اتحادیه اروپا؛ غول اقتصادی اما کوتوله ای سیاسی

به گزارش جارپرس به نقل از ایرنا ، اوایل فروردین ماه امسال سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا در ایتالیا گردهم آمدند تا ضمن گرامیداشت شصتمین سالگرد بنیانگذاری پایه های نخستین این اتحادیه، به بررسی مهمترین مسائل آن بپردازند. جالب اینجاست که مهمترین چالش کنونی این اتحادیه، موجودیت و شعار اصلی آن یعنی همگرایی را تهدید می کند. اکنون بریتانیا پایه های اروپای متحد را به لرزه در آورده است. سه روز پس از برگزاری سالگرد تولد اتحادیه اروپا، یکی از اعضای آن یعنی انگلیس نامه رسمی درخواست خروج از اتحادیه را تقدیم مقام های تصمیم گیر این نهاد کرد.
از همان ابتدا اولویت اتحادیه اروپا نزدیک سازی اقتصادی کشورهای عضو و سپس توسعه این همکاری به عرصه های سیاسی بوده است. به همین دلیل آن ها همگرایی اقتصادی را سرلوحه خط مشی های خود قرار دادند و از فولاد و ذغال سنگ آغاز کردند.
مراسم شصتمین سالگرد پیمان رُم در همان مکانی برگزار شد که رهبران شش کشور (آلمان، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، هلند و لوکزامبورگ) در ۲۵ مارس ۱۹۵۷ پیمانی را به امضا رساندند که ده ها سال بعد موجب شکل گیری اتحادیه اروپا شد. نکته اینجاست که سران و نماینده های ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا بدون حضور نماینده بریتانیا در این مراسم شرکت داشتند.
در واقع این ۶ کشور در نخستین گام «جامعه اروپائی ذغال سنگ و فولاد» را آفریدند. این نهاد در سال ۱۹۵۲ برای بازسازی اقتصادی ویران شده اروپا ناشی از جنگ جهانی دوم، دست به کار شدند و همکاری های اقتصادی خود را نهادینه کردند.
پس از امضای معاهده رُم در سال ۱۹۵۸ روند همکاری و هماهنگی به سایر تولیدات، خدمات و سپس سرمایه نیز به سرعت تسری پیدا کرد. بتدریج زمینه های دیگر همچون حمل و نقل، کشاورزی، محیط زیست نیز به عرصه این همکاری ها افزوده شد. تا اینکه در سال ۱۹۹۳ با ایجاد «اتحادیه اروپا»، اتخاذ سیاست خارجی مشترک از سوی این کشورها نیز امکان پذیر شد. در سال ۱۹۹۳، توافق ماستریخت چارچوب قانونی کنونی اتحادیه را بنیان ‌گذاری کرد. از آن به بعد ۱۶ کشور دیگر هم به عضویت اتحادیه اروپا در آمدند. کشورهای اروپایی در سال ۱۹۹۹ واحد پول مشترک خود به نام «یورو» را معرفی کرد. تا به حال یورو در ۱۹ کشور جایگزین پول‌های ملی شده ‌است.
کرواسی آخرین کشوری بود که نزدیک به ۴ سال پیش به عضویت اتحادیه اروپا درآمد و تعداد اعضا را به ۲۸ کشور رساند اما از آن زمان روند اوج گیری این اتحادیه به تدریج کُند و متوقف شد. دوران طلایی و سرخوشی اتحادیه اروپا پایان یافت و به تدریج سازهای مخالف و انتقاد از آن کوک شد.
اوج این چالش در سال ۲۰۱۶ بود. در ماه ژوئن این سال مردم انگلیس در یک همه پرسی به خروج از اتحادیه اروپا رای دادند. از چند روز قبل روندهای قانونی خروج بریتانیا با به عبارتی «برگزیت» شروع شد. قرار است تا در دو سال آینده در خلال گفت وگوها مقررات تازه ای میان انگلیس و اتحادیه اروپا تنظیم و این کشور به طور رسمی از اتحادیه اروپا جدا شود.

**اروپا؛ دومین اقتصاد بزرگ جهان
اتحادیه اروپا اکنون وسعتی بیشتر از چهار میلیون کیلومتر مربع و جمعیتی افزون بر ۵۰۰ میلیون نفر را دارد. در سال ۲۰۱۶ این اتحادیه از نظر اقتصادی با بازده ۱۹٫۲ تریلیون دلاری پس از چین در جایگاه دوم اقتصاد بزرگ جهان قرار داشت. در واقع چین و اتحادیه اروپا در کل ۳۳٫۹ درصد از تولید اقتصادی ۱۲۰ ترلیون دلاری جهان را در اختیار داشتند.
اتحادیه اروپا در چند سال اخیر توانسته است گام های رشد اقتصادی را به سرعت طی کند و خود را به دومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل کند. در چند سال گذشته کشورهای این اتحادیه همچون ایسلند، یونان، پرتغال و غیره در مقیاس گوناگون دچار بحران مالی و اقتصادی شدند و حتی تا مرز ورشکستگی رفتند اما همکاری کشورهای بزرگ این اتحادیه به ویژه آلمان توانست بحران در این کشورها را حل و فصل کند.
آمارهای رسمی منتشر شده از سوی این اتحادیه حاکی از آن است که رشد اقتصادی کشورهای عضو منطقه پولی یورو در فصل زمستان ۲۰۱۶، نسبت به سال گذشته از ۱٫۶ به ۱٫۸ درصد رسیده است. به اعتقاد کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی در اروپا، تداوم رشد اقتصادی این اتحادیه اثرات مثبتی را بر اقتصاد و بازار کار آن داشته و به همین دلیل کشورهای عضو را نسبت به آینده امیدوار کرده است.

**چشم انداز آینده اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا توانسته است به تدریج از دهه ۱۹۹۰ گام های اقتصادی خود را با موفقیت بردارد و به رشد درخور توجهی دست یابد. اگرچه شهروندان اتحادیه اروپا در شصت سالی که از عمر آن می گذرد توانستند به سطح مناسبی از رفاه دست پیدا کنند اما در دیگر حوزه ها این اتحادیه نتوانست موفقیت های اقتصادی خود را تکرار کند. از نگاه تحلیلگران حوزه های سیاسی و امنیتی مهمترین ناکامی این قاره را تشکیل می دهند.
بزرگترین چالشی که اکنون در مقابل اتحادیه اروپا قرار گرفته خروج بریتانیا از آن است. این امر که خواسته حدود ۵۲ درصد مردم انگلستان بود در سال ۲۰۱۶ مهمترین چالش سیاسی اروپا در چند ده ها سال اخیر آن را رقم زد. به باور بسیاری از کارشناسان برگزیت زنگ خطر را برای فروپاشی اتحادیه اروپا به صدا در آورده است زیرا برخی کشورهای دیگر نیز وسوسه شده اند تا راهی را که مردم انگلیس پیموده اند، طی کنند و با استقلال از این اتحادیه، سیاست های ملی گرایانه تری را برای خود دنبال کنند.
به نظر می رسد یونان به دلیل چالش های اقتصادی و مالی شدیدی که در چند سال اخیر با آن روبرو شد یکی از گزینه های اصلی برای خروج از اتحادیه اروپا باشد. آمارها نشان می دهند مردم این کشور نیز به شدت خواستار اصلاحات اقتصادی و خروج از اتحادیه هستند.
همچنین پیش بینی می شود قدرت گرفتن برخی احزاب تندروی راستگرا در کشورهای اروپایی باعث افزایش چالش ها در این قاره شود زیرا این سیاستمداران بیش از همه خواستار سیاست های ملی و درون گرایانه بهجای همکاری و همگرایی هستند.
نکته بعدی در مورد چالش های اتحادیه اروپا موضوع امنیت است. نزدیک به بیست سال از نقش آفرینی منسجم اتحادیه اروپا در سیاست خارجی می گذرد. در میانه های دهه ۱۹۹۰ میلادی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به عنوان نهادی در این اتحادیه خلق شد که حوزه روابط بین الملل آن را برعهده داشت. با توجه به جایگاه اتحادیه در عرصه های جهانی اما این نهاد هیچ گاه در حوزه های سیاسی نتوانسته است همگام با دیگر بخش ها نقش آفرینی کند.
بسیاری از تحلیلگران کمرنگ بودن نقش اتحادیه اروپا در عرصه سیاست بین المللی را ناشی از نبود بازوی نظامی پرقدرت و مستقل می دانند. این گروه از کشورها در بسیاری از عرصه های امنیتی و نظامی به ناتو و ایالات متحده آمریکا وابسته هستند و به همین دلیل نمی توانند به صورت مستقل و تاثیرگذار حضور خود را در سازمان ملل متحد، شورای امنیت یا در حل چالش های بین المللی نشان دهند.
تحلیلگران آینده این اتحادیه را با چالش هایی در حوزه های اقتصادی و اجتماعی نیز همراه می دانند. رشد زمینه های ملی گرایانه و بحران مهاجرت از جمله مهمترین چالش هایی هستند که کشورهای این قاره با آن روبرو خواهند بود. از سوی دیگر کاهش نیروی کار در کنار کاسته شدن از رشد اقتصادی این اتحادیه که بخشی از آن ناشی از خروج انگلیس از اتحادیه است، از دیگر چالش های اروپایی ها برآورد می شود.
در زمینه امنیتی نیز بحران بازگشت تروریست ها از سوریه به کشورهای مبدا در کنار تنش ادامه دار با روسیه در سال های آتی شهروندان و دولت های اروپایی را تهدید می کند. در واقع هریک از این موضوع ها جنبه هایی از همگرایی در اروپا را به چالش می کشند.