مدیریت بحران کارآمد، عاملی موثر در کاهش آسیب بلایای طبیعی

مطبوعات کشور به طور روزانه مهمترین و برجسته ترین رخدادهای داخلی و خارجی را پوشش می دهند. این در حالی است که بخش زیادی از خبرها، یادداشت ها، گزارش ها، گفت و گوها و … به انعکاس شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه اختصاص می یابد؛ موضوعی که توجه ویژه به آن اهمیتی فزاینده دارد.

** اصول مدیریت بحران در برابر بلایای طبیعی
بدیهی است یکی از مهمترین عواملی که در افزایش و کاهش میزان خسارت و تعداد تلفات انسانی در هنگام بروز بلایای طبیعی موثر است، وجود سیستم مدیریت بحران کارا به شمار می رود. با توجه به ویژگی های خاص حوادث و بلایای طبیعی، مدیریت بحران های ناشی از این مهم به دلیل های مختلف از پیچیدگی و گستردگی فراوانی برخوردار بوده است و اتخاذ تدابیر ویژه ای را ایجاب می کند. بنابراین در منطقه هایی از کشور که بیشتر در خطر وقوع بلایای طبیعی هستند، ضرورت دارد برنامه ریزی های لازم جهت پیشگیری و رویارویی با این نوع حوادث در برنامه های راهبردی کلان لحاظ شود و هدف اصلی پیش بینی، پیشگیری، حفظ آمادگی و رویارویی با بحران، برآورد دقیق خسارت و جبران آن، استفاده از فرصت ها و سرانجام بازگشت به وضعیت عادی با صرف کمترین هزینه و کوتاهترین زمان بر پایه اولویت های تعیین شده باشد. چنانچه بارش های روی داده و پدیده گرد و غبار در بیشتر نقطه های کشور سبب شد تا شاهد وقوع بحران ها باشیم. از این رو روزنامه های امروز در گزارش ها و یادداشت هایی به این موضوع پرداختند.

روزنامه «ایران» در گزارشی با انتخاب عنوان «طبیعت سرکش، هنوز آرام نشده است» نوشت: سونامی آب و خاک و برف که در یک هفته گذشته بیشتر نقاط ایران از شمال تا جنوب کشور را درنوردیده، روز گذشته برای هفتمین روز متوالی ادامه یافت تا کشوری که چند سالی بود با خشکسالی و کمبود بارش دست به گریبان بود حالا در نتیجه بی‌نظمی‌های ایجاد شده ناشی از پدیده تغییر اقلیم با موج وسیعی از سرما، بارش های سیلابی و برف سنگین روبه‌رو شود. اما در سیستان و خوزستان این گرد و غبار شدید بود که همچنان حکمرانی می‌کرد و باعث تعطیلی سراسری مدارس و فرودگاه ها شد ولی در کرمان، فارس، هرمزگان، بوشهر، خراسان رضوی و جنوبی بارش‌های سیل آسا خسارت‌های زیادی برجا گذاشت و موجب مرگ ۴ نفر و مفقود شدن ۵ نفر دیگر شد. سرما و برف شدید نیز گیلان، مازندران، کردستان، آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل و خراسان رضوی و شمالی را با تعطیلی‌های گسترده و مشکلات زیادی در بخش خدمات عمومی مواجه کرد.

سازمان مدیریت بحران کشور هم با توجه به پیش‌بینی بارش باران در اکثر نقاط کشور و بروز پدیده گردوغبار در نواحی غربی دستگاه‌های اجرایی و خدمات‌رسان را به حالت آماده‌باش کامل درآورد. این سازمان در اطلاعیه‌اش تأکید کرد به رغم هماهنگی با کارگروه تخصصی تأمین سوخت و مواد نفتی از هموطنان درخواست می‌شود با توجه به برودت هوا در مصرف انرژی بویژه گاز، نهایت دقت و مراقبت را بکار برند تا هموطنان در سراسر کشور از این نعمت بهرمند شوند و از شهروندان نیز تقاضا می‌شود که در صورت اجتناب ناپذیری سفر، تجهیزات زمستانه از جمله زنجیر چرخ، پوشاک گرم و سوخت کافی به همراه داشته و توجه داشته باشند که همراه داشتن تجهیزات ایمنی برای تمام رانندگانی که قصد تردد در محورهای کوهستانی را دارند ضروری است.

در ادامه این گزارش که به قلم مژگان جمشیدی نگاشته شد، آمده است: این روزها و در حالی که در نتیجه وقوع دو ریزگرد نسبتا شدید در یک ماه اخیر – با منشأ داخلی- خوزستان با بحران جدی آب و برق و تعطیلی‌های مکرر مواجه شده، از جمعه شب با ورود یک توده گرد و خاک از عراق، خوزستان بار دیگر در محاصره غبار قرار گرفت به نحوی که میدان دید در برخی شهرها همچون آبادان، اهواز و شوش به کمتر از ۲۰۰ متر رسید و پرواز فرودگاه های اهواز و آبادان هم لغو شد.

رضا بیانی مدیرکل دفتر مهندسی سازمان جنگل ها و مراتع کشور نیز در گفت‌ و ‌گو با «ایران»، منشأ این گرد و خاک‌ها را عمدتاً استان عماره و نیسان عراق که در مجاورت شهرهای دهلران و شوش ایران قرار دارد عنوان کرد و لزوم مدیریت بحران را ضروری دانست وگفت: بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، منشأ اصلی گرد و خاک دیروز خوزستان عماره و نیسان بوده و در جمعه شب نیز توده‌ای از خاک از موصل و ناصریه و بصره در عراق با وزش شدید باد به هوا برخاسته و به سمت خوزستان حرکت کرد که البته کانون‌های داخلی ما در خوزستان را هم در جنوب شرق اهواز، جنوب امیدیه و شمال ماهشهر فعال کرده است. منشأ گرد و خاک زابل نیز شهر نیمروز افغانستان و بخشی هم از هامون خشک شده و گرد و خاک زاهدان نیز عمدتاً دارای منشأ خارجی حدفاصل مرز بین ایران و پاکستان داشته است.

روزنامه «شهروند» در مطلبی با عنوان «برخورد دوگانه با مدیریت بحران» می نویسد: چند هفته‌ای است که بلاهای طبیعی بر بخش‌های مختلف ایران سایه افکنده‌اند و هنوز یک استان به حالت عادی برنگشته، بحران تازه‌ای در استانی دیگر رخ می‌دهد؛ سیل در بلوچستان، بهمن در تهران و کردستان، ریزگردها و قطع آب و برق در خوزستان و حالا سیل در شهرهای مختلف استان فارس٫ اگرچه این روزها بر شدت حوادث سیاه افزوده شده، اما پیش از این و درماه‌های گذشته هم شرایط چندان به ‌کام مردم ایران نبوده است.

«حسین سراج‌زاده» رییس کنونی انجمن جامعه‌شناسی ایران درباره اثرات برخوردها با این گونه حوادث به «شهروند»‌ می‌گوید: «این‌که برای بلاهای طبیعی چه واکنشی نشان داده شود یا این موضوع که چنین واکنش‌هایی درست است یا نیست، باید بگوییم که این روش تا حدی عادی شده است. برخی رویدادها طبیعی هستند و مشکلاتی را هم به‌ وجود می‌آورند و این‌که با این مشکلات چگونه برخورد شود، یک امر اجتماعی است؛ یعنی شیوه برخورد با نتایج این بلایا یک پدیده اجتماعی است. خود این پدیده‌ها هم ممکن است ناشی از برخوردها و الگوهای رفتاری باشد که در درازمدت صورت می‌گیرد مثل سیل یا همین قطعی برق درخوزستان.»

در ادامه این گزارش می خوانیم: مردم این دقت و هوشیاری را داشته باشند که در چنین رویدادهایی سیاسی‌کاری نشود و واقع‌ بینانه قضاوت کنند. آن بخشی که کوتاهی از مدیران وقت است را به سوال و پرسش بکشند اما ریشه‌های اصلی حوادث را نادیده نگیرند؛ یعنی نسبت به کسانی که امروز حتی طلبکار هم شدند، آگاهی داشته باشند و عملکرد سابق آنها را درکنار گفته‌های امروزشان قرار دهند. علاوه‌ بر این، مدیران اجرایی کنونی باید در چهارچوب مدیریت خود درباره این اتفاقات توضیحات کامل بدهند و هم این‌که توان خود و ظرفیت مردمی را در جهت کاهش درد مردم به کار بگیرند. البته روشنگری مدیران درباره اتهامات ناروا ضروری است؛ چراکه اگر مدیری بی‌دلیل متهم شود، در واقع به سرمایه‌های اجرایی و اجتماعی آسیب وارد شده است. دراین بین برخی از روشنگری‌ها وظیفه رسانه‌ها و نیروهای متعهد جامعه است.

روزنامه «خراسان» در یادداشتی با عنوان «محیط زیست مسئله ما نیست» که به قلم سید حمید حسینی منتشر شد، آورده است: این روز ها تلنگر باران و برف در شمال و مرکز و جنوب کشور و آوار ریزگرد ها در خوزستان همگی یک پیام مشترک را در دل خود دارد: «باید نگاهی دوباره به محیط زیستمان و مدیریت بحران در حوزه حوادث طبیعی داشته باشیم». طی یک هفته گذشته برف بی سابقه و باران سیل آسا در بخش های گسترده ای از کشور نه تنها مردم بلکه مسئولان را هم غافلگیر کرده است اما آن چه به رغم شادی حاصل از نزولات آسمانی- که البته دشواری هایی را نیز در برخی مناطق پدید آورد -طی این روز ها بیشتر به چشم آمد و دل های بسیاری را نیز به درد آورد بحران گرد و خاک و ریزگرد ها در استان خوزستان بود. بحرانی که قطع شدن گسترده برق و آب و تلفن و دیگر امکانات ضروری زندگی را از یک سو و تنگ تر شدن مجال تنفس برای مردم این خطه را از سوی دیگر در پی داشت. بدیهی است در مواجهه با این پدیده هم باید از راهکار های فوری و مدیریت بحران بهره جست و هم نگاهی دراز مدت به حل ریشه ای این مسئله داشت.

در ادامه این یادداشت آمده است: ایمن کردن تجهیزات انتقال برق با استفاده از مواد سیلیکونی، مالچ پاشی بیولوژیک و…در کوتاه مدت و کاشت درخت و درختچه در کانون های ایجاد ریزگرد، احیای تالاب های خشکیده، رفع تنگنا های بودجه ای برای سازمان های مسئول در این حوزه و … نیز در بلند مدت باید مدنظر قرار گیرد. نگاهی به آمار های مراکز معتبر بین المللی درباره وضعیت محیط زیست اعم از وضعیت آب، فرسایش خاک، آلودگی هوا، جنگل زدایی و … در ایران نیز  نشان می دهد زنگ ها از مدت ها قبل برای ما به صدا در آمده است و ایران به عنوان یکی از ۱۰ کشور تخریب کننده محیط زیست شناخته می شود چیزی که حس کردن آن در زندگی روزمره ما چندان دشوار نیست.

با ابلاغ سیاست های کلی محیط زیست از سوی رهبر انقلاب درآبان ماه سال گذشته و تاکید بر « ایجاد نظام یکپارچه ملی محیط زیست»، «اصلاح شرایط زیستی»، «جرم انگاری تخریب محیط زیست»، «پایش مستمر و کنترل منابع و عوامل آلاینده هوا، آب، خاک، آلودگی های صوتی، امواج و اشعه های مخرب و تغییرات نامساعد اقلیم» «گسترش اقتصاد سبز» «تقویت دیپلماسی محیط زیست» و … زمینه های نگاه کلان مبتنی بر  توسعه متوازن و پایدار به موضوع محیط زیست فراهم شده اما اجرایی شدن این سیاست ها نیازمند یک تغییر در نگرش ملی است.

روزنامه «آرمان» در گزارشی با عنوان «ایران سفید، خوزستان خاکستری» نوشت: سیل نرفته گرد و غبار می‌آید؛ این حکایت این روز‌های ایران است. شمایل بحرانی که این روز‌ها درگیر آن هستیم قابل توصیف نیست. روز گذشته و با ادامه بارش برف و باران در بیش از ۱۰ استان کشور خسارت‌های ناشی از سیل و برف و کولاک که در پایان هفته گذشته چندین استان کشور را تحت تاثیر قرار داده بود، بیشتر شد. اخبار مختلفی از شکستن سد‌ها، بسته شدن راه‌های مواصلاتی، تخریب روستا‌ها، قطع برق و گاز و… روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفته است.

در ادامه این گزارش می خوانیم: همان‌طور که اخبار جسته و گریخته‌ای درباره قربانی شدن تعدادی از شهروندان بر اثر سیل، ریزش ساختمان‌ها یا وقوع بهمن مخابره شد. در کنار این اتفاقات، گرد و غبار که در یک هفته اخیر وضعیت خوزستان را بحرانی کرده، بار دیگر به سراغ ساکنان این خطه رفت. در حالی که تلاش ها برای امداد رسانی به افراد درگیر با بحران ادامه دارد، در تهران جلسه مدیریت بحران در دولت با حضور معاون اول رئیس جمهور، چند تن از وزرا و معاونان رئیس جمهور، فرمانده کل سپاه و مسئولان استان خوزستان برگزار شد و فراخوان کلی از طرف هیات دولت برای بسیج همگانی کشور برای حل بحران و مسائل استان خوزستان ابلاغ شد.

** پایبند نبودن به ارزش‌ های اخلاقی زمینه ساز آسیب های اجتماعی
آسیب های اجتماعی به عنوان مقوله ای که نظم عمومی جامعه را برهم می زنند و هنجارهای آن را در معرض تعرض قرار می دهند بسیار حایز اهمیت است. زیرا افزایش ناهنجاری ها نشانه ای از وجود بحران محسوب می شود و نظم اجتماعی را تهدید می کند. با توجه به اهمیت آسیب های اجتماعی و روند رو به رشد آن بی شک مداخله در آسیب های اجتماعی نیاز به تفکری جامع دارد که فعالیت آن در سطوح مختلف پیشگیری، مراقبت و حمایت قابل حل باشد. روزنامه های امروز در یادداشت ها و گزارش هایی اهمیت این موضوع را بررسی کردند.

روزنامه «ایران» در گزارشی با عنوان «کسب و کار فامیلی سر چهار راه» می نویسد: برای خودشان کاری دست و پا کرده‌اند آن هم وسط شهر؛ شغلی که برای شروع نیاز چندانی به پول ندارد. سرمایه‌اش چند بچه قد و نیم قد است و چهارراهی که صاحبش شوند. مالیات هم نمی‌دهند. بیزینس خیابانی که با ارتباط فامیلی و خانوادگی گره خورده است. بخواهید و نخواهید آنها را سرچهاراه‌های تهران می‌بینید. پسر و دختر و زن و مرد هر کدام چیزی به دست گرفته‌اند و لابه لای ماشین‌هایی که پشت چراغ و ترافیک گرفتار شده‌اند می‌چرخند. از کارشان راضی اند، درآمدشان میلیونی است. «کبری» ٣ دختر و پسر ریزه میزه دارد. تنها استراحت‌شان زمانی است که چراغ سبز می‌شود. قسمت شمالی میدان توحید که هیچ شباهتی به میدان ندارد، چادرش را زیر چانه‌اش گره زده و بچه ۵-۶ ماهه‌ای را در آغوش گرفته دستمال کاغذی می‌فروشد. به شیشه ماشین‌ها می‌زند و در هر ٢ دقیقه‌ای که چراغ قرمز می‌شود ۵-۴ تایی دستمال می‌فروشد.

در ادامه این گزارش می خوانیم: متکدیان در چهار نقطه میدان ایستاده‌اند و به گفته خانم جابری مددکار بهزیستی؛ کودک گل فروش سر این تقاطع، هم گل فروش‌ها و هم شبه متکدیانی که دستمال کاغذی می‌فروشند جای کاسبی معینی دارند و کسی حق ندارد وارد قلمرو‌شان شود؛ اجازه آمدن دست رئیس است. آن سوی میدان قلمرو سه تا خواهرشوهرهاست. هر سه سبزه رو با شال‌های مشکی رنگ و رو رفته و دمپایی‌های پاره روی جدول کنار خیابان نشسته‌اند و بلند بلند می‌خندند.

به تازگی سازمان بهزیستی طرح ضربتی جمع‌آوری معتادان را شروع کرده است. شهرداری تهران موظف به ساماندهی و پذیرش متکدیان بالای ۱۵ سال و بهزیستی موظف به پذیرش و ساماندهی متکدیان کمتر از ۱۵ سال است. آن‌طور که رئیس سازمان بهزیستی کشور خبر داده این افراد پس از جمع‌آوری در یک مجتمع فوریت‌های اجتماعی مورد غربالگری قرار گرفته و پس از تفکیک جنسیتی و جداسازی دختران و پسران در مراکز بهزیستی ساماندهی می‌شوند و متکدیان افغان به اداره اتباع تحویل داده می‌شوند.

روزنامه «شرق» در گزارشی با درج عنوان «آغاز خانه ‌تکانی با جمع‌آوری متجاهران» نگاهی به وضعیت جمع‌آوری معتادان متجاهر در پایان سال انداخت و نوشت: کمتر از دو ماه پیش دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر از واگذاری مسئولیت اجرای درمان معتادان به بهزیستی خبر داد؛ مسئله‌ای که با واکنش‌های فراوانی روبه‌رو شد. درحالی‌که تا پیش از آن، ستاد مبارزه با مواد مخدر متولی درمان معتادان بود، یکباره تصمیم گرفته شد بهزیستی با وجود همه مسئولیت‌هایش بار معتادان را هم به دوش بکشد. این حکم به منزله سپردن ماده ١۶ به سازمان بهزیستی بود؛ ماده‌ای که همیشه حرف ‌و حدیث‌ های فراوان خودش را داشت. به موجب نص صریح ماده ١۶ مبارزه با مواد مخدر که می‌گوید: «معتادان به مواد مخدر و روان‌گردان مذکور در دو ماده (۴) و (٨) فاقد گواهی موضوع ماده (١۵) و متجاهر به اعتیاد، با دستور مقام قضائی برای مدت یک تا سه ماه در مراکز دولتی و مجاز درمان و کاهش آسیب نگهداری می‌شوند. تمدید مهلت برای یک دوره سه‌ماهه دیگر با درخواست مراکز مذکور بلامانع است. با گزارش مراکز مذکور و بنا بر نظر مقام قضائی، چنانچه معتاد آماده تداوم درمان طبق ماده (١۵) این قانون باشد، تداوم درمان وفق ماده مزبور بلامانع می‌باشد»

در ادامه این گزارش که به قلم شهرزاد همتی نگاشته شد، آمده است: درحالی‌که بسیاری از کارشناسان حوزه اعتیاد معتقد هستند ترک اعتیاد به صورت اجباری امکان‌پذیر نیست و معتادانی که به بالاجبار از سطح خیابان جمع‌آوری شده و به مراکز ترک برده می‌شوند، پس از گذراندن دوره‌های یک‌ماهه و سه‌ماهه با ولع و لجبازی بیشتری به سمت مواد مخدر می‌روند؛ اما هرساله با رسیدن به روزهای پایانی سال و آغاز سال نو، طرح‌های مختلف برای جمع‌آوری معتادان ابلاغ می‌شود.

روزنامه «نوآوران» در مطلبی با عنوان «طلاق زشت ترین حلال در جامعه اسلامی» به گفت و گو با مجید ابهری آسیب شناس و رفتارشناس اجتماعی پرداخت و نوشت: طلاق علت های متفاوتی دارد و متاسفانه بسیاری از این علت ها هیچ گاه در دادگاه و در جریان طلاق گفته نمی شود و به همین دلیل مشاوره های پیش از طلاق و نقش مددکاران و روان شناسان گاهی نمی تواند در پیشگیری از طلاق موثر باشد. از سوی دیگر عدم داشتن مهارت های زندگی هم در زنان و هم در مردان منجر به بروز اختلافات می شود و ناتوانی در حل اختلافات اکثرا ساده زوجین را به سوی طلاق رهنمون می کند. مجید ابهری آسیب شناس معتقد است: طلاق به عنوان گسستن اختیاری روابط زناشویی و عاطفی یکی از زشت ترین رفتارها حلال در جامعه دینی است. او طلاق ها را به چهار دسته تقسیم می کند، طلاق یک سویه، عاطفی، توافقی و روانی. تا دو دهه پیش بیشتر درخواست طلاق ها از سوی مردان در جامعه بود و حتی گاهی اتفاق می افتاد که زنان بی خبر از همه چیز با عمل یک سویه همسران مواجه می شدند و هیچ اطلاع یا نقشی در طلاق نداشتند، اما امروزه در دو دهه اخیر این موضوع برعکس شده است و این زنان هستند که درخواست طلاق می دهند.

در ادامه این گفت و گو می خوانیم:‌ این آسیب شناس معتقد است گزینش های نامناسب اولین دلیل رخ دادن طلاق در جامعه است. بسیاری از دختران با رویاهای کاذب و آرزوهای غیرواقعی وارد زندگی مشترک و زناشویی می شوند و آن گاه که با واقعیت زندگی مواجه می شوند و آرزوهایشان بر باد می رود درخواست طلاق می دهند.

روزنامه «قانون» با درج عنوان «پول تو جیبی بیکاران!» می نویسد: سایه بیکاری بر سر اقشار مختلف به ویژه جوانان کشور، سنگینی می‌کند؛ به طوری که زندگی افراد را تحت تاثیر قرار داده و نگرانی و اضطراب‌هایی را برای افراد به ارمغان آورده است . فارغ التحصیلان بیکار، سرگردان و حیران به دنبال یافتن شغلی برای امرار معاش هستند اما هرچه بیشتر می‌گردند، کمتر به نتیجه می‌رسند. بیکاری و فقدان شغل و به ویژه نداشتن درآمد، نگرانی هایی را برای فرد و خانواده به همراه داشته و در بسیاری از موارد، افزایش اختلافات خانوادگی، به وجود آمدن مشکلات مالی عدیده، تنش در روابط زناشویی، افزایش اضطراب و استرس، کاهش عزت نفس و احتمال بروز رفتارهای پرخاش‌گرانه و … از جمله تبعات منفی بیکاری است.

در ادامه این مطلب آمده است:‌ اما نکته مهم این است که بسیاری از کارشناسان، بیکاری را مهم‌ترین علت افزایش بزهکاری‏‌های اجتماعی می‌دانند و اذعان دارند افزایش بیکاری با افزایش بزهکاری در جامعه ارتباطی مستقیم دارد و این امر مدت‏هاست که ثابت شده است. کاهش روابط اجتماعی و سست شدن پیوند فرد با پیکره اجتماع از دیگر آثار سوء بیکاری است. معضل و بحران بیکاری در حالی تعداد کثیری از افراد را در برگرفته است که مسئولان آمارهای زیادی در مورد ایجاد اشتغال ارائه می‌دهند. اما در عمل آنچه مشاهده می‌شود، متفاوت بوده و افراد و خانواده‌های زیادی از بیکاری عزیزان‌شان گلایه دارند. نیروی جوانانی که باید در خدمت پویایی اقتصاد و سازندگی جامعه باشند، با مشاغل کاذبی از جمله دستفروشی و مسافرکشی و… روزگار می‌گذرانند.

** فضای مجازی نیازمند فرهنگ سازی و آموزش صحیح
با ظهور و گسترش صنعت هم‌زمان ارتباطات و در امتداد آن اینترنت به عنوان شبکه ارتباطی و اطلاعاتی جهانی، فضای جدیدی در عرصه‌ زندگی به وجود آمد که می‌توان با عناوینی همچون «فضای دوم» و «فضای مجازی» از آن یاد کرد که مانند فضای واقعی، نیازمند فرهنگ است. این فرهنگ، همان‌گونه که در فضای واقعی، از عوامل متعددی مانند عرف، شرع، وضعیت اقتصادی و معیشتی، سطح تحصیلات و غیره ناشی می‌شود، در فضای مجازی نیز از همین عوامل تاثیر پذیرفته و بر همین عوامل نیز اثر می‌گذارد. اهمیت این موضوع سبب شد تا روزنامه های صبح امروز آن را بررسی کنند.

روزنامه «گسترش تجارت» در یادداشتی با عنوان «ورود آموزش و پرورش به فضای مجازی» نوشت: در حال حاضر با این حقیقت روبه‌رو هستیم که شبکه‌های اجتماعی فعال و اثرگذار در نظام آموزشی در خارج از کشور شکل می‌گیرند. این موضوع باعث ایجاد مشکلاتی در آینده خواهد شد، به همین دلیل باید با توجه بیشتر به شبکه‌های اثرگذار در نظام آموزشی، برای مواجهه با آن تدبیری اندیشیده شود.

دانش‌آموزانی که در مقطع متوسطه و دبیرستان تحصیل می‌کنند در حوزه تولید محتوا می‌توانند اثرگذاری بیشتری داشته باشند؛ بنابراین باید دانش‌آموزان را از حالت انفعالی خارج کنیم. امروزه کشور یک لشکر آماده به نام آموزش‌وپرورش در فضای مجازی دارد و همین موضوع زمینه‌ساز آن خواهد بود که در آینده شاهد دوره‌های آموزشی مستقل از نظام آموزشی در فضای مجازی باشیم، به همین دلیل برای تحقق این پیش‌بینی، باید همزمان با پیاده‌سازی این شیوه‌ها در نظام آموزشی کلاسیک کشور، تمهیداتی اندیشیده شود تا دچار عقب‌افتادگی نشویم؛ به‌ویژه آنکه فعالیت دانش‌آموزان در فضای مجازی زیاد شده و شبکه‌های پیام‌رسان و بازی‌های رایانه‌ای دو حوزه‌ای هستند که ساعات قابل‌توجهی از اوقات فراغت دانش آموزان کشور را به خود اختصاص داده‌اند. بنابراین باید بتوانیم در حوزه تولید محتوا و ایجاد مهارت در حوزه فضای مجازی هدایت‌گری داشته باشیم، زیرا این مهارت‌ها می‌تواند سواد مجازی و نحوه استفاده صحیح و سالم از آن را ارتقا دهد و نیروی انسانی ماهر کارآفرین ایجاد کند.

در ادامه این یادداشت که به قلم ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی منتشر شد، آمده است: در این میان مجلس شورای اسلامی می‌تواند نقش ویژه‌ای در زمینه قانون‌گذاری برای فعال‌سازی بخش خصوصی داشته باشد تا از خدمات شرکت‌هایی که برای والدین فضای اینترنت سالم فراهم می‌کنند، استفاده شود. تشکیل گروه یا فراکسیون مرتبط با فضای مجازی در مجلس شورای اسلامی ضروری به نظر می‌رسد که البته راه‌اندازی فراکسیون رسانه در این حوزه موثر خواهد بود. واقعیت این است که نظام رگولاتوری آموزشی در آموزش‌وپرورش ما شکل نگرفته، درحالی که این نظام می‌تواند شرکت‌ها را رده‌بندی کرده و چارچوب مشخص کند تا نرم‌افزارهایی متناسب با استان‌ها، قومیت‌ها، دوره‌های تدریسی و امثال آن طراحی شود.

روزنامه «صبح نو» در یادداشتی با عنوان «بررسی حقوقی اشاعه اکاذیب تلگرامی» که به قلم سید محمد مهدی غمامی حقوقدان و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) منتشر شد، آورده است: فضای مجازی بستری در دسترس برای هر اظهار نظری است؛ اما اظهار نظر نباید واجد وصف مجرمانه باشد و نباید به حقوق فردی و اجتماعی تجاوز کند. برای مثال فضای مجازی فضای افشای حریم خصوصی و تصاویر شخصی افراد نیست. حتی در مواردی خود افراد نیز نباید تصاویر شخصی خود را که مغایر با اخلاق عمومی است منتشر کنند. همین محدودیت در سطح اجتماعی هم وجود دارد و مهم‌تر آنکه عرصه اجتماعی نباید توسط پیام‌های فضای مجازی مملو از تمسخر و توهین یا دروغ‌پردازی شود. در این بین نیز نوع سامانه خبری مهم نیست و صرف وقوع عمل مجرمانه کفایت می‌کند. بستر تلگرامی یا اینستاگرامی می‌تواند شرایط تبدیل فرصت آزادی بیان دموکراتیک را به تهدید علیه دموکراسی فراهم کند.

در ادامه این یادداشت می خوانیم: خبررسانی در فضای مجازی در صورتی که گسترده باشد مستلزم رعایت قانون مطبوعات است. در ماده ۱ قانون مطبوعات که به قلمرو شمول قانون می‌پردازد رسانه‌های الکترونیک هم مد نظر قرار گرفته و تعریف می‌شوند. نشریه الکترونیکی، رسانه‌ای است که به‌طور مستمر در محیط رقمی (دیجیتال)، انواع خبر، تحلیل، مصاحبه و گزارش را در قالب نوشتار، صدا و تصویر منتشر می‌کند. بر این اساس بسیاری از کانال‌های تلگرامی اولاً باید از وزارت ارشاد مجوز اخذ کنند وگرنه انتشار مطالب جرم بوده و رسانه باید توقیف شود و ثانیاً از الزامات این قانون که البته آزادی بیان نقادانه را محترم شمرده تبعیت کنند. مطابق بند ۶ ماده ۶ قانون مطبوعات تحریص و تشویق افراد و گروه‌ها به ارتکاب اعمالی علیه امنیت، حیثیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در داخل یا خارج ممنوع است و بر اساس بند ۱۱ پخش شایعات و مطالب خلاف واقع یا تحریف مطالب دیگران نیز جرم بوده و باید هیات نظارت بر مطبوعات رسیدگی و پرونده را به دادگاه ارسال کند. انتشار اخبار بر خلاف واقع مانند همراه نشدن مردم با کشور خود در صحنه‌های گوناگون از جمله ۲۲ بهمن جرم است به‌ویژه وقتی ضمن تشویق به عدم حضور در این صحنه‌ها، به شرکت‌کنندگان توهین می‌شود.

روزنامه «نسل فردا» با درج عنوان «خانواده را لایک کنید!» از حضور مفرط فضای مجازی در خانه ایرانی‌ها به ارایه گزارشی پرداخت و نوشت: امروزه اکثریت جوامع بشری در روند پیشرفت تکنولوژی قرارگرفته‌اند؛ پیشرفتی که علاوه بر اینکه همیشه در جهت تکامل قرار ندارد، بلکه گاهی ممکن است با روند معکوس خود، منجر به بازداری و ناتوانی ارکان و ارگان‌های اجتماعی شود و آن را به تضعیف و تباهی بکشاند. بنیاد خانواده،به عنوان یک رکن تربیتی فعال در جهت پیشرفت همه جانبه اجتماع، امروزه در جهتی قرار گرفته که متاسفانه در شیب نزولی قرارگرفته است. اصولا با گسترش تکنولوژی، الزام فرهنگ‌سازی و روش‌های تربیتی جدید برای استفاده‌ بهینه از آن بیش از پیش احساس می‌شود و نقش اصلی این پروسه برعهده نظام خانواده است که خانواده هم از حملات بی رحمانه آن در امان نیست.

در ادامه این گزارش که به قلم محمدطبیب دعائی منتشر شد، آمده است:‌ بسیاری از خانواده‌ها برای کوچک ترین رفتار فرزند خود حساسیت‌هایی به خرج می‌دهند تا کودک خود را مطابق با عرف رفتاری اجتماع تربیت کند؛ از راه رفتن، غذا خوردن، مهمانی رفتن، بازی کردن و… همه‌ اینها از اساس یک رفتار صحیح انسانی است که یادگیری و رعایت آن از الزامات رفتار شخصی محسوب می‌شود ولی متاسفانه در مورد استفاده از یکی از مهم‌ترین ابزارآلات تکنولوژی؛ یعنی فضاهای مجازی می‌توان گفت جدیت و قطعیت ویژه‌ای برای فرهنگ‌سازی آن صورت نگرفته و این ناشی از مقطع ورود آن است. استفاده از اینترنت تقریبا کمتر از یک دهه است که به طور جدی وارد خانواده ها شده و عضویت در کانال‌ها و شبکه‌های مجازی چند سالی بیشتر نیست که وارد سبد خانوادگی ما قرار گرفته؛ به همین دلیل بسیاری از پدر و مادرهایی که استفاده از آن را آغاز کرده اند، خود از روش استفاده بهینه‌ آن برخوردار نبودند.به همین دلیل جامعه با کمبود یک راهنما و منبع مرجع برای استفاده‌ فرزندان از این نوع تکنولوژی مواجه شد. اینترنت از معجزات سودمند بشریت است؛ پدیده‌ای سودمند که توانسته بسیاری از مشکلات و سختی‌های زندگی را به راه حل‌هایی سودمند برساند و مسبب پیشرفت‌های علمی، ارتباطی و… شود. اگر هریک از والدین بتوانند یک فرهنگ‌سازی مناسب برای خانواده‌ خود ارائه دهند، علاوه بر استفاده از خدمات کاربردی روزمره حتی می‌توانند ارتباط نزدیک و مفرح‌تری با یکدیگر داشته باشند.

اگر پدر و مادر به هر دلیلی (کهولت سن یا مشغله‌های روزمره) نمی‌توانند از این ابزارآلات نوین استفاده کنند، باید این توانایی را به خرج دهند که دنیا در عرصه‌ پیشرفت و تکنولوژی قرار دارد و نمی‌توان فرزندان را بیرون از این حیطه‌ حاکم نگه داریم. در مقابل اگر فرزندان در استفاده از این موارد به حد و حدود معقول خود قانع بوده و پا به منطقه‌ افراط نگذارند، به راحتی شاهد یک درک متقابل خواهیم بود.

در صورتی که کودکان و فرزندان کاربر از اینترنت زمان مشخصی را برای در کنار هم بودن و بررسی احوال یکدیگر در نظرگرفته و یکدیگر را در فضای مجازی هم شریک خود بدانند، بسیاری از عواقب و مضرات آن قابل پیشگیری است.

ایرنا