خودکفایی شکر و چالش‌های موجود

 به گزارش جارپرس ازپایگاه اطلاع‌رسانی وزارت جهادکشاورزی ؛اگرچه در یادداشت‌های ویژه به برنج و میوه‌های گرمسیری هم خواهیم پرداخت؛ اما خودکفایی در تولید شکر یکی از اهداف مهم در بخش کشاورزی ایران در دهه‌های متمادی بوده که این خبر امیدوار کننده به دلیل شرایط آب و هوایی و زمین‌های مناسب و همچنین ورود شرکت‌های جدید دانش‌بنیان برای تولید بذر مناسب به ویژه برای چغندر قند امکان‌پذیر و فرصت مناسبی برای  خوداتکایی تولید شکر محسوب می‌شود.

شکر به عنوان یک ماده غذایی پرمصرف حداقل برای ۴۰۰ محصول نقش مهمی در سفره خانوار، صنایع مختلف از جمله شیرینی و شکلات، نوشیدنی‌ها و داروسازی ایفا می‌کند. با توجه به نیاز سالانه کشور به بیش از ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن شکر، که در سال جاری حدود ۸۰ درصد آن از تولید داخل و ۲۰ تا ۲۳ درصد از طریق واردات تأمین می‌شود، خودکفایی در تولید ۱۰۰ درصدی شکر را به یکی از اهداف کلیدی و دست یافتنی وزارت جهاد کشاورزی تبدیل کرده است.

حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد تولید شکر کشور از چغندرقند و مابقی از نیشکر تأمین می‌شود، در این میان مصرف خانوار ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن، صنایع ۶۰۰ هزار تن و  نوشابه‌ها ۵۵۰ تا ۶۰۰ هزار تن و مقداری مصرف نیز در سایر آمارها، برآورد شده است.

نیاز به واردات هم فعلاً ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن است که وزارت جهاد کشاورزی با همکاری کشاورزان و صنعت به دنبال راهکارهایی برای افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات است.

با توسعه تحقیقات، کشت پاییزه چغندرقند به عنوان یکی از راهکارهای مؤثر در این زمینه مطرح شد. نوع پاییزه چغندر قند علاوه بر درصد شیرینی بیشتر، به مصرف آب کمتری هم نیاز دارد و در برخی از استان‌ها به صورت دیم یا حداکثر یک یا دو بار آبیاری هم به نتیجه رسید و برداشت شد.

طبق گزارش‌ها، در سال زراعی جاری تولید ۲ میلیون و ۱۷۰ هزار تن چغندرقند پاییزه از سطح ۳۱ هزار هکتار اراضی در شش استان کشور ثبت شده است. این میزان تولید، بالاترین رکورد در تاریخ کشت چغندرقند پاییزه در ایران بود. همچنین، مدیریت بهینه منابع آب در کشت پاییزه چغندرقند منجر به صرفه‌جویی بیش از ۶۵۲ میلیون مترمکعب آب در ۱۰ سال اخیر شده است.

با توجه به این که کشت چغندرقند در ۷۵ هزار هکتار از اراضی کشاورزی انجام و حدود ۴ میلیون تن چغندرقند تولید می‌شود، به نظر می‌رسد با بهره‌گیری از کشت پاییزه، امکان دستیابی به خودکفایی در تولید شکر وجود دارد.

محققان و مدیران وزارت جهادکشاورزی هم بر این نکته تأکید دارند که با برداشت بیش از ۵ میلیون تن چغندرقند، می‌توان به خودکفایی ملی در تولید شکر دست یافت. البته برای تحقق خودکفایی در تولید شکر، اجرای چندین راهکار ضروری است:

نخست آنکه یارانه‌ها و تسهیلات مالی می‌توانند نقش مهمی در حمایت از کشاورزان در تولید چغندرقند ایفا کنند. ارائه یارانه‌های مناسب می‌تواند هزینه‌های تولید را کاهش داده و کشاورزان را ترغیب به کشت بیشتر کند. تسهیلات مالی با بهره کم می‌تواند به چغندرکاران کمک کند تا در تأمین مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز خود برای کشت محصول سرمایه‌گذاری کنند.

توسعه مکانیزاسیون و استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی هم می‌تواند به افزایش بهره‌وری منجر شود. توسعه مکانیزاسیون زمان و هزینه‌های کارگری را کاهش داده و در عین حال دقت و کیفیت برداشت را افزایش می‌دهد. همچنین، با کاهش وابستگی به نیروی انسانی، کشاورزان می‌توانند با استفاده از ماشین‌آلات مدرن، تولید بیشتری داشته باشند، ضایعات را کاهش دهند و به شرایط اقتصادی و زیست‌محیطی بهتری دست یابند.

توسعه و تقویت کشت قراردادی هم یکی از راه‌حل‌های موثر برای بهبود وضعیت افزایش تولید چغندر قند است. خوشبختانه در سال‌های اخیر با اجرای آن حتی در بخش‌های مختلف نتایج بسیار خوبی در افزایش تولید محصولات به دست آمد. این قراردادها تضمین‌ کننده خرید محصول توسط صنایع و تأمین منابع مالی به موقع کشاورزان هستند. کشت قراردادی باعث می‌شود کشاورزان با اطمینان بیشتری محصول خود را کشت و به راحتی بازار مصرف محصول خود را پیدا کنند. همچنین صنایع می‌توانند با برنامه‌ریزی دقیق‌تری مواد اولیه خود را به موقع تأمین و از نوسانات بازار جلوگیری کنند.

برای حمایت از تولیدات داخلی، تخصیص ارز واردات به تولید داخلی یک اقدام مهم است. این سیاست می‌تواند تولیدکنندگان داخلی چغندرقند و صنایع وابسته را در مقابل واردات ارزان‌قیمت حمایت کند. با تخصیص ارز به تولیدات داخلی، صنایع مرتبط می‌توانند هزینه‌های تولید را کاهش دهند و در نتیجه قیمت محصولات داخلی هم کاهش یابد. این کار به تقویت تولیدات داخلی کمک کرده و موجب کاهش وابستگی به واردات و بیکاری می‌شود.

تداوم خرید تضمینی و تعیین قیمت مناسب خرید چغندر قند توسط دولت نیز راهی برای جلوگیری از نوسانات شدید بازار محسوب می‌شود. خرید تضمینی به کشاورزان کمک می‌کند تا در برابر فشارهای بازار و تورم مقاوم‌تر شوند و به سود بیشتری دست یابند. اما این سیاست باید با دقت اجرا شود، زیرا اگر قیمت‌ها به‌طور غیرواقعی پایین تعیین شوند، ممکن است کشاورزان به کشت محصولات دیگری روی آورند و تولید چغندرقند کاهش یابد و خودکفایی در آینده تهدید شود.

رفع مشکل کمبود ظرفیت‌سازی صنعتی در مناطق اصلی و مستعد کشت پاییزه چغندرقند هم می‌تواند دستیابی به خودکفایی در تولید شکر در سال‌های پیش رو را به طور کامل تقویت کند. ظرفیت‌سازی جدید صنعتی متناسب با توسعه کشت، بخش صنعت قند را نیز توسعه داده و امکان تولید متوازن در بخش را حتی برای بازارهای صادراتی تحقق می‌بخشد.

نکته مهم و پایانی این که راه درست خوداتکایی در این محصول، البته به مدیریت مصرف هم برمی‌گردد. چه بخواهیم یا نه، با وجود افزایش قیمت شکر در یکسال اخیر، سرانه مصرف ایرانی‌ها بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. متأسفانه کثرت عارضه چاقی به ویژه در میان کودکان و نوجوانان در کشور یکی از همین نشانه‌ها است که می‌گوید مصرف مواد قندی زیاد است. اگر هر میزان افزایش تولید سالانه و اعطای یارانه بیشتر هم داشته باشیم؛ اما به موازات آن نتوانیم از لحاظ فرهنگی مصرف را کنترل کنیم، خودکفایی هم بی‌مفهوم خواهد شد. در حالی که کنترل مصرف نه تنها به کاهش وابستگی به واردات کمک می‌کند، بلکه به توسعه پایدار کشاورزی و سلامت عمومی نیز منجر خواهد شد.