نشست تهران، آینه اراده و نیت صادقانه ایران برای توسعه و ثبات در منطقه

به گزارش جارپرس از ایرنا، نشست نمایندگان ویژه کشورهای همسایه افغانستان روز یکشنبه ۲۳ آذرماه با حضور ایران، پاکستان، چین، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در تهران برگزار شد؛ نشستی که پس از حدود دو سال وقفه در تحرکات منطقه‌ای پیرامون پرونده افغانستان، می‌تواند نقطه بازگشت گفت‌وگوهای منسجم منطقه‌ای باشد و با گردهم آوردن نمایندگان عالی‌رتبه سیاسی، زمینه‌ساز تقویت همگرایی کشورهای منطقه در قبال تحولات این کشور شود.

برای بررسی اهمیت این نشست با محسن روحی‌صفت، تحلیلگر مسائل شبه قاره و افغانستان گفت‌وگو کردیم.

برگزاری نشست نمایندگان ویژه کشورهای همسایه افغانستان در تهران، پس از نزدیک به دو سال، عملاً نخستین کنش فعال جمهوری اسلامی ایران در پرونده افغانستان به شمار می‌رود. با توجه به این موضوع، اهمیت این نشست را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ همچنین در شرایطی که وقفه‌ای در برگزاری نشست‌های مرتبط با افغانستان ایجاد شده بود، میزبانی تهران از این نشست چه جایگاهی در بازتعریف نقش ایران در تحولات افغانستان دارد؟

این نشست در ادامه نشست‌های مرتبط با موضوع همسایگان افغانستان برگزار شد؛ نشستی که اگر به خاطر داشته باشید، یکی از آن‌ها در تهران برگزار شد و پس از آن نیز نشست‌های دیگری برگزار شد. این نشست در واقع ادامه همان روند است. در این اجلاس صرفاً همسایگان افغانستان حضور دارند و حتی ترکمنستان در بسیاری از نشست‌ها حضور ندارد، اما در این اجلاس به‌عنوان همسایه افغانستان شرکت کرده است.

در واقع، پس از تحولات و قراردادهای منطقه‌ای و نقشی که بازیگران منطقه‌ای ایفا کردند، افغانستان به این وضعیت دچار شد. پیامدهای آن وضعیت، مشکلاتی است که اکنون در میان کشورهای منطقه بروز کرده و حادث شده است؛ به این معنا که منطقه را در وضعیتی بلاتکلیف رها کردند و بدون مسئولیت از افغانستان خارج شدند. این شرایط، پیامد همان وضعیتی است که امروز شاهد بروز چنین تنش‌هایی میان افغانستان و کشورهای همسایه هستیم.

امیدواریم این نشست بتواند همگرایی میان کشورهای منطقه و کشورهای همسایه را تقویت کند و در نهایت افغانستان بتواند به‌صورت اصولی در منطقه ادغام شود؛ به این معنا که با اصلاح سیاست‌های خود، زمینه ادغام در منطقه را فراهم کند. در مقابل، کشورهای غربی یا کشورهای بزرگ نسبت به موضوع افغانستان بی‌توجه شده‌اند؛ اهمیت افغانستان برای آن‌ها کاهش یافته و عملاً هیچ هزینه‌ای در این زمینه پرداخت نمی‌کنند. در نهایت، این مردم منطقه و کشورهای منطقه هستند که باید برای چنین وضعیتی چاره‌اندیشی کنند.

فرمودید که برگزاری این نشست‌ها با هدف ایجاد نوعی همگرایی میان کشورهای همسایه افغانستان در قبال تحولات این کشور صورت می‌گیرد و هر یک از کشورها، از جمله ایران، پاکستان، تاجیکستان و دیگر همسایگان، دغدغه‌های مشخصی در خصوص افغانستان دارند. با توجه به استمرار این نشست‌ها، تا چه اندازه این دغدغه‌ها در طول زمان برگزاری این گفت‌وگوها مورد توجه قرار گرفته و مرتفع شده است؟ در مقابل، کدام یک از نگرانی‌ها و چالش‌ها همچنان باقی مانده و نیازمند پیگیری جدی‌تر در قالب این سازوکارهای منطقه‌ای است؟

بله، مسائلی در گذشته، بیش از وضعیت فعلی، با برخی دیگر از همسایگان وجود داشت. در حال حاضر آنچه برجسته شده، موضوع تنش طالبان با پاکستان است. در گذشته نیز با کشورهای دیگر چنین تنش‌هایی وجود داشت و تا حدودی برخی از این تنش‌ها کاهش یافته، اما اینکه اطمینان حاصل شود به‌کلی از بین رفته‌اند، خیر؛ زمینه‌های آن در افغانستان همچنان وجود دارد. گروه‌های افراطی که در افغانستان حضور دارند، همچنان فعال هستند و طالبان تا حدودی توانسته‌اند آن‌ها را کنترل کنند، اما همه کشورهای همسایه از این موضوع خسارت می‌بینند یا تاکنون خسارت دیده‌اند.

اقدام اخیر علمای افغان که طی آن با صدور اعلامیه‌ای هرگونه عملیات نظامی از داخل خاک افغانستان به خارج از افغانستان، یعنی علیه همسایگان و دیگر کشورها، را ممنوع اعلام کردند، تا حدودی به فضای افکار عمومی کمک می‌کند تا این گروه‌های افراطی تحت فشار قرار گیرند. حتی در این اعلامیه علما آمده است که دولت طالبان، به‌عنوان دولت افغانستان، باید مانع تحرکات این افراد شود. در واقع، به این شکل مشروعیت این گروه‌ها در نزد مردم افغانستان از بین می‌رود یا دست‌کم کاهش می‌یابد و آن‌ها دیگر نمی‌توانند با تکیه بر این مشروعیت، با افرادی که در پیرامون آن‌ها زندگی می‌کنند، تعامل داشته باشند.

اما واقعاً نکته مهم این نشست آن است که طی یک یا دو سال گذشته، روابط ایران و افغانستان به سمت تعالی پیش رفته است. سفرهای متعدد و اقدامات گوناگونی که برای اجرای توافقات انجام شده، تا حد زیادی منجر به ایجاد یک اعتمادسازی عمیق میان دو کشور شده است؛ اعتمادی که زیربنای همه فعالیت‌ها، چه اقتصادی، چه سیاسی و چه امنیتی و مرزی، به‌شمار می‌رود. این اعتمادسازی یکی از پیامدها و آثار مثبت چنین روندی است و نتیجه آن این است که می‌توانیم چنین اجلاسی را در اینجا برگزار کنیم؛ اجلاسی که در آن دو کشوری که با یکدیگر تنش دارند، حضور داشته باشند و بتوان بر کاهش تنش میان آن‌ها اثرگذاری کرد و زمینه‌ای مسالمت‌آمیز ایجاد شود که در نهایت به صلح و امنیت برای کشورهای منطقه بینجامد.

با توجه به تداوم تنش میان پاکستان و افغانستان، این موضوع ناگزیر در دستور کار نشست قرار خواهد داشت؛ حتی با وجود آنکه طالبان نماینده‌ای در این نشست ندارد. تاکنون نیز موضوع میانجیگری در قبال این تنش‌ها یک دور در قطر و چند دور در استانبول مورد بحث قرار گرفته است. با این حال، به نظر می‌رسد کشورهای همسایه هنوز نتوانسته‌اند نقش مؤثر و تعیین‌کننده‌ای متناسب با ظرفیت‌های خود در قبال این موضوع ایفا کنند. به نظر شما، آیا این نشست می‌تواند زمینه‌ای فراهم کند تا کشورهای همسایه نقش فعال‌تر و اثرگذارتری در مدیریت و کاهش تنش‌ها و سایر چالش‌های مرتبط با افغانستان ایفا کنند؟

یک نشست در قطر و نشست دیگری هم در ترکیه برگزار شد و همچنین عربستان سعودی نیز تلاش هایی کرد؛ به‌عبارت دیگر، این روند در سه کشور دنبال شده است. موضوع دقیقاً همین است و ما نیز با ظرفیتی دیگر در همان مسیر در حال حرکت هستیم. پیش از این، مقامات ایرانی با مقامات طالبان درباره همین موضوعات گفت‌وگو داشته‌اند و در خصوص همین تنش‌ها با طرف پاکستانی نیز گفت‌وگوهایی انجام شده است؛ به‌ویژه درباره کاهش تنش میان افغانستان و پاکستان.

در واقع، این اقدامات نشان‌دهنده اراده و نیت خالص جمهوری اسلامی ایران برای توسعه و ثبات منطقه است. چرا که اگر ایران می‌خواست از رقابت میان پاکستان و افغانستان برای خود منفعتی کسب کند، اساساً وارد چنین روندی نمی‌شد. اما اینکه هم با مقامات افغانستان گفت‌وگو می‌شود و هم با مقامات پاکستان، با هدف کاهش تنش، بیانگر آن است که منافع جمعی بر منافع فردی ترجیح داده می‌شود.

ما بر این باوریم که اگر در منطقه صلح و آرامش برقرار باشد، همه کشورها، از جمله خود ایران، از آن بهره‌مند خواهند شد و این وضعیت ثبات بیشتری به همراه خواهد داشت. به‌عبارت دیگر، ثبات حاصل از چنین تصمیم‌گیری‌های جمعی می‌تواند پایدارتر و مؤثرتر باشد.