قدم بر سفالینه های ۵ هزار ساله در کوچه های شهرسوخته در نوروز ۹۶

زاهدان – جارپرس – نیاکان ما در پنج هزار سال پیش محوطه بزرگ و کوچه پس کوچه های شهرسوخته را با سفالینه های دست ساز مفروش کردند تا در نوروز ۹۶ میزبان نوادگانشان باشند و جهانیان نیز با هنرنمایی مردمان پیشرفته ترین شهر باستانی ایران بیش از پیش آشنا شوند.

به گزارش جارپرس به نقل از ایرنا شهرسوخته سیستان وبلوچستان به عنوان پیشرفته ترین شهر جهان قدیم مهد نخستین های جهان «نخستین جراحی جمجه، نخستین انیمیشن، نخستین چشم مصنوعی، نخستین شبکه فاضلاب شهری، نخستین تخته نرد جهان و صدها اثر منحصر به فرد» با بیش از پنج هزار سال قدمت در نوروز ۹۶ همزمان با آغاز سال «سیستان و بلوچستان مقصد گردشگری ناشناخته ایرانیان» آماده پذیرایی از مهمان نوروزی شده است.
سیستان وبلوچستان با پیشینه ای غنی در تاریخ و تمدن ایرانی و اسلامی امسال نیز فرصتی مطلوب را فراروی میهمانان و مسافران نوروزی قرار داده تا با سفر به این دیار پر رمز و راز و ناشناخته و آشنا شدن با زیباییها و ظرفیت های منحصر به فرد گردشگری، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن، خاطره های ماندگار را با خود به ارمغان برند.
سرزمین کهن سیستان و بلوچستان از تالاب بین المللی هامون در شمال تا پهن دشت نیلگون دریای عمان در جنوب این استان از بهترین خلقت های خداوند برخوردار است، اینجا سرزمین آب، آفتاب، باد و آینه و دیار نخل های راست قامت، بلند همت و کوتاه آرزو است، در این سرزمین ریگ های تفتیده در شکوه انوار طلایی خورشید، پای می کوبند و جان به خنکای نسیم شب های با صفا می سپارند.
در میان هزار آثار تاریخی سیستان وبلوچستان شهرسوخته نام بقایای دولت شهری باستانی در ایران است که در ۵۶ کیلومتری زابل و در حاشیه جاده زابل – زاهدان در جنوب شرق ایران و در شمال سیستان و بلوچستان واقع شده است این شهر بر روی آبرفت های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و در ساحل آن رودخانه و دریاچه بنا شده بود.
مطالعه و بررسی بقایای این شهر نشان دهنده سیر تحول علوم و فنون مختلف در فلات ایران است به طوری که باستان شناسی، جامعه شناسی، تجارت، بازرگانی و مبادلات بین المللی، تاریخ تحول ادیان در دوره های پیش از تاریخ و تاریخی، تاریخ شهرنشینی و شهرسازی، سیر تحول معماری و هنرها و فنون سنتی، تاریخ آغاز نگارش، تاریخ پزشکی و علوم وابسته، جانور شناسی، تغذیه، کشاورزی، دامداری، حشره شناسی، گیاه شناسی، زمین شناسی، فلزگری، جواهر سازی، بافندگی و خراطی تنها بخشی از فنون و هنرهای قابل مطالعه در بقایای شهر سوخته است.
آثار کهن ترین نمونه جراحی، کهن ترین نمونه پارچه های موجود، کهن ترین اثر معرق کاری و کهن ترین نمونه های زیره، گشنیز و پسته وحشی از جمله اطلاعات و داده های به دست آمده در شهر سوخته است.
بر مبنای یافته های باستان شناسان شهرسوخته ۲۸۰ هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می دهد که این شهر دارای پنج قسمت اساسی شامل بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر، بخش های مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه های متوالی و چسبیده به هم واقع شده اند.
این شهر تاریخی و مهمترین محوطه دیرینه سیستان در کنار رود هیرمند و در بالاترین لبه شمال غربی دلتای قدیمی بر روی سلسله تپه های تراس رمرود و زمین های زراعی تراس نیمروز واقع شده که وجود آن در هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد مدیون رودخانه پرآب هیرمند بوده است.
۱۲۰هکتار از گستره شهرسوخته دارای آثار و بقایای دیرینه است که گسترده ترین دوره آن مربوط به سال های میان ۲۵۰۰ تا ۲۸۰۰ پیش از میلاد بوده که گستره آن در این دوران به بیش از ۸۰ هکتار رسیده است.
توسعه شهر سوخته از نظر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و صنعتی در یک دوره ۴۰۰ ساله از زندگانی هزار ساله، آن را از شکل شهرک کوچک ۱۵هکتاری خارج و سپس با گستره حدود ۱۵۰ هکتاری به یکی از بزرگ ترین شهرهای دوران مفرغ خاورمیانه تبدیل کرده که شهرهای محدودی چون انشان یا تپه ملیان در فارس، اور در بین النهرین، شوش در دشت خوزستان و سرانجام موهنجو دارو در دشت سند قابل مقایسه با آن بوده اند، گستره شهر قابل تقسیم به سه بخش اصلی و سه بخش فرعی است.
پژوهش ها نشان داده است این محوطه بر خلاف اکنون که محیط زیستی کاملا بیابانی دارد و فقط درختان گز در آنجا دیده می شود در پنج هزار سال قبل منطقه ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بوده و درختان بید مجنون، افرا و سپیدار فراوانی در آنجا وجود داشته است.
دریاچه هامون در سه هزار و ۲۰۰ سال قبل از میلاد دریاچه ای بزرگ و پرآب بوده و چندین رودخانه دائمی مانند هیرمند آن را تغذیه می کرده به طوری که در کاوش های بدست آمده در اطراف شهرسوخته بستر نهرها و آبراه های گوناگونی پیدا شده که می توان گمان برد به مزارع کشاورزی آن شهر آب می رساندند.
شهر سوخته دارای تشکیلات مرتب و منظمی بوده است آثار باقیمانده در آن نشان دهنده این است که این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد دارای نظام مرتب و منظم آبرسانی و تخلیه فاضلاب بوده و دانش پزشکی (یا جادوگری علمی) در آن به حدی پیشرفته بوده که پزشکان شهر نه تنها از علومی چون شکسته بندی آگاه بودند بلکه به اجرای اعمال شگفت انگیزی چون جراحی جمجمه نیز دست می زدند.
از سوی دیگر کشف تنها لوح نوشته دوران آغاز تمدن عیلام در این شهر همراه با آثار مهرها و علائمی که پیشتر به آن اشاره شد نشان از ارتباط های تجاری و کنترل اقتصادی منطقه از سوی این جامعه دارد و به این ترتیب مردم این شهر به چنان درجه ای از رفاه رسیده بودند که زنان به زیبایی خود نیز توجه فراوان داشته و مردم آن احتمالا جز نخستین مخترعان و مکتشفان سرگرمی هایی شبیه «شطرنج» و «تخته نرد» بوده اند.
کشف آثار مهمی چون جراحی جمجمه، چشم مصنوعی، لوله های فاضلاب، پارچه بافی و سفالگری نشان از پیشرفت این شهر در زمان رونق و حیات آن است به طوری که از آن می توان به عنوان پیشرفته ترین شهر جهان قدیم یاد کرد.
همچنین نکته جالب اینکه باستان شناسان تاکنون هیچ نوع سلاحی از این شهر بدست نیاورده اند که این خود نشان دهنده سکونت مردمی صلح طلب و آرام در این منطقه است.
وجود سفالینه های شکسته در جای جای این محوطه باستانی نشان از فعال بودن کارگاههای متعدد سفالگری در آن دوران دارد و هم اینک در بیشتر سطح منطقه مسکونی و کارگاهی و قبرستان شهرسوخته سفالینه های شکسته به وفور یافت می شود و هر گردشگری که پا به این محوطه می گذارد به ناچار باید از روی تکه سفال هایی که با دستان هنرمند ساکنان شهرسوخته ساخته شده عبور کند.
این محوطه باستانی هر ساله به ویژه در ایام نوروز پذیرای خیل عظیمی از هموطنانی است که از نقاط دور و نزدیک ایران برای نظاره کردن آثار نیاکانشان به این دیار سفر می کنند.
در سی و هشتمین اجلاس یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ مطابق با ۱ تیر ۱۳۹۳ شهرسوخته به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
این محوطه باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو است که با برخورداری از قدمت ۵۰۰۰ ساله به عنوان یکی از پیشرفته ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته می شود.