سیدمحمدباقر و بنت الهدی صدر؛ مجاهدانی خردورز

سید محمدباقر صدر از متفکران برجسته جهان اسلام در ۱۰ اسفند ۱۳۱۳ هجری خورشیدی در شهر کاظمین عراق چشم به جهان گشود و به دلیل هوش و علاقه بسیار به علوم دینی به تحصیل حوزوی در نجف اشرف در محضر آیات عظام «سید محسن حکیم، سید محمد روحانی، شیخ صدرا بادکوبه ای، شیخ حسین حلی و سید ابوالقاسم خویی» پرداخت و توانست به درجه اجتهاد دست یابد و پس از آن به آموزش اصول فقه همت گماشت و با بنیانگذاری نظام آموزشی نوین با استقبال حوزویان روبرو شد.

او حاصل سال ها تجربه خویش را در آثار برجسته ای به یادگار گذاشت که از آن جمله می توان به «غایه الفکر فی علم الاصول، فلسفتنا، اقتصادنا، ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامی، الانسان المعاصر و المشکله الاجتماعیه، البنک الاّربوی فی الاسلام، الاسس المنطقیه الاستقراء، بحوث فی شرح العروه الوثقی، الفتاوی الواضحه، منهاج الصالحین و التعلیقه علیه» اشاره کرد.

وی علاوه بر فعالیت های علمی و اجتماعی در عرصه سیاسی نیز وارد شد و به مبارزه با رژیم بعث عراق پرداخت و این مهم آن رژیم را بر آن داشت تا محمدباقر صدر را بازداشت کند بنابراین خواهر وی بنت الهدی صدر رهبری این فعالیت ها را برعهده گرفت.

بنت الهدی صدر در اسفند ۱۳۱۶ خورشیدی پا به عرصه گیتی نهاد و در کنار برادر خود با حضور در نجف اشرف و ادامه تحصیل در آنجا توانست به درجه اجتهاد نایل آید. او اندیشه های ارزشمند خویش را در آثاری چون «کلمه و دعوه، المباحث عن الحقیقه، مذاکرات الحج، و نساء العقیده» برجای گذاشت. همچنین با تشکیل مرکز فرهنگی در شهر کاظمین، نقش مهمی را در زنده نگاه داشتن فرهنگ غنی اسلامی ایفا کرد و در کنار آن فعالیت های خویش را برای مبارزه با این رژیم ادامه داد و سرانجام روشنگری های سیاسی بنت الهدی صدر سبب شد تا رژیم بعث وی را نیز بازداشت کند.

سرانجام این رژیم که حضور این مبارزان را حتی در زندان برنمی تافت، در ۱۹ فروردین ۱۳۵۹ این بانوی مجتهد و محمدباقر صدر را به شهادت رساند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز شهادت محمدباقر صدر و بنت الهدی صدر به گفت وگو با «حسین آجرلو» کارشناس تحولات لبنان و مسایل خاورمیانه پرداخت.

آجرلو درباره ویژگی های اخلاقی و شخصیتی محمدباقر صدر گفت: وی در خاندان بزرگ و متدین صدر زاده شد که از ویژگی های آنان دین داری و مرجعیت شیعیان محسوب می شد و محمدباقر صدر هم از آن بی نصیب نماند اما ویژگی بارز او مطالعه در علوم اسلامی و برخورداری از دانش والای به شمار می رفت. این عالم، کتاب های بسیاری را در زمینه اقتصاد و فلسفه … از خود برجای گذاشت و از لحاظ شخصیتی بسیار آگاه و منش بزرگی داشت. در واقع وی، رهبری جریان ساز و تحول آفرین بود.

این کارشناس تحولات لبنان با بیان اینکه وی در حوزه علمیه نجف به مطالعه و آموزش در زمینه علوم نقلی می پرداخت، تصریح کرد: او با وارد کردن علوم جدیدی چون اقتصاد اسلامی در جامعه آن روز، بدون آنکه خطوط دینی حوزه علمیه نجف شکسته شود به سنت شکنی در این حوزه پرداخت و در واقع به دلیل فعالیت های علمی گسترده از احترام ویژه ای میان مراجع آن زمان چون «آیت الله محسن حکیم» و «آیت الله سید ابوالقاسم خویی» برخوردار شد. البته افراد دیگری نیز در آن هنگامه به نوآوری روی آوردند و محمدباقر صدر نیز به تحول آفرینی پرداخت.

وی در ادامه افزود: محمد باقر صدر از ارتباط های گسترده ای با افراد بسیار در کشورهای مختلف برخوردار بود. این امر سبب شد که این تحول نه تنها در حوزه علمیه نجف بلکه لبنان، پاکستان و ایران نیز به وقوع بپیوندد. او کتاب های فقهی بسیار خوبی چون کتاب «اقتصادِنا» را که پایه اقتصاد اسلامی به شمار می رود؛ از خود برجای گذاشت. کتاب وی نقطه تحولی در اقتصاد اسلامی ایجاد کرد و بسیار کاربردی بود و توانست میان دنیای احکام اسلامی و جهان اقتصاد امروزی، ارتباط متعادلی ایجاد کند. او در این کتاب به نظریه پردازی در حوزه اقتصاد پرداخت و اینگونه یکی از پایه گذاران اقتصاد اسلامی شد.

آجرلو نقش محمدباقر صدر را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز موثر دانست و یادآور شد: وی جریان اسلامی را آغاز کرده بود و یکی از ویژگی های او این امر به شمار می رفت که به جز مردم عادی که جذب این مبارز می شدند طبقه تحصیل کرده حوزه و دانشگاه به دلیل نظریه های نوین وی جذب اندیشه های او شدند و این امر را می توان در ایران نیز مشاهده کرد. البته این عالم نقش بسیار مهمی در تربیت و پرورش نیروهای انقلابی در ایران و عراق داشته است. این مجتهد در دوره رژیم پهلوی به کمک امام خمینی(ره) شتافت و افکار و اندیشه های او بر انقلابیان نیز بسیار تاثیرگذار بود. او شاگردان بسیاری را پرورش داد که هر کدام به مجتهدانی بزرگ تبدیل شدند.

این کارشناس تحولات لبنان محمدباقر صدر را دارای دانشی جامع عنوان کرد و گفت: وی علاوه بر علوم سنتی بر دانش های نوینی نیز آگاهی داشت و توانست در حوزه نجف تحولی ایجاد کند، بنابراین به دلیل آنکه اطلاعات او در حوزه های مختلف علمی و حوزوی بسیار کامل بود؛ این مبارز را مغز متفکر اسلام نامیدند. البته این مجتهد پس از روی کار آمدن جریان چپ گرا و ملی گرا در عراق، ظلم و استبداد رژیم بعث علاوه بر فعالیت های علمی و تلاش برای اصلاح جامعه؛ وارد سیاست شد تا بتواند در برابر سخت گیری نظام حاکم ایستادگی کند و این امر را وظیفه دینی خود دانست و مبارزه را تا روی کار آمدن صدام حسین رییس جمهوری عراق ادامه داد.

آجرلو با اشاره به اینکه بازداشت محمدباقر صدر از تاثیرگذاری وی بر شیعیان عراق حکایت داشت، توضیح داد: هنگامی که صدام در عراق به قدرت رسید، در نخستین اقدام تمامی مخالفان درونی حزب حاکم و منتقدان اجتماعی، دینی و مذهبی را سرکوب کرد و به دلیل اینکه تازه وارد عرصه سیاسی شده در راستای تسویه حساب هایی که خواهان انجام آن بود، محمدباقر صدر را بازداشت و پس از مدتی خواهر وی بنت الهدی صدر را دستگیر کرد و پس از مدتی با تمام فشارهایی که از حوزه ها بر صدام وارد شد اما او در یک اقدام ناباورانه محمدباقر صدر و خواهر وی را به شهادت رساند.

وی درباره فعالیت های سیاسی و فرهنگی بنت الهدی صدر گفت: تمامی اعضای این خاندان به فعالیت های سیاسی و همچنین علمی و فرهنگی می پرداختند. در واقع پس از بازداشت محمدباقر صدر، خواهر وی اقدام های بسیاری را انجام داد و بیشتر در فعالیت های اجتماعی و تحول های مبارزاتی حضور فعالی داشت. این بانوی مجتهد در راستای فعالیت های برادرش حرکت می کرد و نکته بارزی که در نوشته های او مشاهده می شد؛ درک عمیق و گسترده مشکل های موجود در جامعه عراق، مسلمانان و زنان بود. وی با حضور فعال در عرصه اسلامی به سنت شکنی در جامعه آن روز پرداخت.

این کارشناس تحولات لبنان در پایان بیان داشت: به یقین اندیشه های برجسته شهید محمدباقر صدر و بنت الهدی صدر با تکیه بر علم بود و آنان بر این پایه به اقدام های سیاسی، علمی و فرهنگی می پرداختند و همواره به دنبال اصلاح گری در اجتماع بودند و انزوا در جامعه را به هیچ عنوان نمی پذیرفتند و اکنون تاثیرگذاری اندیشه های آنها را می توان در هیات حاکمه عراق و در وجود افرادی چون حیدر العبادی سیاستمدار عراقی از اعضای حزب الدعوه اسلامی مشاهده کرد که رهبری معنوی این حزب را محمدباقر صدر برعهده داشت و تحولی که این عالم ایجاد کرد برپایه علم و عقل برای اصلاح جامعه بود و هنوز هم این امر ادامه دارد.

ایرنا