فاضلاب یاری جایگزین آبیاری کشاورزی در زابل

یکی دو کیلومتر از شهر زابل که دور شوید مناظری سرسبز و بدیع دیده می شود که گویی ۱۷ سال خشکسالی سیستان خم به ابروی این منطقه نیاورده و از آن زیباتر مشاهده کشت محصولات مختلف و فصلی در آن منطقه است.
اما با نزدیک شدن به محل، و بکار افتادن ‘حس بویایی’ آن مناظر بدیع چنان بلایی بر سر فرد می آورد که عطای آن را به لقایش خواهد بخشید.
بوی گند آب فاضلاب به مشام می رسد، بویی تهوع آور و منزجر کننده که تحمل آن برای افراد معمولی ممکن نیست.
دور نروید، تنها یک یا دو کیلومتر با شهرستان زابل فاصله دارد، در بیابان های دور افتاده یا فلان منطقه در کشوری عقب افتاده نیست، همین نزدیکی ها فعالیت هایی می شود بودار!
در زمین های اطراف شهر زابل که مسیر عبور خطوط انتقال فاضلاب شهری به تصفیه خانه فاضلاب این شهر است جوی و نهرها آب لجنی رنگ دارند که منشا آن نیز همان لوله های فاضلاب شهری هستند که توسط برخی افراد شکسته می شوند.
اما در شهر زابل نبود شبکه فاضلاب در برخی از نقاط، فرسودگی لوله ها و اجرای نامناسب طرح های فاضلاب شهری سه مشکل اصلی است.
فاضلاب با خروج از منازل وارد لوله های انتقال شده و در مسیر سیستم های پمپاژ قرار می گیرد و پس از پیمودن چندین کیلومتر به ایستگاه پمپاژ در میدان یعقوب لیث واقع در ورودی زابل رسیده و این مسیر تا تصفیه خانه زابل ادامه می یابد.
و داستان نیز از میدان ورودی زابل آغاز می شود اما پایانی ندارد، یا بهتر است بگوییم پایان خوشی ندارد.
برخی کشاورزان روستایی که لوله فاضلاب شهری از زمین آن ها عبور می کند با شکستن لوله ها، زمین های خود را با فاضلاب خام آبیاری می کنند.
شهر زابل به دلیل بالا بودن تراز آب زیر زمینی نیاز به اجرای شبکه کامل فاضلاب و رفع مشکلات طراحی، بازسازی و ترمیم دارد.
سیستم تصفیه خانه فاضلاب زابل به صورت سنتی پس از چند روز نگهداری فاضلاب در حوضچه های بزرگ و ته نشینی املاح آن، به گفته کارشناسان با نمونه گیری و آزمایشات شیمیایی در آزمایشگاه تصفیه خانه پسآب را وارد زمین های کشاورزی می کند.
تابش نور خورشید، وسعت حوضچه ها، خروج گازها و زمان ماندگاری باعث نابودی و تجزیه باکتری های فاضلاب می شود.
عمده محصولات کشت شده در زمین های کشاورزی روستاهای سه قلعه، فتح اله و صادق که از پسآب استفاده می کنند گندم و جو است و برای مصرف دام استفاده می شود.
یکی دیگر از معضلات بزرگ فاضلاب زابل ورود فاضلاب بیمارستان های این شهرستان به سیستم فاضلاب شهری است و از آنجایی که تعیین نوع و درجه باکتری ها در آزمایشگاه علوم پزشکی این شهرستان انجام می شود، متاسفانه اطلاعاتی در این باره در دسترس نیست.
گرچه ایستگاه های پمپاژ باید دور از مکان های شلوغ و مراکز جمعیتی احداث شود، اما قرار گرفتن این ایستگاه ها در مرکز شهرستان زابل از جمله میدان امام حسین(ع) و بوی بد آن ساکنان این بخش از شهر را کلافه کرده است.
یکی از شهروندان ساکن این منطقه به خبرنگار ایرنا گفت: بوی بد فاضلاب سال ها است که ما را آزرده کرده و برای حل این مشکل بارها به شرکت آب و فاضلاب مراجعه کرده ایم.
علی هرمزی ادامه داد: این شرکت چند بار برای رفع این بو اقدام کرد اما متاسفانه نتیجه آن مقطعی بوده و پس از گذشت چند روز بار دیگر این بو منتشر شده است.
وی خاطر نشان کرد: ما مجبور به تحمل این بو هستیم اما هر گاه میهمانی از خارج استان یا از سایر نقاط شهر به منزل ما می آید احساس شرمندگی می کنیم.
یکی از افرادی که لوله فاضلاب از زمین او عبور می کند و حدود یک ساعت قبل لوله را به منظور آبیاری زمین خود شکسته بود در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: آبیاری با این آب از امروز و دیروز نیست بلکه بیش از ۲۰ سال است که ما به این روش کشاورزی می کنیم، البته ماموران بهداشت هر چند وقت یک بار به ما تذکر می دهند.
وی که خود را ‘ع٫ش’ معرفی کرد افزود: با توجه به نداشتن در آمد و نیز خشکسالی سیستان مجبور به شکستن این لوله ها به منظور تامین مخارج زندگی هستم.
وی بیان کرد: در این زمین محصول جو فقط برای مصرف دام کاشته ام و با توجه به اظهار نظر بسیاری از افراد این امر هیچ مشکل بهداشتی ندارد.
این کشاورز با استفاده از خاک در اطراف محل شکستن لوله حوضچه ای ساخته بود و پس از ساعتی آبگیری مزرعه، دختر جوان وی با ورود به این حوضچه اقدام به بستن لوله کرد.
کشاورزانی که از این روش آبیاری استفاده می کنند پس از بهره گیری از فاضلاب مجددا محل سوراخ شده را مسدود می کنند بدین روش که ابتدا مسیر لوله را جلوتر از محلی که سوراخ کرده اند، با روش های خاصی بسته و سپس آهنی از جنس خود لوله را بر جای شکسته شده جوش می دهند.
و اینگونه آن مناظر زیبا در حاشیه زابل شکل گرفته اند، گرچه به بیان این افراد مصرف محصولات ذکر شده برای دام مشکل بهداشتی ندارد اما کم نیستند سود جویانی که این محصولات را به سایر بخش ها بفروشند و این محصولات در چرخه غذایی مردم قرار گیرد.
گزارش های مردمی حاکی از این است که در موارد زیادی در این مناطق با آب فاضلاب انواع سبزیجات، سیب زمینی و پیاز نیز کشت می شود و گمان نمی کنم هیچ دامی علاقه ای به خوردن سبزیجات مختلف داشته باشد و این محصولی است که مستقیم توسط انسان ها مصرف می شود.
یکی از چوپانان که حدود ۲۰ راس گوسفند خود را برای چرا به نزدیکی این زمین ها آورده بود گفت: من هر روز گوسفندان خود را برای چرا به این مکان می آورم و تاکنون هیچ ماموری به من اخطار نداده است.

*** فاضلاب خام بر محیط زیست از طریق نفود مواد شیمیایی و فلزات سنگین در خاک تاثیر می گذارد
مدرس دانشگاه علوم پزشکی زابل در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: پسآب خام فاضلاب که برای پرورش جو و گندم و در نهایت برای پرواربندی دام استفاده می شود به طور مستقیم و غیر مستقیم وارد بدن انسان می شود.
دکتر حامد گنجعلی با بیان اینکه اولین تاثیر فاضلاب خام، بر محیط زیست از طریق نفوذ مواد شیمیایی و فلزات سنگین در خاک است اظهار داشت: از عوارض خطرناک فاضلاب، راه یافتن انگل ها و میکروب های معلق در فاضلاب به زندگی انسان و نیز پدید آمدن زمینه برخی سرطان ها است.
وی افزود: گاه میکروب ها و ویروس ها با استفاده از کلر از بین می روند اما کیستها و تخم انگلهای موجود در آن به هیچ عنوان نابود نمی شود.
رییس دامپزشکی زابل گفت: در صورتی که کیست هیداتیک که از طریق مدفوع سگ سانان در مزارع پخش می شود با مصرف سبزیجات آلوده به بدن انسان وارد شود عوارض جبران ناپذیری از جمله ایجاد حفره روی قلب، مغز، کبد و ریه خواهد داشت.
وی گفت: ‘وبا’ از سایر بیماری های خطرناکی است که به دلیل استفاده از سبزیجات آلوده آبیاری شده با فاضلاب خام بوجود می آید.
وی خاطر نشان کرد: بیماری وبا با بیماری اسهال حاد آبکی و استفراع آغاز و در صورت تداوم، ضعف، بی حال و درد شکم را به دنبال دارد که اگر بیمار به پزشک مراجعه نکند در زمان کوتاهی موجب مرگ وی می شود.
دکتر گنجعلی تصریح کرد: عامل بیماری وبا یک باکتری است که بیشتر با آب آلوده، غذا و دستهای آلوده انتقال می یابد.
وی با اشاره به اینکه ژیاردیا لامبلیا تک یاخته تاژک ‏دار روده ‏ای با انتشار جهانی به عنوان یکی از عوامل اصلی اسهال در جهان شناخته شده است و بیماری ناشی از این انگل را ژیاردیازیس یا اسهال چرب می‏گویند اظهار داشت: یکی از راههای انتقال این انگل، آلودگی منابع آب با فاضلاب انسانی حاوی کیست و اُاُسیست این انگل‏ها و آشامیدن آب توسط افراد است.
این مدرس ادامه داد: تحقیقات گسترده نشان داده که علاوه بر خطر انتقال این بیماری ها بوسیله فاضلاب خام، استفاده از این فاضلاب برای آبیاری سبزیجات و علوفه ها می تواند باعث افزایش غلظت فلزات سنگین از جمله روی، مس، کادمیوم، سرب، کروم و نیکـل در خـاک و نیز در این گیاهان شود که خود می تواند مخاطره آمیز باشد.
طرح ارتقا سیستم تصفیه خانه فاضلاب زابل از سال ۹۱ با عاملیت شرکت شرق سازه کویر با اعتباری افزون بر ۷۰ میلیارد ریال آغاز شده است و مقرر بود این طرح در مدت دو سال راه اندازی شود، اما هم اینک کارفرمای این طرح بیش از ۴۰ میلیارد ریال بدهی دارد و این طرح با ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی به کندی جلو می رود.
یکی از مهندسان این پروژه با اشاره به غیر استاندارد بودن وضعیت کنونی تصفیه خانه فاضلاب زابل در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: با ارتقا تصفیه خانه فاضلاب زابل، فاضلاب قبل از ورود به حوضچه ها با سیستم های پیشرفته ای تصفیه می شود که مراحل آن عبارتند از آشغال گیری، جداسازی دانه ها و مواد جامد، تزریق هوا، اندازه گیری جریان ورودی، باکتری زدایی، ته نشین شدن املاح و کلر زنی.
وی که از ذکر نامش خودداری کرد افزود: از این سیستم تنها در دو نقطه کشور وجود دارد که یکی کازرون و دیگری زابل است و ابزار پیشرفته و دقیق و نیز دوربین های دید در روز و شب این سیستم در تمام مراحل باعث شده تا آب خروجی تصفیه خانه کیفیت خوبی داشته باشد.
وی گفت: با توجه به چندین سال خشکسالی در این منطقه و نیز فقر زیاد کشاورزان این طرح باید هرچه سریعتر راه اندازی شود تا آبی مطمئن وارد زمین های کشاورزی شود.

*** پسآب خروجی فاضلاب زابل استاندارد است
رییس شرکت آب و فاضلاب زابل با بیان استاندارد بودن پسآب خروجی از تصفیه خانه این شهرستان تصریح کرد: هم اینک آب فاضلاب پس از ورود به تصفیه خانه و پیمودن مراحل تصفیه و آزمایشات مختلف وارد زمین های کشاورزی می شود.
حبیب اعلایی گفت: یکی از معضلات در دهه اخیر فاضلاب آن بوده است که هم اینک با تلاش شبانه روزی و استفاده مقطعی از ماشین آلات مختلف این شبکه تعمیر و شرایط بهتری دارد.
وی افزود: تعداد زیادی از ایستگاه های پمپاژ زابل نیاز به تعمیر فوری داشتند که از این تعداد، ۲۰ عدد تعمیر و بخشی از این شبکه اصلاح شد.
رییس شرکت آب و فاضلاب زابل با بیان اینکه پسآب خروجی تصفیه خانه ۳۰۰ لیتر در ثانیه است خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه قیمت تمام شده این پسآب در همسنجی با آب شرب خیلی پایین تر است به شهرداری زابل پیشنهاد شده است تا این آب مطمئن را برای مصارف فضای سبز خود استفاده کند.
وی اظهار داشت: در نقاط دیگر کشور از کود فاضلاب شهری استفاده های مختلفی می شود، اما برای استفاده از این کود به طور مکرر با شهرداری زابل مذاکره کرده ایم که تاکنون نتیجه ای نداشته و این فاضلاب که می توانست یک فرصت باشد به یک تهدید تبدیل شده است.
اعلایی ادامه داد: هم اینک ۲۰ سال از عمر مفید فاضلاب شهری زابل می گذرد و از آنجایی که در زمان احداث آن از لوله های بتنی استفاده شده بود این لوله ها به مرور زمان در مجاورت بخار فاضلاب خرد شده و از بین می رفتند.
وی اضافه کرد: مهندسان شرکت آب و فاضلاب زابل از طرح اجرایی شبکه فاضلاب مشهد و لوله رانی آن بازدید کرده اند و برای تامین اعتبار چنین طرحی در زابل با استانداری سیستان وبلوچستان، معاونت استانداری و فرمانداری شهرستان ویژه زابل و ستاد بحران استان مکاتبه شده است.
رییس شرکت آب و فاضلاب زابل با بیان اینکه یکی از مشکلات اصلی، اتصال غیرمجاز جوی آب شهرداری به این شبکه است گفت: تصفیه خانه فاضلاب زابل برای مصارف خانگی طراحی شده اما با هر بارندگی، سیلی از گِل و لای وارد آن سیستم شده و باعث فرسودگی و اختلال در نقاط مختلف شهر و نیز ایجاد شوک در خطوط انتقال می شود.
وی با اشاره به اینکه هیچ نقطه ای از کشور آب بارندگی خود را وارد سیستم فاضلاب نمی کند از شهرداری زابل خواست تا نسبت به جمع آوری روان آب ها و ممانعت از ورود آن به سیستم فاضلاب شهری در فصول بارانی اقدام کند.
اعلایی با ابراز تاسف از اینکه برخی کشاورزان با شکستن لوله های انتقال فاضلاب شهری، این فاضلاب را وارد زمین های کشاورزی خود می کنند خاطر نشان کرد: گرچه برای برخورد با این افراد اقدامات قضایی انجام شده اما هنوز شکستن لوله ها ادامه دارد.
وی از آمادگی شرکت آب و فاضلاب زابل برای انتقال پایدار و مطمئن پسآب خروجی فاضلاب این شهرستان به زمین های کشاورزی با قیمت پایین خبر داد و اظهار کرد: چیره شدن چند ساله خشکسالی در این منطقه باعث بوجود آمدن مشکلات فراوانی شده است که برای کمک به مردم باید تمام بخش ها از جمله دهیاری ها، امور آب سیستان و شرکت توسعه منابع آب و خاک اقدام کنند.

*** تصفیه خانه فاضلاب زابل در حال حاضر تمام استانداردهای بهداشتی خود را طی می کند
مدیر گروه بهداشت محیط زابل گفت: پسآب خروجی فاضلاب زابل تنها برای کشت محصولات دامی مناسب است و در بازدیدهای میدانی و گزارش ها، موردی مبنی بر غیر بهداشتی بودن و آسیب رساندن این فاضلاب به جامعه ذکر نشده است.
مهدی کیخا صابر افزود: هم اینک تصفیه خانه فاضلاب زابل تمام استاندارد های بهداشتی را گذرانده و پس از کلرزنی، پسآب وارد زمین های کشاورزی می شود.
وی ادامه داد: تاکنون هیچ گونه سبزیجاتی با استفاده از پسآب فاضلاب در زابل کشت نشده و رسانه ها و مردم می توانند در صورت مشاهده هر گونه کشت سبزیجات در این مکان ها ما را مطلع کنند تا با افراد متخلف برخورد کنیم.
مدیر گروه بهداشت محیط زابل اظهار داشت: نمونه پسآب فاضلاب، در آزمایشگاه مربوط به آن بررسی و در صورت وجود هر مشکل و بیماری، گزارش آن اعلام خواهد شد.
وی یادآور شد: هدایت فاضلاب خام به زمین های کشاورزی باعث رشد حشرات، انتشار بوی بد، خروج گاز و بروز بیماری های زیادی از جمله اسهال خونی می شود.
کیخا صابر گفت: با کشاورزانی که لوله های انتقال فاضلاب شهری را شکسته و زمین های کشاورزی را آبیاری می کنند برخورد و افراد متخلف نیز به مراجع قضایی معرفی خواهند شد.

*** فاضلاب خام سرمنشا اصلی انواع بیماری ها و پراکنش حشرات است
سرپرست اداره حفاظت محیط زیست زابل در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه تصفیه نامناسب فاضلاب منشا اصلی بیماری ها و پراکنش انواع حشرات و موجودات مزاحم در محیط است اظهار داشت: شکایت های مردمی زیادی در باره مشکلات فاضلاب زابل مبنی بر نامناسب بودن سیستم های تصفیه فاضلاب به ما رسیده است.
الهام آبتین افزود: رها سازی فاضلاب در محل سکونت، ناقص بودن سیستم فاضلاب شهری از منازل افراد تا خروجی فاضلاب نشان دهنده نقص فنی در سیستم دفع و تصفیه فاضلاب است.
وی اظهار داشت: کشاورزانی که از پسآب خروجی فاضلاب زابل استفاده می کنند باید از کشت هر گونه سبزیجات خودداری کنند زیرا باعث به وجود آمدن بیماری های زیادی در جامعه می شود.
آبتین خاطر نشان کرد: جاری شدن فاضلاب شهری از درب چاهک ها در سطح خیابان جای تاسف دارد.
وی گفت: در صورت مشاهده تخلف در بازدید های مشترک با شرکت آب و فاضلاب زابل با متخلف برخورد و نیز راه کارهای لازم برای رفع معضل آلودگی آب داده خواهد شد.
به گمانم با اظهارات مسوولان، آن چوپانی که گفت چندین سال هیچ ماموری در زمین های کشت شده بوسیله فاضلاب ندیده است در واقع همان چوپان دروغگو بوده است.
همچنین می توان از این پس به جای آبیاری در فرهنگ لغت سیستان از کلمه ‘فاضلاب یاری’ استفاده کرد زیرا به اندازه ای این امر رواج پیدا کرده که ثبت نکردن آن دور از انصاف است.

منبع : ایرنا