند از انگیزه سران عربستان برای اجرای برنامه چشم انداز بکاهد. سعودی ها به دنبال آن هستند تا با رونق صنعت گردشگری و توسعه صنعتی، اتکای خود را به نفت کاهش دهند. یکی از برنامه های اعلامی عربستان، واگذاری شرکت ها به بخش خصوصی است اما نکته جالب اینجا است که برای نمونه در مورد واگذاری «آرامکو» یعنی بزرگترین شرکت نفتی این کشور اعلام شده که تنها پنج درصد از سهام این شرکت قرار است به فروش گذاشته شود.
در این پیوند، وعده ایجاد یک صندوق سرمایه گذاری به ارزش ۲هزارمیلیارد دلار داده شده است. بن سلمان از افزایش شمار حجاج از ۸ میلیون به ۳۰ میلیون نفر تا سال ۲۰۳۰ سخن گفته است که صد البته درآمد عظیمی برای عربستان است اما با درنظر گرفتن سوء مدیریت حاکمان تازه سعودی و به وقوع پیوستن فاجعه منا، این رقم دور از ذهن و اغراق آمیز است. بن سلمان همچنین متعهد شده است که با اجرای این طرح، بیکاری از ۱۱٫۶ درصد به ۷ درصد کاهش خواهد یافت.
چشم انداز ۲۰۳۰، اقدام پیشدستانه حکام سعودی برای جلوگیری از بحرانی تر شدن بیش از پیش اوضاعِ وخیم این روزهای عربستان است اما به نظر می رسد این نیز مانند دیگر تصمیم های عجولانه سعودی ها باشد و در بهترین حالت، همچون یک مُسکن عمل کند اما در طولانی مدت برای اقتصاد صددرصد مصرفی عربستان، محکوم به شکست خواهد بود.
با این حال، باید منتظر ماند و دید که سرنوشت این طرح بن سلمانِ جوان به عاقبت دیگر تصمیماتش، نظیر آنچه در مورد یمن رخ داد شباهت خواهد یافت یا خیر؟

منبع: ایرنا