حمل‌ونقل؛ جزو لاینفک زندگی بشر

به گزارش  جارپرس از  ایمنا، یکی از نیازهای مهم کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ایجاد سیستم حمل‌ونقل کامل منظم، گسترده و کارآمد است. امروزه کشورهایی از لحاظ اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در حال رشد هستند که از یک سیستم کامل برخوردار باشند، اما هر توسعه‌ای علاوه بر جنبه‌های مثبت دارای ابعاد منفی نیز است.

توسعه در صنعت حمل‌ونقل دارای یک سری خصوصیات و ویژگی‌های مهم است، اما در کنار آنها ویژگی‌های منفی این‌گونه توسعه را نیز باید در نظر گرفت تا توسعه ما حالتی پایدار پیدا کند. افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی موجب شده است تا به اجرای سیاست‌هایی مناسب برای توسعه به‌کارگیری فناوری‌های پاک به ویژه در بخش حمل‌ونقل شهری توجه شود.

در گفت‌وگو با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی در خصوص حمل و نقل شهری گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه آن را می‌خوانید:

جایگاه حمل‌ونقل در زندگی انسان‌ها چیست؟

حمل و نقل در زندگی کنونی بشر وظیفه جابجایی ایمن، سریع، اقتصادی و مطابق الگوی زیست محیطی بار، مسافر و یا اطلاعات را به عهده دارد، حمل و نقل از ضرورت‌های گریز ناپذیر هر اجتماع انسانی است که موجب پویایی توسعه اقتصادی و اجتماعی می‌شود، مؤلفه حمل و نقل می‌تواند و باید به عنوان ابزاری برای دستیابی به توسعه پایدار مطرح شود.

اهمیت شبکه حمل و نقل در ساختار اجتماعی، اقتصادی، و حتی سیاسی و نظامی جوامع امروز به اندازه‌ای است که کارشناسان آن را زیر بنای توسعه پایدار هر جامعه می‌دانند، حمل‌ونقل جز لاینفک زندگی بشری است، همواره به این موضوع و زیرساخت‌های آن توجه شده است به نحوی که یکی از ستون‌های توسعه پایدار بخش حمل و نقل است سعی می‌شود برنامه‌ریزی حمل و نقل، با شاخص‌های توسعه پایدار سازگاری بیشتری داشته باشد. توسعه پایدار شهری یکی از شاخصه‌های رسیدن به توسعه پایدار شهری را گسترش حمل و نقل عمومی کارآمد در شهرها می‌داند؛ یکی از مسائلی که شهرهای کشور مبتلا به آن است.

حمل‌ونقل چه تأثیری بر کیفیت زندگی جوامع شهری دارد؟

معضل حمل و نقل شهری است که موجب شده شرایط کمی و کیفی زندگی در شهرها پایین آید با ساخت اتومبیل و جابجایی آن در سطح معابر، موضوع چگونگی عبور عابرین و عدم برخورد به ویژه در مناطق شهری مطرح و به مرور با توسعه وسایل نقلیه موتوری و تردد آنها در بین شهرها چگونگی عبور عابرین پیاده از عرض مسیرهای سواره رو بین شهری نیز مطرح می‌شود، شهر، فضایی را تداعی می‌سازد که در آن مردم تجمع یافته و زندگی خود را به شکل نسبتاً دائمی بر اساس فعالیت‌های اقتصادی منطقه تأمین می‌سازند. فضای مذکور می‌تواند مرکز اقتصادی، تجاری، آموزشی یا ترکیبی از آنها باشد. برنامه‌ریزی نظام ارتباطات و حمل و نقل شهری به ایجاد ارتباط میان اجزا یا به بیان درست‌تر به ایجاد ارتباط بین عملکردهای گوناگون شهری نظام ارتباطات می‌گویند که خود دارای دو وجه عملکردی و کالبدی است.

نظم ارتباطی از نظر عملکردی، حمل‌ونقل یا ترابری شهری خوانده می‌شود که دارای اشکال متفاوت پیاده سواره، مسافر و حمل کالا به صورت عمومی و خصوصی است. فعالیت حمل و نقل، تردد شهری یا آمد و رفت پیاده و سواره را پدید می‌آورد که هرکدام از آنها دارای قوانین مربوط به خود است؛ امروزه موضوع حمل‌ونقل و ترافیک به عنوان یک پدیده اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نقش بسیار مهمی در کیفیت و ساختار اقتصادی- اجتماعی جامعه دارد.

تأثیر حمل‌ونقل بر پویایی اقتصاد شهری چیست؟

شهرها از سیستم‌های پیچیده حمل و نقل برخوردار هستند و این سیستم‌های حمل و نقل است که به شهرها قوت می‌دهند حمل و نقل شهری به عنوان یکی از عوامل مهم حیات و رشد اقتصادی شهر به عنوان مؤثرترین جز حمل و نقل مطرح است، به طوری که در شهرهای کشورهای در حال توسعه اغلب بین ۹۱ تا ۵۱ درصد بودجه، بین ۱ تا ۹۶ درصد درآمد خانوارها و بیش از ۹۹ درصد سرمایه‌گذاری‌ها در زیرساخت‌های شهری در بخش حمل و نقل صورت گرفته و به عنوان یکی از بخش‌های توسعه پایدار، به صورت همزمان زمینه ساز توسعه و اثر پذیر از توسعه بوده و این موضوع، سبب توجه بیشتر برنامه‌ریزان به مقوله حمل و نقل شده است، اما با وجود اهمیت این سیستم‌ها در زندگی روزمره شهروندان، الگوهای رایج حمل و نقل منجر به تحمیل هزینه‌های سنگین زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی می‌شود و مشکلات عدیده‌ای از جمله افزایش مصرف انرژی، ترافیک خودروها، انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی را موجب می‌شود.

در سنگ بنای تمامی این مشکلات، فرآیند پیچیده‌ای وجود دارد که مشتمل بر تعامل بین سطح رو به افزایش مالکیت خودرو، و تصمیمات مکانی افراد و کسب و کار در داخل و اطراف شهرها است بدین ترتیب خودروها عامل آلودگی زیست محیطی و مخاطرات جهانی شدند، این مساله تا آنجا پیش رفته که در برخی مطالعات، هزینه‌های اجتماعی و زیست محیطی بخش حمل و نقل شامل آلودگی محیط زیست، تصادفات و ترافیک حدود ده درصد یا بیشتر بودجه GDP برآورد شده است در پی چنین تبعات محیط زیستی حمل و نقل و نیاز به الگوی متفاوت جابه‌جایی و دسترسی، با توجه به اینکه اقتصاد کنونی، حمل و نقل ناپایدار را تشدید می‌کند.

طرح اقتصاد سبز و جلب توجهات جهانی به سوی آن، توجه ویژه به بخش حمل و نقل سبز از نظر سیستمی که انتشار گازهای گلخانه‌ای را به میزان توانایی جذب منطقه، محدود می‌کند، مصرف زمین را به حداقل می‌رساند و دسترسی برابر مردم به کالاها و خدمات را فراهم می‌کند و از اقتصادی پویا حمایت می‌کند.

نقش جوامع شهری در مدیریت بهینه و پویایی حمل‌ونقل چیست؟

یکی از مهمترین موضوعات در زمینه توسعه پایدار، راهبرد حمل و نقل پایدار است و در همه کشورها، مدیران تلاش می‌کنند حمل و نقل را در قالب مدیریت جامع حمل‌ونقل سازماندهی کنند. آنها با استفاده از جدیدترین روش‌های طراحی و برنامه‌ریزی و با در اختیار گرفتن ابزارهای ممکن و فراهم آوردن زمینه همکاری بین متخصصان رشته‌های مختلف، راه رسیدن به یک راه حل پایدار و متعادل در زمینه مسائل حمل و نقل شهری را هموار می‌کنند.

موضوع حمل و نقل شهری یکی از مهمترین عوامل در مباحث شهرسازی و توسعه پایدار شهری است. رویکردهایی مانند حمل و نقل پایدار شهری و الگوی توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی مباحثی است که در ارتباط مستقیم با موضوع حمل و نقل شهری قرار دارد، در حالی که ضرورت و لزوم بهره‌گیری از این این الگوها در برنامه‌ها و طرح‌های شهری احساس می‌شود.

عدم برنامه‌ریزی حمل‌ونقل پایدار در جابجایی انسان و کالا مستلزم تأمین هفت عامل ظرفیت زیادتر، سرعت بالاتر، هزینه کمتر، مصرف انرژی کمتر، استفاده از انرژی پاک، ایمنی و راحتی سفر است. دستیابی به این شرایط و بهبود سیستم حمل و نقلی کشور مستلزم مطالعات پایه‌ای در خصوص منابع مالی، وضعیت زیرساخت‌ها، رشد جمعیت و مشکلات ساختاری بوده و تجربیات سایر کشورها در دستیابی به وضعیت مطلوب، راهنمای مناسبی است و مقایسه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، چالش‌های موجود را بهتر نمایان می‌کند.

در ایران، سیستم‌های حمل و نقلی با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده، تغییر الگوها نیازمند توجه ویژه‌ای است و باید گام به گام اصلاح شود. ارزیابی تأثیرات طرح‌ها پیش از اجرا تبعات منفی زیادی را به وجود می‌آورد، شهر به عنوان واقعیتی جغرافیایی، اقتصادی، سیاسی و جامعه شناختی در هر دوره‌ای از رشد و تحول خود از هر کدام از این عوامل تأثیر پذیرفته و بر هر کدام از آنها تأثیر گذاشته است. پیچیدگی هر یک از این عوامل خود موجب پیچیدگی شهر به عنوان تبلور فضایی آنها بوده است به طور قطع سازمان دادن و نظم بخشیدن به شهر و چگونگی رشد و تحول آن نیازمند موضوع شناسی شهر و مسائل شهری و سپس برنامه، ریزی برای آن است چرا که شهر به عنوان مکانی برای سکونت در زندگی آدمیان، سابقه‌ای بس طولانی داشته و در گذر زمان، تحولات عدیده‌ای را به خود دیده است و از عوامل و عناصری تأثیر پذیرفته که کم و بیش در طول تاریخ به صورت مختلف تکرار شدند.

فراهم آوردن شرایط خاص در مقاطع زمانی به دگرگونی‌هایی در سازمان و ساخت شهر منجر شده است، در نتیجه شناخت شهر و تحولاتش جهت تأمین تداوم و رشد و توسعه آن امر ضروری بوده و تجربیاتی را که در طول تاریخ به بهایی گران حاصل آمده نمی‌توان در اقدامات آتی نادیده گرفت؛ باید به این نکته اشاره کرد که با توجه به متفاوت بودن شهرهای کشور از نظر محیطی، فرهنگی، تاریخی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نمی‌توان بدون در نظر گرفتن این عوامل، استفاده از شیوه خاصی از حمل و نقل را برای همه شهرهای کشور اعمال کرد.